ساختمان اداری­ تجاری ولیعصر
برنده‌­ی جایزه فستیوال جهانی معماری (WAF 2010)

عبّاس ریاحی‌­فرد
فری­ناز رضوی نیکو

این پروژه در خیابان ولیعصر و قلب تهران، جایی که مرکز مغاز‌ه‌­ها، رستورا‌ن‌ها و مراکز فرهنگی و تفریحی می‌­باشد، واقع شده است. ولیعصر خیابانی است که تعطیلی نمی‌شناسد، در واقع هویّت این مکان با همهمه و آمد و شدِ مستمرّ مردم و ماشین‌ها تعریف می­‌شود. با این تفاصیل، ما نمی­‌خواستیم که ساختمان نسبت به رویدادهای پیرامون خود بی­‌تفاوت باشد، از این رو نما را به‌­مثابه پوسته‌­ای در نظر گرفتیـم که در مجاورت این جریان‌ها خراشیده و خلیده شده است. برای بازنمایی این پویایی و حرکت شهری، به­‌جای طرّاحی سه نمای مجزّا، سطح پیوست‌ه­ای از یک پوشش را انتخاب کردیم که با عناصر مختلف قطع نشده باشد؛ سپس بسته به نیاز پروژه شکاف‌هایی در آن ایجاد کرده و آن را به دور ساختمان و داخل آن کشاندیم. در انتها با ایجاد فرورفتگی‌ها و برآمدگی‌های نهایی در نما به نظر می­‌رسد که ساختمان با نوارهای الاستیکی کشیده شده است و تصوّر یک پوسته­‌ی پـویـا و در حال حرکت ایجاد می­‌شود.
در داخل، کف با مرمر سیاه پوشیده شده است تا با نما کاملاً هماهنگ باشد ــ یک زیبایی‌­شناسی خالص سیاه و سفید در درون در برابر نمای یکپارچه سفید. نکته­‌ی مهم در ارتباط بین این پوسته­‌ی خارجی و دیوارهای داخلی است؛ پوسته­‌ی ساختمان به صورت دو رویه دیده می­‌شود و در نتیجه در داخل نیز پویایی و جلای سنگ مرمر انعکاس می­‌یابد.
دیوارهای خارجی با سنگ مرمرسفید پوشیده شده که به طور کلّی در 4 تیپ (با ارتفاع‌های متغیّر) برش داده شده‌­اند. از سنگ مرمر به دلیل ماندگاری و ویژگی بازتابندگی استفاده شده است. اشعه­‌ی نور خورشید وقتی به این سطح تابانده می­‌شوند، از روی آن منعکس شده و فضای اطراف ساختمان و پیاده‌­رو را روشن می‌­کنند. گذشته از مسائل زیبایی­‌شناسی، کیفیّت انعکاسی سنگ به دلیل جذب کم گرما میزان مصرف انرژی را کاهش می‌­دهد.
بازشـوهای کوچک نمـا نیز میزان گرمـایی که وارد ساختــمان می‌­شود را به حدّاقـل می­‌رسانند، در حالی که در زمستان بر عکس عمل نموده و گرما را در داخل نگاه می­‌دارند. در بحث پایداری ساختمان این نکته اهمیت زیادی دارد، به­‌ویژه در تهران که دمای هوا در تابستان به بیش از 40 درجه می­‌رسد و با این حال استفاده از دستگاه‌های تهویه‌­ی مطبوع، علی­رغم تمام مشکلاتی که برای محیط زیست ایجاد می­‌کنند، تنها راه حلّی است که پیشنهاد می­‌شود. این شکاف‌های پوسته، نور را به گونه­‌ای سازماندهی شده به درون هدایت کرده، فضایی آرامش‌­بخش و منحصربه‌­فرد ایجاد می­‌کنند که با سر و صدا و هیاهوی شهری که در پشت آن در جریان است فاصله‌­ی زیادی دارد.
در متن معماری معاصر تهران، و به­‌طور کلّی ایران، که عمدتاً فرآورده‌­های صنعتی مـانند آلومینیـوم و شیشـه (که توجیه ایمنی در منطقه زلزلـه‌­خیز تهران ندارند) در نمای ساختما‌ن‌های عمومی استفاده می‌­شوند، این پروژه رویکرد جدیدی در استفاده از سنگ محسوب می‌­شود؛ سنگ عمدتاً به عنوان نشانه و نماد معماری کلاسیک استفاده می‌شود، ولی سعی ما در اینجا تغییر این قوانین بود و تجربه‌­ای برای این که چگونه می­‌توان از این مادّه­‌ی طبیعی و قدیمی در بیانی امروزی استفاده نمود.

فستیوال معماری جهـانی که هر سـال در بارسلون اسپـانیا برگزار می‌­شود تنها رویداد بین‌­ا‌لمللی‌­ست که در آن معماران به صورت مستقیم به بیان ایده‌­ها و نظریات خود می‌پردازند و داوران نیز با صاحبان اثر رو در رو شده و مستقیماً پاسخ آن‌ها در مورد مسائل مختلف مطرح در پروژه را می­‌شنوند. این مسابقه به دلیل همین رویکرد چالشی و جذّاب توانسته است نظر شرکت‌های معتبر و معماران بزرگ جهان به خود جلب کند، به طوری که در فستیوال سال 2010 بیش از 500 گروه معماری از 65 کشور جهان کار خود را ارسال کرده و بیش از 1400 نفر در این رویداد شرکت کردند. در این میان نام معمارانی همچون زاها حدید، نورمن فاستر، دیوید چیپرفیلد و دفاتر صاحب‌­نامی مانند آروپ، پرکینز+ؤیل، اُؤینگز+مِریل، اسکیدمور، میرالِس تاگلیبو ای­ام­بی­تی و هَسِـل دیده می­­‌شد.
این فستیوال یک برنامه سه‌­روزه است که در مرکز همایش‌های بین‌­المللی بارسلون برگزار و شامل برگزاری سخنرانی و سمینار، برپایی نمایشگاه‌­های موضوعی، نمایشگاه پروژه‌­های شرکت­‌کننده در بخش مسابقه، ارائه­‌ی پروژه­‌های منتخب و جلسه‌­ی عمومی ارائه کارهای برنده می­‌شود. بخش مسابقه شامل دو گروه کلّی طرح‌های ساخته­‌شده و آینده می‌­باشدکه هر پروژه بر مبنای کاربری خود در یک گروه قرار گرفته و توسّط معماران آن برای تحلیل و بررسی برای داوران و حاضران در فستیوال معرفی می­‌شود. از میان پروژه­‌های ارسالی از سراسر جهان تعدادی پروژه در هر گروه منتخب می­‌شوند تا معماری روز دنیا در فرهنگ‌ها و کشورهای مختلف جهان به تمامی در این رویداد منعکس شود.
در فستیوال امسال (2010) این پروژه‌­ها را 70 داور از سراسر جهان متشکل از معماران حرف‌ه­ای و منتقدان قضاوت و رده‌­بندی کردند، معمارانی چون آراتی ایسوزاکی از ژاپن، چارلز جنکز، ؤیل اسلوپ و سِر پیتر کوک از انگلیس، استفان بِـنیش از آلمان و بیارکه اینگِـلْـس از دانمارک از جمله داوران مسابقه بودند.
در دو روز نخست، کارهای منتخب در 18 گروه جداگانه با هم به رقابت پرداختند تا بنا به نظر هیئت داوران از هر گروه یک کار برنده اعلام شده و در روز آخر کارهای برنده مجدّداً آثار خود را برای عموم و هیئت عالی داوران ارائه کردند تا از میان آنها یک پروژه به عنوان ساختمان سال برگزیده شود. در پایان بخش نخست ساختمان ولیعصر در گروه ساختمان‌های اداری از بین 16 طرح منتخب دیگر از نقاط مختلف جهان به‌عنوان پروژه برنده برگزیده شد تا اوّلين پروژه­‌ی ايرانی باشد كه در فستيوال معماری بارسلون به چنين عنوانی دست می‌­يابد و در داوری نهایی بین کارهای برنده، موزه­‌ی MAXXI در رُم کار دفتر معماران زاها حدید به عنوان پروژه‌­ی برتر سال از سوی این فستیوال معرّفی شد. موضوعی که در این پروژه مورد توجّه هیئت داوران فستیوال معماری جهانی قرار گرفت، خلق یک بنای هنرمندانه با در نظر گرفتن محدودیت‌های پروژه و بستر آن بود، به­‌نحوی که آنها این ساختمان را جواهری در یک بافت شهری فشرده توصیف کردند: «سـاختاری کوچک با خلوص بصری زیاد که در یک تعامل هوشمندانه با بافت شهری پیرامون خود شکل گرفته است و نمودی شگفت‌­انگیز از هنر و جزئیات را در مقیاسی وسیع همزمان در درون و بیرون ساختمان به نمایش می­‌گذارد.» (هیئت داوران، نوامبر 2010)

محلّ اجرا: خیابان ولیعصر، بین فاطمی و زرتشت، پلاک 744
کارفرما: مهدی ملک‌­شهابی، مسعود حق‌­وردی و شرکاء
همکاران طرّاحی: اشکان باقری اقدم، شبیر موسوی، نوید نصرﷲ­زاده، محمّد معتمدی نیا، علی نابی
مشاور سازه: هومن فرخی
مشاور تأسیسات الکتریکی: عباس احمدی، امیرحسین آزمایش
مشاور تأسیسات مکانیکی: محمد رضا زمردی، بهروز نوری
اجرا: شرکت پرابلم
نظارت: محمّد­علی ایمانی مقدّم، فرزاد آزادخانی
عکاس: پرهام تقی‌­اُف
مساحت زیربنا: 1100 متر مربّع
تاریخ شروع: بهار 85
تاریخ تکمیل: تابستان87