مرکز خرید گلستان (فرحزاد سابق)

بازارهای ایران یا خاورمیانه، تنها یک‌سری مغازه یا حجره در مسیر یک پیاده‌راه باریک نیستند. بازار سنتی همیشه قلب اقتصادی و مرکز عمده‌ی خرید و فروش شهرها بوده است؛ یک شبکه تردد داخلی که هر جزء آن در هماهنگی با کل تنطیم شده و تمام نماها رو به داخل هستند. نما و سقف و بام، همگی به صورت مشترک طراحی می­‌شوند و بخش‌های جدید از روش اجرایی فضای قبلی تبعیت می‌کنند. حسی از امتداد و سیالیت در این فضا جاری‌ست که فرد را گاه به سمت هشتی‌هایی هدایت می‌کند که از آنجا، دیگر فضاها منشعب می‌شوند. یکی از ویژگی‌های بازار، عدم تفکیک مسیرهای تردد از فضای داخل حجره‌هاست؛ یعنی نه دری دارد و نه پنجره‌ای. همین باعث می‌شود عابرین بتوانند حین تردد اجناس را لمس کنند و از همان مسیر عبور، با فروشنده صحبت کنند. مغازه‌داران هم به‌راحتی به حجره‌های یکدیگر رفته و با هم گپ می‌زنند و چای می‌نوشند. این سبک، بالاتر از همه گواهی­ست بر سرعت و قدرت انتشار و تأثیرگذاری حرف و کلام که می‌تواند مانند رسانه‌های جمعی، خبری را سریعاً در سطح شهر و گسترده‌تر از آن به اطلاع عموم برساند. شاپینگ‌های (Shopping) آمریکایی که بعداً نمونه‌های آن در اکثر نقاط دنیا تکرار شد، درواقع تقلیدی از همان بازار هستند. فرق بازار و مرکز خرید (Shopping Center) در این است که بازارها مجهز به حجره‌های عمده‌فروشی، بارگیری و انبار کالا هستند، در حالی که ایده‌ی مرکز خرید بر اساس ایجاد تنوع و اختلاط خدمات خرده‌فروشی کالاهای روزمره برای کسانی‌که اتومبیل داشته و در حومه زندگی می‌کردند، شکل گرفت و این پدیده، ارمغان قرن بیستم است.
فرحزاد در دهه‌ی 1350 خورشیدی منطقه‌ای نوپا در بخش غربی تهران بود و خانه‌های تک‌واحدی و برج‌های چندطبقه روی پستی-بلندی‌های آن ساخته می‌شد. این توسعه‌ی شهری جدید، توجه قشر متوسط روبه‌بالا را به خود جلب کرد. افزایش قیمت نفت و بهبود چشمگیر وضعیت اقتصادی کشور موجب گسترش پروژه‌های خانه‌سازی در این منطقه شد که البته به مجتمع‌های تجاری-اداری و خرده‌فروشی هم نیاز داشت. طراحی یکی از این مجتمع‌های چندمنظوره به مهندسین مشاور داض واگذار شد.
این مجتمع شامل دو طبقه‌ی تجاری و یک طبقه‌ی اداری بود که به صورت L در ارتباط با یک پلازای مرکزی فرورفته قرار می‌گرفتند. این فرورفتگی باعث تفکیک محیط پلازا (میدان) از خیابان می‌شد و محدوده‌ی آن را به صورت کالبدی تعریف می‌کرد. پلازا محلی برای ملاقات‌ها، تجمع ساکنین محله و دیگر شهروندان است. مرکز خرید گلستان (پاساژ گلستان) در زمان حضور کامران دیبا در تهران به پایان نرسید و در غیبت او توسط گروه دیگری از معماران و با ایجاد تغییراتی در پوسته‌های بیرونی و ظاهری آن که مورد تأیید دیبا نبوده است، ساخته و افتتاح شد. این مرکز بعد از گذشت بیش از سه دهه همچنان پویاییِ تجاری-اجتماعی خود را حفظ کرده است.

معماری معاصر ایران

_________________________________

نام پروژه: مرکز خرید گلستان (فرحزاد سابق)
معمار: کامران دیبا