شاهکاری از معماری ارگانیک 2010
نیروگاه هیدروالکتریکی کِمپتِن آلمان
ایل‌ناز فتح‌العلومی

چکیده
«تندیس‌گرایی و حرکات دینامیکی» موضوعی است که در پس طراحی ارگانیک نیروگاه هیدروالکتریکی آلمان قرار دارد. این شکل حجیم، اما بی‌نظم ارگانیک درعین پویایی، آرام به نظر می‌رسد. این شاهکار عظیم‌الجثه، نیروگاه جدید برقابی فوق‌العاده کارآمدی است که در سمت چپ ساحل رودخانه ایلر واقع در شهر کِمپتِن آلمان به جای نیروگاه قدیمی دهه‌ی 1950 میلادی ساخته شده است. این نیروگاه با معماری عظیم و شکوهمند خود به شکل زیبا و فریبنده‌ای طراحی و به گونه‌ای تماشایی در چشم‌انداز رودخانه جانمایی شد. ساخت نیروگاه از نوامبر سال 2007 با زیربنایی به مساحت حدود 1040 مترمربع شروع و در ژوئن سال 2010 با هزینه‌ای حدود 8/7 میلیون یورو (بدون احتساب تکنولوژی نیروگاهی) به پایان رسید و سه جایزه‌‌ی معماری را به خود اختصاص داد. نیروگاه هیدروالکتریکی بتنی ایلر بیشتر شبیه به یک مجسمه است تا سازه‌ی‌صنعتی، زیرا نسبت به نمونه‌های پیشین دارای تأثیر بصری فوق‌العاده‌ای است. مدرن و ارگانیک بودن و در عین حال حفظ طبیعت پیرامون، موجب منحصر به فرد بودن این نیروگاه نسبت به دیگر نیروگاه‌ها شده است.
ایده‌ی طراح
این پیکره‌ی سیمانی و عظیم بی‌شکل و بی‌نظم، از نظر افراد مختلف به صورت‌های مختلف دیده می‌شود. اکثر مردم این بنا را شبیه یک ماهی بزرگ می‌بینند. اما از طرفی دیگر این بنا برای بسیاری از بازدیدکنندگان، حجمی است که با حرکت امواج حاصل می‌شود و به گونه‌ای طراحی شده که گویی به شکل توده‌ای متورم، با حرکت آرام آب شکل گرفته و سپس سفت و سخت شده است. همچنین شکل این نیروگاه برقابی، پویایی آب را نیز در حین جریان یافتن آن به درون حوضچه‌های نگهدارنده و در گذر از توربین‌ها و بازگشت دوباره به رودخانه به تصویر می‌کشد. حجم خارجی نیروگاه به دلیل توالی فرم‌های باز و بسته و بلند و کوتاه، به گونه‌ای وارونه به نظر می‌رسد و این خود به تنهایی تداعی کننده مناظری از حرکت آب رودخانه است. جدا از تمام مشخصه‌های بارز فوق، شکل پیکره و فرم نیروگاه، به گونه‌ای هوشمندانه و در عین حال هنرمندانه یادآور یک معماری صنعتی بی‌عیب و نقص است.
کِمپتِن در آلگوی آلمان، مکانی قرون وسطایی در دامنه‌ی رشته کوه آلپ است که ساخت چنین اشکال معماری در آن قابل تصور نیست. اما مؤسس دفتر محلی معماری بکر آرکیتکتز، میشائل بکر، با توجه به اصل زیبایی‌شناسی، بنایی فرا دینامیکی در قالب یک نیروگاه برقابی عظیم برای آن طراحی کرد. اگرچه در نگاه اول، طرح نیروگاه پیشرو به نظر می‌رسد اما فرآیند طراحی آن کاملاً سنتی است. حجم جالب توجه نیروگاه، محصول50 مدل دست‌ساز جهت اطمینان از حصول طراحی مناسب است. بعد از دستیابی به شکل طبیعی و زیبا، روند طراحی کامپوتری این سازه آغاز شد. نتایج حاصل از این طراحی، شگفت‌انگیز است و به خوبی با معماری صنعتی اطراف تقابل دارد. این طرح، از یک سو جنبش مشهور و شجاعانه‌ای است از یک شهر قرون وسطایی که نیروگاهی 150 متری را در خود جای داده است و از طرف دیگر نشانگر آن است که به طور معمول بناهای دارای کاربری صنعتی و جنبه‌های اقتصادی، بناهای بااهمیتی هستند که در اغلب موارد زیبایی و جذابیت طبیعت پیرامون آن‌ها در درجه‌ی دوم اهمیت قرار می‌گیرد. بدین ترتیب گروه بکر با چنین طرحی اثبات کرد که می‌توان به گونه‌ای دیگر نیز این بناها را ساخت. زمانی که مقامات مربوطه خواستار طرحی شدند که به شکلی مناسب با مجموعه‌ی ساختمان‌های مجاور مربوط به قرن نوزدهم، ریسندگی و بافندگی سابق و چشم‌انداز طبیعی رودخانه‌ی ایلر تناسب داشته باشد، پیش‌طرح این پروژه که اتصال دو نقطه انتهایی نیروگاه توسط راهرویی به یکدیگر بود تقریباً تکمیل شده بود. این نیروگاه منحصر به فرد و ماندگار، با تولید سالانه 5/10 میلیون کیلووات ساعت انرژی از حدود 3 هزار خانوار و دوستداران محیط‌زیست پشتیبانی می‌کند.
حس تعلق و همزیستی با محیط پیرامون
اغلب نیروگاه‌های برقابی و سدهایی که کنار آنها ساخته می‌شوند، رابطه‌ای ناهماهنگ با رودخانه‌هایی که کنترلشان می‌کنند، دارند. این نیروگاه‌ها که محصول مهندسی بتن و قوه‌ی ابتکار بشر هستند با ظاهری خشن و بی‌رحم، به منظور تبدیل جریان آب به برق به کار می‌روند. اما گهگاه معماران این سازه‌ها تلاش می‌کنند قالب‌های منفی معماری صنعتی را بشکنند. این در مورد گروه طراح نیروگاه هیدروالکتریکی ایلر نیز صدق می‌کند، زیرا آنان نه تنها قصد ندارند با طراحی شکوهمند خود در مورد توان تکنیکی این نیروگاه اغراق کنند، بلکه با معماری بی‌نظیر و زبانی ساده سعی در بیان زیبایی‌های نمادین این گونه منابع تولید قدرت و عدم نیاز به پنهان کردن آنها دارند. در حقیقت با چنین طرحی ساختار پیکره‌ای نیروگاه، مرز بین رودخانه و ساختمان‌های پیرامون با استفاده از زبان معماری استعاره‌‌ای مرتبط با چشم‌انداز رودخانه منعکس می‌شود. بدین ترتیب نیروگاه با زبان بصری مطمئن خود رابطه‌ای بسیار عمیق با محیط اطراف خود برقرار می‌کند که این نشان از قدرت و صلابت طرح آن است، به گونه‌ای که بنا به عنوان سازه‌ای مستقل از معماری معاصر، امکان حفظ هویت بناهای صنعتی پیشین و چشم‌انداز رودخانه‌ی ایلر را بدون رد هویت خود فراهم می‌کند و این خود بزرگ‌ترین نقطه‌ی قوت سازه است.
نیروگاه در عین حال که با سازه‌های صنعتی مجاور خود کنتراست و تقابل دارد اما به گونه‌ای آنها را برجسته جلوه می‌دهد. همچنین به منظور برقراری ارتباط تنگاتنگ میان نیروگاه و محیط‌زیست اطراف، بتن خارجی این سازه توسط لایه‌ای از سنگ‌های رودخانه‌ای در برابر سایر عناصر موجود در رودخانه محافظت می‌شود و این امر سازه را با رودخانه و عناصر آن در هم می‌آمیزد.
با ایجاد پلی فلزی برای عبور عابر پیاده و دوچرخه در طول رودخانه‌ی ایلر علاوه بر ایجاد ارتباط مستقیم بین ساختمان‌های قدیمی ریسندگی و بافندگی و نیروگاه جدید، امکان نظاره‌ی مناظر زیبا و دیدنی نیروگاه، به ویژه در هنگام شب که چراغ‌های نیروگاه روشن می‌شوند، فراهم آمده است که این خود نکته‌ای ظریف جهت برقراری ارتباط بین انسان، طبیعت و نیروگاه است که چهره‌ای طبیعی‌تر به نیروگاه می‌بخشد و چندین هزار توریست را به خود جلب می‌کند. از نظر اکولوژیکی نیز تمهیداتی قابل توجه نظیر یک حوضچه‌ی ماهی (آبشار پله‌ای) برای مهاجرت ماهیان و آبزیان به بالای سد و اقدامات مربوط به کاهش حداقلی آلودگی صوتی در اولویت قرار گرفته‌اند.
پوشش خارجی
نیروگاه از دیواره‌های بتنی طاقی‌شکل و مواد بسیار نرم و انعطاف‌پذیر ساخته شده است و این نشان از رابطه‌ای معنایی بین کاربرد انرژی برقابی تجدیدپذیر و روش کنترل ملایم آن دارد. لایه‌ی خارجی نیروگاه نمود سازه‌ای سنگی و سنگ‌هایی است که گویی از دل رودخانه به سازه تبدیل شده‌اند و شامل پوسته‌ی بتنی تقویت‌شده‌ی سه بعدی و استاتیکی به ضخامت 25 سانتی‌متر است که در بخش خارجی آن لایه‌ای از PU دارد. این پوسته روی بُردهای لغزنده‌واقع شده و شکافی بین آنها و ساختار نیروگاه وجود دارد که قادر است اختلاف تغییر شکل طولی را از نظر زیربنایی جبران کند. در حقیقت بخش خارجی سازه پوشش اسپری‌شده‌و یکدستی دارد که به بنا، فارغ از تاثیرات نور خورشید، حالتی تقریباً مخملی می‌دهد و این به خوبی با شکل و حجم آن نیز در تناسب است. از طرف دیگر نیز این امر به گذر روان آب از بدنه‌ی نیروگاه و دیواره‌های زیبا و بی‌رنگ آن کمک می‌کند. علاوه بر این برای ایجاد ظاهری همگن‌تر در حجم تا حد امکان سعی شده است که از تعبیه دهانه‌های زیاد خودداری و دریچه‌های ضروری کوچک انتخاب شوند.
قسـمت بتـنی سبـک‌وزنـی که در صـورت انبـاشتـه شـدن خرده‌آوارهای جاری، با جرثقیل متحرک جداشدنی است هم با شکل کلی سازه کاملاً تناسب دارد. البته این نکته قابل ذکر است که چنین تأثیر کاملی چندان طولانی نخواهد بود، زیرا سازه به زودی و به دلیل فرسودگی و فرسایش طبیعی، تغییر ظاهری خواهد کرد. اما با این وجود آنچه باقی می‌ماند شکل پویا و عظیمی است که پوسته‌ی بنا به وسیله‌ی آن به دو سر نیروگاه متصل می‌شود.
نگاهی به درون نیروگاه
بخش داخلی نیروگاه اگر چه خصوصیات متفاوتی دارد اما قابل توجه است و همانند کلیسا، جامه‌ای از جنس بتن دارد. سازه‌ی داخلی بنا به دلیل وجود پشت‌بندهای جانبی شبیه لاشه‌ی کشتی یا طرحی اسکلت‌مانند، سخت و خام است و از تخته‌های ناهموار و سخت چوبی برای قالب‌بندی داخلی استفاده شده است، علت این امر بیشتر ملاحظات عملی است تا ملاحظات زیباشناختی بخش داخلی، زیرا این فضاها عمومی نیستند. اما در عین حال نیروگاه نسبت به نیروگاه قبلی 25% بیشتر انرژی تولید می‌کند. برخلاف بخش خارجی نیروگاه که با تاثیرات بیوفرمی همراه است، بخش داخلی آن منعکس‌کننده‌ی کیفیت فنی توربین‌هاست و همه چیز کاملاً صنعتی است. در بخش داخلی برای جلوگیری از سروصدا و حرارت حاصل از تبخیر آب از نوعی شیشه‌ی دوجداره استفاده شده است. البته توربین‌ها از بالاترین استانداردهای عایق‌بندی صدا برخوردار هستند. در مواقع اضطراری نیز که آب رودخانه بالا می‌آید تدابیری در نظر گرفته شده است تا آب به راحتی از نیروگاه خارج شود. ماه‌های پس از تکمیل پروژه (نوامبر 2010) تورهایی جهت بازدید در آن برگزار شد و طی آن بیش از 20 هزار نفر از نیروگاه بازدید کردند.
حاصل سخن
در مجموع این نیروگاه که محصول یک سنگ‌تراش مهندس است، کاملاً سازه‌ای فنی نیست و هدف نمایش تکنولوژی را دنبال نمی‌کند، بلکه سازه‌ای جوّی است که رودخانه و چشم‌انداز شهری اطراف را برجسته می‌کند. با اینکه آسیاب قدیمی و سایر سازه‌های صنعتی موجود در این منطقه هم اکنون خالی هستند، اما با شروع طرح‌هایی تحت عنوان «نوسازی و توسعه‌ی مجدد منطقه» این نیروگاه به عنوان کانونی پیکره‌ای عمل خواهد کرد. در کل سازه به گونه‌ای طراحی شده است که در آینده نیز به صورت بنایی یادمانی بر جا خواهد ماند. این نیروگاه چندین جایزه‌ی معماری را از طراحان شهری را نصیب شرکت سازنده کرده که عبارتند از:
• جایزه‌ی‌معماری بتنی ۲۰۱۱ آلمان
• جایزه‌‌ی تجاری PBB2010  آلمان
• جایزه‌ی‌بین‌المللی ۲۰۱۰ لیختن‌اشتاین برای ساختمان پایدار.
در پایان می‌توان یادآور شد که نیروگاه رودخانه‌ي ایلر نشان می‌دهد معناگراترین سازه‌ها با توجه به مسائل زیباشناختی و طراحی چگونه می‌توانند الهام‌بخش افراد و جوامع باشند.

این مقاله در راستای پایان‌نامه‌‌ی کارشناسی ارشد نگارنده در دانشگاه آزاد اسلامی قزوین تدوین شده است.

Source
• http://www.a10.eu/magazine/issues/37/hydroelectric_power_station_kempten.html
• http://www.architizer.com/en_us/blog/dyn/24995/half-sculpture-half-machine/
• http://andyminchev.blogspot.com/
• http://www.becker-architekten.net/
• http://www.delood.com/architecture/hydro-electric-powerstation-kempten
• http://www.german-architects.com/projects/24510_iller_wasserkraftwerk_auew
• http://gpidesign.com/_blog/Beneath_the_Surface/post/Kempten%27s_Dam_Generates_Symbiotic_Power/
• http://inhabitat.com/german-hydroelectric-plant-is-a-breathtaking-example-of-organic-industrial-architecture/
http://www.inmagine.com/imagebrokerrm/
• http://www.materialicious.com/2011/06/hydroelectric-power-station-by-becker-architecture.html
• http://upload.wikimedia.org/
• http://www.yatzer.com/hydroelectric-power-station-by-becker-architects
• http://www10.aeccafe.com/blogs/arch-showcase/tag/bavaria/