مـرکـز خــریــد
از دایـرةالـمـعـارف بـریـتـانّـیـکا
ترجمه­‌ی علیرضا سیّداحمدیان

مرکز خرید (shopping centre) که [در زبـان انگلیسی] shopping mall یا shopping plaza نیز خوانده می‌­شود، اقتباسی قرن بیستمی از بازار است، که سابقه‌­ی تاریخی دارد، با جایی برای پارک اتومبیل. مرکز خرید مجموعه‌­ای است از مغازه‌­های خرده‌­فروشی، بخش‌های خدماتی، جایی برای پارکینگ اتومبیل مشتریان که همگی توسّط یک شرکت مدیریّتی، که در حکم واحد عمل می­‌کنند، طرّاحی، ساخته و گردانده می­‌شوند. مراکز خرید می­‌توانند علاوه بر موارد یادشده دارای رستوران، بانک، تئاتر (سالن نمایش و موسیقی)، دفاتر حرف‌ه­ای، ایستگاه‌های خدماتی، و بنگاه‌های دیگر نیز باشند.
چیزهایی که طرّاحان در لحظه­‌ی ساخت مرکز خرید مدّ نظر دارند مشتملند بر امکانات سایت از نظر تواناییِ جمعیّتی که بتوانند از چنین مرکزی پشتیبانی کنند؛ دسترسیِ کافی برای وسائط نقلیه؛ ابعاد، نحوه­‌ی دسترس‌­پذیری و توپوگرافی سایت؛ و نیز قابلیّت استفاده از تسهیلات رفاهی، قوانین منطقه­‌بندی، و استفاده از زمین در مناطق اطراف. شرایط اقتصادیِ منطقه، جامعه­‌شناسیِ منطقه، و رقابتِ بازرگانی محلّی و نحوه­‌ی تلقّی مردم است که اندازه­‌ی مرکز خرید قابل پشتیبانی و نوع مغازه‌­ی قابل پذیرش برای یک محل را تعیین می­‌کنند.
مراکز خرید عموماً معطوف به مردم محلّه، یا اهالی یک منطقه، و یا جمعیّت یک ناحیه­‌ی وسیع جغرافیایی هستند. کوچکترین نوع مرکز خرید، مرکز خرید محلّه است و معمولاً در کانونِ آن یک سوپر مارکت قرار دارد، با فروشگاه‌هایی مثل داروخانه، کفّاشی، لباسشویی، و خشکشویی همراه آن. چنین مرکزی معمولاً به 2500 تا 40,000 نفر مشتری که به اندازه‌­ی 6 دقیقه رانندگی از آن فاصله دارند خدمات ارائه می‌­دهد.
مرکز خرید اهالی یک منطقه شامل همه­‌ی خدمات فوق است به علاوه­‌ی یک فروشگاه بزرگ (department store) یا مغازه‌­ی خرّازی که در کنار سوپرمارکت کانونِ مرکز خرید را تشکیل می­‌دهد. مغازه‌­های لباس­‌فروشی، لوازم منزل و تعمیرگاه نیز در این نوع مراکز خرید یافت می­‌شوند؛ این نوع مراکز به 40,000 تا 150,000 نفر خدمات ارائه می­‌دهند.
مرکز خرید یک ناحیه شامل طیف کاملی از فروشگاه‌ها و مغازه‌­هاست که خدماتی مشابه مراکز تجارت منطقه‌­ای را ارائه می­‌دهند. این نوع مراکز خرید حول حدّاقل یک فروشگاه بزرگِ کامل و در اغلب موارد حول چندین فروشگاه از این دست احداث می­‌شوند؛ فروشگاه‌های محصولات خاص و بوتیک در این مراکز خرید متعدّد هستند، و معمولاً چندین رستوران و چه بسا یک سالن سینما نیز در آنها موجود است. خدمات مربوط به نیازهای روزمره به حدّاقل رسانده شده­‌اند. این مرکز خرید جمعیتی بیش از 150,000 نفر یا حتّا 400,000 نفر یا بیشتر را تحت پوشش خدماتی خود قرار می‌­دهد. در سایت‌های بزرگتر مُتل، مراکز پزشکی و بهداشتی، یا ساختمان‌های اداری نیز می­‌توانند در این مراکز احداث شوند.
پارکینگ و تسهیلات مربوط به پارکینگ اتومبیل یکی از ملاحظات عمده در طرّاحی هر مرکز خریدی است. اندازه و وسعت مرکز خرید، نوعِ مستأجر و اقتصاد منطقه به میزان جزئی ملزومات پارکینگ را تعیین می­‌کنند، امّا امروز مشخّص شده است که نسبت 5/5 فضای پارکینگ به ازای هر 1000 فوت مربّع [= 92,9 متر مربّع] از فضای قابل اجاره، معمولاً کفایت می‌­کند. مسیر پارکینگ باید وسیع و دسترسی بدان چنان آسان باشد که بُن­بست ترافیکی پیش نیآید. در سایت‌های تپّه­‌ای استفاده از سکّوی پارکینگ و خدمات مربوط به آن به صورت جدا از طبقات مصرف‌­کنندگان اصلی، در اغلب موارد، مقرون به صرفه است.
رفت و آمد پیاده‌­ها و وسائط نقلیّه در داخل مرکز در زمره‌­ی ملاحظاتِ کلّی طرّاحی قرار می­‌گیرند و می­‌باید به لحاظ مکانی حتّی‌­الأمکان مجزّا از یکدیگر نگاه داشته شوند. موارد استثناء این حکم عبارتند از مغازه‌­ها و سالن‌های نمایش و بانک‌های درایوین (سواره) که به صورت اقماری [نسبت به مرکز خرید] قرار گرفته‌­اند.
اوّلین شاپینگ مالِ متّحد، به نام کانتری کلاب پلازا (Country Club Plaza)، توسّط شرکت جِیْ. سی. نیکولز (J. C. Nichols) تأسیس و در سال 1922 در نزدیکی کانزاس سیتی، میزوری، و اوّلین مالِ محصور در سال 1956 در نزدیکی مینیاپولیس، مینه­سوتا، افتتاح گردید. در دهه­‌ی 1980 «مِگامال»ها شروع به ظاهر شدن کردند. نمونه‌­اش ؤِست اِدمانتن مال (West Edmonton Mall) در آلبرتا، کانادا (افتتاح 1981)، که نه تنها 800 مغازه را در خود جای داده و در آنها همه چیز از کفش گرفته تا اتومبیل به فروش می­‌رسد، بلکه شامل چندین رستوران، یک هتل، یک پارک تفریحی، یک زمین گلف مینیاتوری، یک کلیسا، یک «پارک آبی» برای حمّام آفتاب و موج‌­سواری، یک باغ وحش، یک دریاچه­‌ی مصنوعی به طول 438 فوت [= 133,5 متر]، و بیش از 500 نوع درخت مختلف است که در فضای این مِگامال غرس شده‌­اند.