مصلای الغدیر شیراز 

آرا علی‌آبادی، آرش علی‌آبادی

نظر به اهمیت نقش مسجد و مصلا در گستره تاریخ معماری و همچنین در هدایت فضای معنوی و روحانی جامعه بر آن شدیم تا در فرایند طراحی مصلای شیراز، حضور عینی و کالبدی مصلا در بستر شهر را در اهم توجه و مطالعه قرار دهیم تا بدین ترتیب هم پای حضور و تاثیر معنوی مصلا در سیمای شهر، چگونگی استقرار آن در نظام شهری را نیز هم رتبه‌ی اهمیت اجتماعی آن سازیم. هر اندازه که تلاش خود را وقف ساخت بنایی در خور این فضای معنوی نموده‌ایم، نقش آفرینی مصلا در کلیت شهر شیراز را نیز لحاظ نموده و بدان پرداخته‌ایم. لذا مهم‌ترین محورهای طراحی مصلای الغدیر شیراز بر پایه این مقولات بنیان گردیده است:
1- تکوین فضایی برای عبادت، چنان که گذر از عالم مادی به عالم روحانی را برای نمازگزاران مهیا و میسر سازد.
2- تکوین فضایی پویا برای شهر، که در آن مصلا به مثابه مهم‌ترین کانون فرهنگی، آموزشی و عبادی ایفای نقش نماید.
رویکرد ما برای نیل به این اهداف، ترجمان ارزش‌های دینی و شرعی در کالبد معماری جهت عرضه ساحتی از فضای معنوی با بیانی بر ساخته از واژگان معماری معاصر است.
ویژگی خاص این رهیافت، پدیداری چالش‌هایی پیشاروی ما در فرایند طراحی بود زیرا تفوق معماری درخشان مساجد در گستره تاریخ اسلام از حیث غنای معانی و تعالی زیباشناختی چنان است که رهایی از سیطره آن محال می‌نماید. ایوان‌ها، طاق‌ها، گنبدها و مناره‌ها، انواع تزئینات اعم از مقرنس، کاربندی و کاشی کاری، تعلیق و معرق و هزاران هزار خصیصه بی‌بدیل معماری اسلامی و ایرانی نخست در مساجد به منصه ظهور رسیده است، لیکن همین امر در دوران معاصر به چالشی جدی در معماری بدل شده است، چرا که نه از این ارزش‌ها و دستاوردها می‌توان به راحتی گذشت و نه از طرفی دیگر می‌توان بنایی به اقتضای زمانه حاضر به همان سبک و سیاق برپا ساخت، چرایی این مسئله نیز به تفاوت‌های میان انسان امروز و دیروز باز می‌گردد. البته توجه به این نکته ضروری است که شریعت اسلام همواره مبتنی بر اصولی یگانه و خدشه ناپذیر بوده و بهترین راه برای هدایت انسان‌ها در همه ادوار به شمار می‌رود، اما در بطن همین شریعت است که فقه به‌عنوان تلاش نبوغ‌آمیز عالمان شیعه برای منطبق ساختن امور جاری با اصول الهی ظهور می‌کند و راهگشای مشکلات و مسائل انسان معاصر می‌شود. امتیاز تشیع در همین پویایی و سیالیت آن است که هر مومن خداجویی را در هر زمان و مکانی به عبادت و ره پیمودن در صراط مستقیم فرا خوانده و هدایت می‌نماید. ما نیز بر آن بودیم تا با گرته‌برداری از فعل اجتهاد در سخن معماری، نیاز‌های انسان امروز از فضای معنوی و مقتضیات مترتب بر عبادت در دوران معاصر را باز شناخته و به رهیافتی نوین برای پاسخ به این نیازها دست یابیم.
انسان معاصر، گرچه ستایشگر ارزش‌های معماری سنتی است و آن را پاس می‌دارد، اما نیازمند فضا- مکانی همبسته با زمانه خود است تا نه احساس غربت کند و نه حتی ناخواسته به عبادتگاه خود تنها به صرف یک اثر تاریخی یا هنری بنگرد، از سوی دیگر معماری یک مسجد باید با شکوه و جلال خود، نمازگزار را مقهور خویش سازد تا طنین بندگی او فضای مسجد را پر کند. بدین ترتیب نقش انسان و چگونگی تعامل او با فضا، در اولویت مطالعه و طراحی قرار گرفت. تنوع مقیاس معماری و انسانی فضاهای مختلف در تناسب با مقیاس حضور نمازگزاران و مراجعان به مصلا منظور گردیده است. بلندمرتبگی شبستان‌ها و مقیاس کلان حیاط، وضوخانه و ایوان منتهی به محراب در بخش اصلی مصلا جهت مطابقت با مقیاس جمعیت حاضر و نحوه تاثیرگذاری فضا بر نمازگزاران و مقیاس کوچک‌تر فضاهای آموزشی و خدماتی، بسته به نوع کاربری به گونه‌ای دیگر طراحی شده است. نظام مربوط به مقیاس‌ها از یک سو با انسان و از سوی دیگر با شهر در تناسب است. همجواری مصلا با یکی از شریان‌های مهم حمل‌ونقل شهری، همسایگی آن با گورستانی قدیمی و استقرار چندین مرکز آموزشی و فرهنگی در نزدیکی آن، در آینده مصلا را به یک کانون مهم شهری بدل خواهد کرد، لذا سیالیت و تنوع مقیاس طراحی در بخش‌های مختلف، در واقع رویکردی برای همنوایی هرچه بیشتر مصلا با دیگر نیروها و جریان‌های کالبدی و اجتماعی شهر است. نمونه آنکه، طراحی 3 ورودی عمده برای دسترسی به مصلا در بخش‌های مختلف و از نقاط گوناگون پیرامون آن، تمهیدی برای پاسخگویی حوزه‌های مختلف عبادی، فرهنگی و اداری مصلا به اقتضای خواسته‌ها و تعاملات مراجعه‌کنندگان است. نکته قابل ذکر در خصوص طراحی این حوزه‌ها، علاوه بر پاسخگویی به نیازهای عملکردی، اقتباس و نکوداشت ارزش‌های معماری سنتی در قالب برنامه‌های سازه‌ای و کالبدی ساماندهی فضاها است.

نام پروژه ـ عملکرد: مصلای الغدیر شیراز، فرهنگی   -   مذهبی
شرکت ـ دفتر طراحی: مهندسین مشاور پویا طرح شهر
معماران اصلی: آرا علی‌آبادی، آرش علی‌آبادی
همکاران طراحی: گروه معماری واو
آدرس پروژه: شیراز، خیابان احمدی نو
زیربنا: 100.000 متر مربع
کارفرما: معاونت عمرانی استانداری فارس