طراحی و معماری داخلی کتابخانه­‌ها در جهان، بخش دوم

طراحی کتابخانه‌­ی شهر مونشتر (1993) در آلمان به وسیله‌­ی بولِس و ؤیلسن، نه تنها شگفتی­‌های ناشی از روند طراحی از درون به بیرون را به نمایش می­‌گذارد، بلکه
نمونه­‌ای برجسته از اجتماعی‌­تر شدن اخیر کتابخانه­‌های عمومی است. معمار استرالیایی، پیتر ؤیلسن و همکار اهل مونشتر او، یولیا بولِس با بررسی فعالیت‌­های کتابخانه ­دو فضای جداگانه برای آن طراحی کردند که در بالا و پایین زمین به هم متصل می­‌شوند. یک دال طویل چهارگوش، کافه­‌تریا، تالار اجتماعات و تالار دوطبقه‌­ای را برای مطالعه­‌ی روزنامه‌­ها در خود جای می­‌دهد و سازه­‌ی خمیده‌­ای (که بخشی از الگوی مدوّر همیشگی کتابخانه­‌ها به شمار می­‌آید) به کارکردهای سنتی‌­تر اختصاص دارد و در آن قفسه­‌های کتاب، لابه‌­لای محوطه­‌های ساکت برای مطالعه جای گرفته‌­اند.
هر دو بال از سقف نور می‌­گیرند. بخشی از سقف‌­ها با تیرک­‌های حجیمی از الوارهای چندلا پوشیده شده­‌اند که تکیه‌­گاه صفحات گرم و چوبی عایق صدا هستند. ابعاد بزرگ و خیره‌­کننده­‌ی این عناصر سازه‌­ای، به واسطه­‌ی پنجره‌­هایی با اندازه‌­های انفرادی تخفیف پیدا می‌­کند. یکی دیگر از نشانه‌­های توجه طراحان به فضاهای شخصی در محیطی عمومی، این واقعیت است که آنان هیچ­گاه ارتباط مبلمان و اتاق را از نظر دور نمی‌­دارند. جایگاه مراجع کتابخانه همواره با دقت مورد سنجش قرار گرفته است و محل­ه‌ای نشستن در هره­های پرعمق پنجره­‌ها و انواع و اقسام فضاهای دنج، گواه این مسئله است. بولِس ؤیلسن همچنین به این نکته پی برده‌­اند که امروزه مراجع کتابخانه، علاوه بر خواننده، یک شنونده، بیننده و حتا گردشگر است که باید از منظره‌­ی پیش چشم خود لذت ببرد؛ از این رو، مبلمان ویژه‌­ای طراحی شد، از جمله واگن­‌های اسباب‌­بازی‌­مانند چرخ‌­دار روزنامه که خوانندگان می‌­توانند مانند واگن‌­های کارناوال در آنها بنشینند و نوار گوش کنند.
نیکلاس پِوسنر در کتاب «تاریخچه‌­ی گونه­‌های ساختمانی» (1974) اشاره می‌­کند که نخستین کتابخانه‌­ها در آغاز بخشی از اثاث منزل بودند (گنجه­‌ی کتاب) و پس از آن به ساختمان تبدیل شدند. بولِس و ؤیلسن با رابطه‌­ی میان این دو دست به بازی و آزمایش می‌­زنند، اما ؤیل برودر در کتابخانه­‌ی مرکزی فنیکس (1995) در آریزونا این دو جنبه را کاملاً در هم ادغام می‌­کند. این کتابخانه که بر پایه‌­ی شبکه‌­ی متعامد ساده‌­ای متشکل از دهانه‌­های چهارگوش واحدِ قفسه­‌های کتاب بنا شده است، به صورت خودمانی اغلب «خورجین کتاب» نامیده می‌­شود. طرح برودر با جنبه‌­ی کاربردی نیرومند خود، خیلی زود به یک نماد ملی بدل شد و توجه همگان را به قابلیت­‌های فرهنگی و معمارانه‌­ی کتابخانه‌­های شهری در آمریکا جلب کرد (تأثیر این بنا در پروژه­‌های بزرگی که بعدها ساخته شدند قابل مشاهده است، از جمله در کتابخانه‌­ی عمومی سالت­لیک سیتی، طراحی موشه سفدیه و کتابخانه‌­ی مرکزی سیاتل به طراحی رم کوله‌اؤس، که مورد دوم در همین بخش معرفی خواهد شد). بزرگ­ترین نوآوری برودر در طراحی داخلی کتابخانه مرکزی فنیکس، گشودن آن به سوی نور و مناظر بیرون بود: عاملی چشمگیر برای ایالت‌­های غربی که همواره به فضاهای باز و گسترده­‌ی خود می­‌بالند و امتیازی محسوس برای خوانندگانی که در مساحت 26,012 متر مربعی کتابخانه پراکنده‌­اند.
کتابخانه عملاً «شیرازه­»ای شیشه­‌ای دارد: دیوار جنوبی به دستگاه‌­های خودکار ردیاب حرکت خورشید مجهز است تا گرما و خیره‌­کنندگی نور آفتاب را به حداقل برساند. دیوار شمالی با «سایبان‌­های پره­ای» پوشیده شده است تا بهترین چشم­‌اندازها را در آفتاب تابستانی فراهم کند. این نماهای شیشه‌­ای که هم وظیفه­‌ی جلوه و نمایش را برعهده دارند و هم محافظت و نگهداری را، با کمال غرور، کتاب­‌ها و کتابخوانان را در معرض دید جامعه می‌­گذارند. البته­‌ی دغدغه­‌ی معمار در مورد نور طبیعی و مناظر به کناره­‌های بنا محدود نماند. برودر برای اطمینان یافتن از راهیابی نور خورشید به قلب ساختمان، چاه نورگیر پنج‌­طبقه‌­ای در مرکز آن تعبیه کرد. در داخل این آتریوم چشمگیر، نورگیرهای سقفی خودکار ردیاب خورشید، مقدار مناسبِ نور طبیعی را تنظیم و آن را به محیط داخلی می‌­رسانند. این نورگیرها به همراه صفوف ستون‌­های سرباریک بتنی به حرکت و
جهت­‌یابی مراجعان در شبکه­‌ی فضایی چهارگوش نیز کمک می­‌کنند. توجه به نورپردازی حتا در چراغ‌­های مطالعه­‌ی زردرنگ روی میزها (که طراحی خود معمار است) هم کاملاً مشاهده می‌­شود. این چراغ‌­ها علاوه بر آنکه نور مصنوعی اضافی را تأمین می‌­کنند، با درخشش خود، الگویی از خطوط افقی را پدید می‌­آورند که به فضای غارمانند و پرحفره‌­ی «تالار مطالعه‌­ی بزرگ» گونه‌­ای انسجام می‌­بخشد.

مدارک فنی