مرکز فرهنگی ـ سینمایی دزفول
معماری از فرهاد احمدی
طرح منتخب از سوی همایش دوسالانهی کشور نروژ در سال 1998 میلادی
طرّاحی در سال 1366 خورشیدی و ساخت بین سالهای 1367 و 1372 خورشیدی
متن از امیر بانیمسعود

نگاه مفهومی به فضا، متنگرایی و گرایش به مفاهیم بنیادین معماری پایدار جزو دغدغههای طرحهای معماری فرهاد احمدی است. او به سال 1329 خورشیدی در شهر آبادان به دنیا آمد. به سال 1356 خورشیدی از دانشکدهی هنرهای زیبای دانشگاه تهران در رشتهی معماری فارغالتّحصیل شد، و به سال 1360 خورشیدی به عضویت هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی درآمد. احمدی فعّالیت حرفهای خود را از دههی 60 خورشیدی با ساخت مجموعههای مسکونی و خدماتی در مناطق محروم استان خراسان و در بازسازی مناطق جنگی شروع کرد. او بین سالهای 1360 و 1362 خورشیدی عضو گروه برنامهریزی معماری در ستاد انقلاب فرهنگی، بین سالهای 1368 و 1372 خورشیدی مشاور شهرداری و شرکت فرهنگ و توسعه در طرح مراکز فرهنگی و بین سالهای 1379 و 1382 خورشیدی عضو شورای هدایت فنی وزارت امور خارجه بود. از مهمترین پروژهها و طرحهای اجراشدهی او میتوان به این موارد اشاره کرد: طرّاحی شهرکهای آسیبدیده در مناطق جنگی در نقاط مختلف ایران (طرّاحی و ساخت بین سالهای 1360 و 1362 خورشیدی)؛ مرکز فرهنگی دزفول (طرح منتخب از سوی همایش دوسالانهی کشور نروژ در سال 1998 میلادی؛ طرّاحی و ساخت بین سالهای 1366 و 1372 خورشیدی)؛ مرکز فرهنگی اصفهان (طرّاحی و ساخت بین سالهای 1367 و 1384 خورشیدی)؛ توسعه و بازسازی باغ تاریخی شاهگلی تبریز (به سال 1368 خورشیدی)؛ مرکز فرهنگی و تجاری کرمان (به سال 1370 خورشیدی)؛ کتابخانهی ملّی ایران در تهران (پروژه، مسابقه، طرّاحی به سال 1374 خورشیدی)؛ طرح مرکز کتب خطی و خانهی فرهنگ ایران در اسلامآباد پاکستان (برندهی اول مسابقه، طرّاحی به سال 1375 خورشیدی)؛ طرح مرکز مدیریت صنعتی در کُردان کرج (به سال 1376 خورشیدی)؛ شهر کتاب شعبهی میدان آرژانتین در تهران (به سال 1377 خورشیدی)؛ ساختمان اداری فرشته در تهران (به سال 1378 خورشیدی)؛ سفارتخانه و اقامتگاه سفیر ایران در کره (بین سالهای 1379 و 1382 خورشیدی)؛ طرح مجموعهی ساختمانهای اداری نفت با همکاری گروه بتل مککارتی (Battle McCarthy) از انگلستان (طرّاحی به سال 1381 خورشیدی)؛ مجموعهی باغ صبا (مرکز نمایشهای آئینی) در تهران (طرّاحی به سال 1382 خورشیدی، در حال اجرا)؛ سفارت ایران در استکهلم، سوئد (طرّاحی به سال 1380 خورشیدی)؛ و غرفههای ایران در نمایشگاههای جهانی در ژاپن (طرّاحی و ساخت به سال 1985 خورشیدی)، دوبی (طرّاحی و ساخت به سال 1990 خورشیدی)، مکزیک (طرّاحی و ساخت بهسال 1991 خورشیدی)، و کرهی جنوبی (طرّاحی و ساخت به سال 1993 خورشیدی).
از نظر فرهاد احمدی معماری سنّتی ایران به واسطهی نوع نگرش به انسان و محیط، زمینهی ارزشمندی دارد که با نگرش به ویژگیهای بنیادین این معماری میتوان آنها را در معماری معاصر به کار برد.
گرایش عمدهی فعّالیتهای اخیر فرهاد احمدی را میتوان با عنوان کلّی «معماری پایدار» نامید. ولی این نکته را نباید فراموش کرد که مباحث دورهی اول کاری او در جای جای پروژههای دورهی دوم او نیز دیده میشود.
مرکز فرهنگی ـ سینمایی دزفول در سال 1366 خورشیدی طرّاحی و بین سالهای 1367 و 1372 خورشیدی ساخته شد. مساحت زیربنای این مرکز در حدود 5000 متر مربّع و محوّطهی آن در حدود 10000 متر مربّع است. اسکلت ساختمان ترکیبی از فولاد و بتن مسلح میباشد که در بخشهای داخلی نیز نمایان است. این مرکز عمدتاً شامل چهار بخش متمایز به ترتیب اولویت و اهمیت زیر است: اول، بخش ارائهی آثار، شامل دو تالار کوچک و بزرگ نمایش، فضای انتظار و صحنهی نمایش نمایشگاهها؛ دوم، بخش اطّلاعات، شامل کتابخانه و اطّلاع رسانی؛ سوم، بخش آموزش، شامل دو مدرسهی هنرهای سنّتی و هنرهای تصویری؛ چهارم، بخش خدمات، شامل فروشگاهها، چایخانهی سنّتی، نمازخانه، فضاهای عمومی جهت گردهمایی هنرمندان و هنردوستان.
ساختار طرح بر مسیری حلزونی و چرخان استوار است که همراه با حرکت آب، از یک حیاط مربع بر سطح زمین آغاز میشود، با چرخشی از درون یک مخروط معکوس شفاف، بر روی شیبرویی مدوّر به حیاطی هشتضلعی در عمق زمین میرسد، تا با این ایهام داستان گذر انسان را از جهان مادی به بهشت متمثل سازد. فرهاد احمدی در مورد ایدههای طرّاحی چنین مینویسد: «در این طرح تلاش میکردم تا پلی میان اندیشهی عرفانی و دستاوردهای مدرن ایجاد کنم. اگر جوهرهی فرهنگ این مرز و بوم را عرفان بدانیم که به ویژه در هزارهی اخیر در معماری این دیار به صور مختلف به منصهی ظهور رسیده و بدان هویت خاص و ارزشمندی بخشیده است، به نظر میرسد از این چشمهی جوشنده میتوان متناسب با بستر تحققش کیفیات جدیدی را نیز فراهم ساخت. از سوی دیگر برای ایجاد این ارتباط نشانههای آشناتری را نیز به کار گرفتم. برخی از اشکال یا عناصر، مصالح، شیوههای فضاسازی درونی و برونی و ارتباط آنها، نحوهی برخورد با بستر، درون خاک رفتن و یا برفراز آن و به کارگیری عناصر طبیعت چون آب و نور و آسمان، به این امر کمک کردند. در واقع چنین ساختمانی پیش از آنکه ساختمانی عملکردی باشد، ساختمانی مفهومی است.»
در طرح ساختمان مرکز فرهنگی دزفول، نقشهی ساختمان از پردازش یک شمسه در سه بُعد به دست آمده است و بادگیرهای چهارگانهی پران در اطراف این حیاط بهشتی نیز نوعی نگاه به آسمان را تشدید مینماید. در این طرح پشتبامهای ساختمان، جزیی از محوّطه و تداوم درون ساختمان به بیرون تلقّی میشود و بدنهی چندلایهی ساختمان بهتدریج عرصههای درونی باز و بسته را تعریف میکند. نمای یکپارچه آجری خارجی که در بخشهایی با سطوح ساروج سفید ترکیب شده است، در نقاطی با کاشی فیروزهای و لاجوردی در نقش گره در هم میآمیزد و با ایجاد سوراخهای لانه کبوتری در لبههای پشتبام به نوعی با معماری منطقه قرابت مییابد. این در حالی است که بخش اعظم ساختمان در مخزن بزرگی از بتن در داخل زمین قرار گرفته و در سازهی ساختمان ترکیبی از فولاد و بتُن و در سقف تالارها از تاوههای پیشساخته استفاده شده است که در اغلب فضاها به صورت نمایان دیده میشود.