منظر شهر دولت آباد، اثر دفتر معماری سیزان خوانش معماری و شهر

منظر شهر دولت آباد پروژه‌ای است در هیاهوی دوره‌ی مستغلات شهری و تخریب بافت‌های سبز با ایجاد آپارتمان‌های کوتاه و بلند که عنوان «مُدرن» و «طرح‌های تفصیلی شهری» را یدک می‌کشد. این پروژه سعی در حفظ زمین‌های کشاورزی و قرار دادن رویکرد آموزشی و اعتقادی برای آن دارد. این پروژه گواهی است برای جلوگیری از روند تصمیم‌های بی‌برنامه و بعضاً منفعت‌طلبانه‌ی ارگان‌های شهری.
با روند وسعت گرفتن هسته‌ی اصلی شهر یزد از دوره‌ی آل کاکویه، زمین‌های کشاورزی رفته رفته از پشت برج و باروی شهر حذف شده و جای خود را به مناطق مسکونی داده‌اند. این روند تا به امروز ادامه داشته و مقایسه‌ی تصاویر از سال ۱۳۳۵ تا به امروز گواه این موضوع است. هسته‌ی شکل گیری باغ دولت آباد، مربوط به دوره‌ی زندیه در سال ۱۱۶۰ هجری قمری، از این توسعه مستثنی نبوده و بعد از دوره‌ی قاجار جزئی از شهر محسوب شده است. بر خلاف زمین‌های کشاورزی که همگی به اسم توسعه جای خود را به ساختمان‌های بی‌هویت داده‌اند، انگشت شمار باغ‌های اعیانی یزد موقعیت خود را حفظ کرده‌اند، که در حال حاضر تعدادی معدود تبدیل به مراکز گردشگری (هتل و رستوران) شده‌اند.
تعریف کاربری جدید و نحوه‌ی تقسیم اراضی توسط ارگان‌های شهری، برای زمین‌های کشاورزی روبه‌روی باغ دولت آباد یزد یکی از چالش‌ها و چرایی‌های اصلی پروژه بوده است. می‌توان با گذاشتن کاربری جدید با تراکم بالا و فشرده‌سازی، زمین‌های کشاورز را از بین برده و بناهای معظمی ساخت. اگر چه نمی‌توان سوداگری اقتصادی ساخت و ساز زمین و مستغلات را با دیگر درآمدهای اقتصادی حاصل از زمین مقایسه کرد، اما وقتی فضایی برای ساکنان کشاورز خود بازده اقتصادی هرچند خرد دارد، و معضلات اجتماعی پدید نمی‌آورد، هدف از بازتعریف آن توسط ارگان‌های شهری چیست؟
باغ شهر شیراز از قدیم با داشت و برداشت درخت‌های نارنج در سراسر شهر محوطه‌های مأکول/خوردنی‌ (Edible landscaping) یا Foodscaping ایجاد کرده است، جدای از بوی بهار نارنج در فصل اردیبهشت، که اصلی‌ترین فصل برای دعوت توریست به شهر است، مردم در این پارک‌ها با برداشت محصول، مشارکت خود را در فضای شهری تکمیل کرده و اشتیاق خود را برای دوام این فعالیت فرهنگی تقویت می‌نمایند و لکه‌های سبز به جا می‌گذارند. هدف از مثال شهر شیراز، مشارکت حداکثری مردم در شهر به واسطه‌ی فضای سبز است. اگرچه شهر یزد از نعمت فضای سبز و منابع آبی به قدر کافی برخوردار نیست، اما می‌تواند فضاهای باقیمانده‌ی سبز خود را حفظ و از آن منظری دلپذیر و پرفایده برای حضور شهروندانش بسازد.
هدف از تأکید ماندگاری این حجم از فضای سبز به عنوان تنفس‌گاهی برای شهر و محله و حتی اضافه شدن آن به واسطه‌ی پلی سبز که در گذشته به واسطه‌ی خیابان‌کشی‌ها از بین رفته، آن است که زمین‌های کشاورزی جزئی از فضای شهری پویا، و مشارکت مردم و کودکان در امر کاشت و برداشت جزئی از فرایند آموزشی شهری باشد. حضور کودکان در این فضای شهری، آموزشی و آشنایی با گیاه و بهره‌برداری و به ثمر رساندن بذر، سبب حساس شدن آن‌ها برای ماندگاری فضاهای سبز شهر خواهد شد و آنان این میراث را حفظ خواهند کرد. در کنار بازآفرینی این حجم سبز می توان با ایجاد کاربری‌ها و عملکردهایی از قبیل توریستی، گردشگری، آموزشی و فرهنگی سعی در تولید فضایی فرهنگ‌مبنا با مشارکت اجتماعی داشت. تعریف این نوع کاربری سبب باقی ماندن فضا در شهر برای شهروندان است، نه اینکه با نظام اقطاعی زمین صرفاً فضا در اختیار گروهی خاص برای بورس بازی باشد و مردم شهر که مالکان اصلی آن هستند از آن محروم گردند. ایجاد این‌گونه اتفاقات در شهر باعث شکل‌گیری فعالیت‌های جدید به واسطه‌ی مشارکت گروه‌های سنی مختلف در کنار هم می‌شود.
برای به وجود آوردن پل سبز، آلترناتیو‌های روگذر و زیرگذر سواره بررسی شد. با بررسی گزینه‌های پیشنهادی تصمیم بر این شد که عوارض شهری به عنوان یکی از نیروهای شکل‌دهنده‌ی فرم بر روی حجم تأثیر بگذارند. پس محور پیاده رو بر سطح ماشین‌رو مقدم شد، تا با حرکت بر بام سبز ناظرین بتوانند دورنمایی از باغ دولت آباد را نظاره کنند و فضایی برای ایجاد کنش متقابل نمادین فراهم شود.

کتاب سال معماری معاصر ایران، 1397
____________________________
عملکرد: فرهنگی، هنری، مذهبی، ورزشی

_________________________________________________           

نام پروژه/ عملکرد: منظر شهر دولت آباد
شرکت/ دفتر طراحی: دفتر معماری سیزان، خوانش معماری و شهر
معماران مسئول: نازلی، پدرام جعفربیگی
همکاران طراحی: حسین آقا، حسام الدین و نازلی جعفربیگی
طراح منظر: نازلی جعفربیگی
مشاور سازه: حمید رضا امیری
نوع سازه: بتنی
آدرس پروژه: یزد، بلوار نواب صفوی، بلوار بهمن، پلاک 22
مساحت: 5/7 هکتار
کارفرما: ارائه ی پروپوزال (شهرداری یزد)
تاریخ ارایه پروژه: 1395
عکاس تصاویر هوایی: هادی خبره دست
تصاویر سه بعدی: شایان سیدی نیک
وب سایت: www.sizandesign.com
ایمیل: info@sizandesign.com