مسجد محمد رسول الله (ص)

مسجد محمد رسول الله برای مرکز آموزشی درمانی نمازی که زیرمجموعه دانشگاه علوم پزشکی شیراز و موقوفه شادروان محمد نمازی است، طراحی شده است. فضای سبز این مرکز در دهه ۳۰ شمسی شکل گرفته و از لحاظ نسبت فضای سبز به سطح اشغال ساختمان‌ها در مراکز درمانی ایران منحصر به فرد است. ویژگی مهم دیگر این مجموعه درمانی تعدد خدمات درمانی و تعداد بسیار زیاد مراجعین، کادر درمانی و دانشجویان است. با توجه همجواری با چند درمانگاه و بیمارستان‌ دیگر، عابرین زیادی نیز در طول روز تنها از درون محوطه عبور می‌کنند.

سایت

سایت اختصاص یافته به مسجد که نمازخانه‌ کوچکی در آن وجود داشت، در میان درختان قدیمی همجوار خیابان و پیاده‌رو اصلی مجموعه و نزدیک‌ترین بنا به ورودی اصلی محوطه بود. خواسته اصلی کارفرما، طراحی مسجدی با ظرفیت حدود ۴۰۰ نمازگزار بود. خوش‌بختانه مدیریت وقت مرکز در کنار تأکید بر رعایت محدودیت‌های بودجه و سرعت در طراحی و ساخت، به روزآمد بودن مسجد چه از بعد ساخت و چه از بعد طراحی تأکید داشت.

چالش‌های طراحی پروژه

با توجه به حساسیت کاربری پروژه در میان تصمیم‌گیران، یکی از چالش‌های اصلی ما عبور از نگاه مرسوم در طراحی مسجد به عنوان تیپ خاص و نمادین و تعریف شرایط پروژه به عنوان یک مسجد در زمان و مکان مشخص با چالش‌ها و محدودیت‌های خاص خود، بود. گزینه‌هایی مانند؛ طراحی مسجدی در چند طبقه برای بهره‌برداری حداکثری از زمین، به علت صدمه رساندن به موجودیت و زیبایی درختان، عدم تناسب با ساختمان‌های کوتاه بیمارستان، عرض کم پیاده‌روها و سایه‌اندازی روی درختان جبهه شمالی، از سوی ما رد شد. ما مسجدی گسترده بر سطح زمین در یک طبقه و همسطح با پیاده‌رو را پیشنهاد کردیم.

چهار چالش

چهار چالش، مسأله پروژه را تعریف و ایده اولیه را شکل دادند.

۱- حفظ درختان موجود

۲- تامین حداکثر ظرفیت نمازگزار

۳-همجواری با محور اصلی پیاده

۴- نمازخانه موجود در سایت.

روند طراحی

در ابتدا تمامی سطح سایت به عنوان سطح اشغال بنا در نظر گرفته شد. از آنجایی‌که نمازخانه موجود بنایی وقفی و بخشی از تاریخچه سایت بود، تصمیم گرفتیم پیرنگ آن، پلان گنبدخانه مسجد جدید را شکل دهد. فضاهای دیگر مسجد در اطراف این مرکز شکل گرفتند که در دو جهت به درختان قدیمی و در دو جهت دیگر به پیاده‌رو ختم شد. با توجه به تنوع مسیرهای نمازگزاران، دو ورودی اصلی برای مسجد در نظر گرفتیم که توسط یک رواق به هم متصل می‌شوند. ردیف منظم درختان، میان رواق و پیاده‌رو پر رفت و آمد شمالی قرار داشت.

دیوار رواق و ورودی‌ها

دیوار رواق را مشبک طراحی کردیم تا امکان دید هم از درون شبستان و رواق به درختان و هم از پیاده‌رو به درون مسجد به شکلی محدود امکان‌پذیر شود. در کنار ورودی‌ها دو مناره با فرم چرخان طراحی شد که با شاخص کردن ورودی‌ها به ارائه شمایل آشنای مسجد (دو مناره در دو سوی گنبد) کمک کند. گرچه این تصویر با حرکت در اطراف بنا و در فواصل مختلف، تغییر می‌کند و تنوع دید ناظر را به دنبال دارد. ورود به بنا با عبور از فضای باز به نیمه‌باز و سپس فضای بسته صورت می‌گیرد که همان الگوی عمومی مساجد گذشته ایران است.

با طراحی پنجره‌های بلند در جبهه رو به قبله و نورگیرهای سقفی در عمق شبستان، هم فضای داخلی را با نور روز روشن کردیم و هم دید به درختان جبهه جنوبی را میسر شد. طراحی گنبد با تبدیل فرم‌های مرسوم و سنتی به نیم‌کره آغاز شد. سپس بخشی از جبهه جنوبی آن را برش زده و حذف کردیم. فرم جدید علاوه بر ارائه تصویر جدید از گنبد، در زوایای مختلف، امکان گشودگی روزنه‌ای رو به نیمه جنوبی آسمان را فراهم کرد تا در تمامی روزهای سال در هنگام اذان ظهر خورشید از میان آن به درون گنبدخانه بتابد.

مسجد محمد رسول الله (ص)
طراحی: گروه معماری پایا پیرنگ؛ اشکان قشقایی، سمانه متقی پیشه، پویا رنجبر ( از شیراز)
کارفرما: مرکز آموزشی درمانی نمازی، مدیریت وقت: رضا جویبار
مدیر پروژه: حسین منجذب
مدیر اجرایی: محمدرضا افتخاری‌‌یار
سازه: سعید سعادت
تاسیسات: حمیدرضا شمس‌الدین، محمدعلی رنجبر، حسین فتحی
طراح و مشاور نورپردازی: همراه قشقایی(www.ild-c.ir)
سرپرست کارگاه: شقایق آشوریان
اجرا: علیرضا افتخاری‌یار
عکس: احمد میرزایی
مساحت سایت: ۲۷۵۰ متر مربع
مساحت زیر بنا: ۷۵۰ متر مربع
مکان: فارس، شیراز، مرکز آموزشی درمانی نمازی
ایمیل: concept.arch.g@gmail.com
سایت: www.concepttt.com