نمازخانه و طرح محوطه‌ی موزه‌ی فرش اثر کامران دیبا
طرحِ محوطه‌ی موزه‌ی فرش توسط کامران دیبا انجام و مجموعه‌ی آن عبارتست از حوضچه‌های وضو در دو نبش چهارراه و پیاده‌راه به موزه، نمازخانه، پله‌های ورودی به موزه‌ی فرش و در خاتمه، دروازه‌ی ورود به پارک. نمازخانه‌ی موزه فرش در سال 1357 خورشیدی ساخته شد. حجم نمازخانه از دو مکعب تودرتو تشکیل شده است. مکعب بیرونی در ابعاد 9×9 متر در راستای شرقی-غربی، و مکعب داخلی هم‌سان با مکعب بیرونی در ابعاد 6×6 متر در راستای شمال‌شرقی-جنوب‌غربی (در راستای قبله) طراحی شده است. دیبا در مورد ایده‌ی اولیه‌ی طرح می‌گوید:
فکر ایجاد این نمازخانه وقتی به ذهنم خطور کرد که دیدم کارگران ساختمان موزه و برخی از ره‌گذران در این محوطه نماز می‌گزارند، اما در جهت غلط. از روحانی یکی از مساجد محل خواستیم جهت قبله را تعیین کند. وقتی جهت درست تعیین شد به فکر ایجاد یک فضای خلوت افتادم که دور از هیاهوی خیابان برای نمازگزاران و همچون یک قبله‌نمای درونگرای بزرگ باشد.
آنچه معمار درصدد خلق آن بود، مکانی مجزا از محیط پارک و مکانی معنوی و آرامش‌بخش جهت اقامه‌ی نماز بود. از بهترین فرم‌های خالصی که پتانسیل خلق چنین مکانی را دارد، فرم مکعب‌مربع است و این فرمی است که به‌‌کرات در فضاهای مقدس سایر تمدن‌ها و به خصوص در معماری مساجد جهان اسلام به‌کار رفته است. دیبا این سازه را در دو پوسته طراحی کرد؛ پوسته‌ی بیرونی مماس و مرتبط با پیاده‌راه موزه و پوسته‌ی داخلی در جهت قبله است که با شکافی در این جهت، خطی عمودی می‌سازد که انتهای آن رو به آسمان است.
دیبا می‌گوید: «این فکر، از طراحی مسجد امام در میدان بزرگ اصفهان اقتباس شده که دروازه‌ی ورودی اصلی آن در ضلع جنوبی میدان است و با چرخشی ملایم در راهرو، صحن مسجد را رو به قبله قرار می‌دهد.» در طرح نمازخانه‌ی کامران دیبا، مکعب بیرونی به صورت حجمی مینیمال و بدون تزئین که تا حدودی فرم کعبه را القا می‌نماید، در هماهنگی کامل با مکعب درونی که به سمت قبله چرخیده و باعث سهولت در جهت‌یابی توسط نمازگزار می‌شود، طراحی شده است. دیبا در این طرح سعی داشته به وسیله‌ی دری کوتاه، با تجربه‌ی بعد از ورود و ایجاد نوعی کنتراست، جلوه‌ی بیشتری به ارتفاع این سازه بدهد. برای نشان دادن حس احترام و تواضع در این محوطه، او از تناولی خواست دو کفش برنزی ساخته و در جلوی در نصب کند. به قول یکی از معماران عرب، این ساختمان ساده و بی‌آلایش، خالص‌ترین نمود محل عبادت مسلمین در جهان است. از طرفی دو شکاف تودرتو در بدنه‌ی مکعب‌ها در پیش روی فرد قرار دارد که این تنها روزنه‌ای است که می‌توان از میان آن به خارج از محیط مکعب نظر انداخت. با تدبیری هنرمندانه، مجسمه‌ای فلزی، با نمادشناسی شیعه، بر میله‌ای به ارتفاع حدود 4 متر و با فاصله‌ای حدود 6 تا 7 متر از دیوار بیرونی مکعب اول و در امتدا دید فرد نمازگزار قرار گرفته است. این مجسمه نام ﷲ را نمایش می‌دهد که در نماز، آن هنگام که فرد می‌ایستد و به مقابل می‌نگرد، نشانه‌ای از اسم خداوند را در مقابل چشم خود مرور می‌کند. هنگامی که به فضای داخلی مکعب درونی نگاه می‌کنیم، درمی‌یابیم که حجم نمازخانه درون‌گراست. چرخش یک مکعب در مکعبی دیگر، باعث پدید آمدن فضای حرکتی در میان جداره‌های درونی مکعب بیرونی شده است. شاید این امر یادآور طواف خانه‌ی خدا و یا رسیدن به اشراق در عرفان ایرانی باشد. از طرفی دیگر، فضای مابین دو مکعب، فضای حرکت و فضای داخل مکعب کوچک‌تر، فضای مکث و سکون است. مکث نیز آرامش می‌آورد و انسان را آماده‌ی نیایش می‌کند. فضای داخلی مورد بحث از چهار سو محصور بوده و تنها به سوی آسمان باز است. عدم وجود سقف باعث تابش مستقیم خورشید و بارش باران به درون نمازخانه می‌شود و این دو از عوامل تطهیر در بسیاری از ادیان و از جمله اسلام است.
در مجموع می‌توان چنین بیان داشت که طرح نمازخانه‌ی پارک لاله، یکی از طرح‌های موفق در حیطه‌ی فضاهای مقدس در جهان مدرن است. از طرفی باید یادآور شد که طرح دیبا شاید از معدود سازه‌هایی باشد که در کمال خلوص و سادگی، دو گزینه را تجلی می‌بخشد: یکی ستایش مذهبی و دیگر، کالبدی مدرن به صورتی قدرتمند در مقیاسی کوچک.
معماری معاصر ایران : فرهنگی، هنری، مذهبی، ورزشی
____________________________________________
نام پروژه: نمازخانه و طرح محوطه‌ی موزه‌ی فرش
نام معمار: کامران دیبا
سال طراحی: 1357-1356خورشیدی
موقعیت پروژه: تهران
مطالب مرتبط
