فرانک لوید رایت: «مطالعه در طبیعت را آغاز کردم و دیدن آنها را آموختم، آن وقت آموختم تا آجر را همچون آجر، چوب را همچون چوب و شیشه و سیمان و فلز را در ذات خود و همه را چون خود مطالعه کنم.»
در اندیشه‌ی وجدانی که یگانگی خالق و مخلوق را نشان میدهد، هستی محضری است که در آن عناصر طبیعی در نظمی فارغ از چینش مصنوعی ذهن بشر حلول پیدا میکنند و انسان ایستاده در حیرتی عمیق، نظاره گر هستی است. عکس این نگاه در ایده‌ی دوم قابل مشاهده می‌باشد: یعنی نگاه شناخت-محور انسان، تبدیل به اندیشه های تغییر-محور می­شود که در آن، هستی نه محضر، بلکه انبانی از متریال است و انسان به تسخیر آن در می‌آید. معماری ایرانی در اوج شکوفایی خود به نگاه اول (نگاه وجدانی) دست می‌یابد، ضمن آنکه در این میان بروز اندیشه‌ی اسلامی –با توجه به آموزه‌ها- تعاملات و تقابلات چند با معماری ایرانی دارد.
بعد از دوره‌ی رنسانس که تفکر انسان به سمت اندیشه‌ی مدرنیته حرکت کرد، تمامی آنچه حاصل زندگی سنتی او بود کم‌کم رنگ باخت و انسان درون مرزهایی خودساخته دست به تغییر در چهره‌ی طبیعی محیط پیرامون خود زد. این تغییرات البته نتوانست خواسته­های درون انسان را برآورده سازد، به همین جهت سعی در بازگشت به گذشته نمود. اما این بازگشت نیز نتوانست انسان را به سنت او وصل کند چرا که اولاً گذشته با چهرهای تخریب‌شده از رفتار متهورانه­ی بشر در عصر جدید، به جا مانده بود و ثانیاً انسان همچون ماشینی خودکار، تاب درک آنگونه زیستن را نداشت. لاجرم تنها راهکار را برای خود رجوع به نوعی تفکر یادمانی (نوستالژیک) دید. در واقع عمیق‌ترین آثار دوره‌ی بازگشت، تنها در حد شبیه‌سازی و استفاده‌ی ویترینی از عناصر سنت در معماری بوده است که البته کاربرد آن نیز بیشتر در تزئین می‌باشد. تفکر پست‌مدرن که اولین جرقه‌اش در معماری زده شد، می‌تواند در نگاهی عمیق‌تر به بازسازی سنت بپردازد.
سایت پیش رو حاصل بر هم زدن نظم معمول سازه با استفاده از ایدهای نو و متریال غیرمتعارف در احداث بنا می‌باشد. البته این بی‌نظمی، نظم دیگر را پدید آورده است و فلسفه و ضرورت وجودی خود را نیز توجیه می‌کند. در این راستا یک ترکیب کاربردی و مبتنی بر المان‌های زیباشناختی به همراه آشنایی­زدایی از کاربردهای معمول عناصر، چهرهای متفاوت به بیننده ارائه می‌کند.
این مجموعه با سطح زیر اشغال حدود 600 مترمربع در زمینی به مساحت 4000 مترمربع به عنوان یک مجموعه‌ی پذیرایی احداث شده است. مدت ساخت کلی و اولیه‌ی این سایت هفت ماه –از دی‌ 1386 تا مرداد 1387- به طول انجامید و ساخت فضاهای تکمیلی یک سال دیگر هم‌زمان با بهره‌برداری ادامه پیدا کرد.
ایده‌ی طراحی این مجموعه در واقع حاصل تفکر و رؤیاهای طراح در پس تأثیری ملهم از طبیعت است؛ نوعی طراحی نرمال که پیوندی غیرخطی و محو اما دیداری و ملموس میان عناصر سنتی و مدرن ایجاد کرده است. شاید همین ترکیب زیبایی و کاربرد را بتوان مهم‌ترین نوآوری این مجموعه قلمداد کرد.
از مهم‌ترین دغدغه‌های سازنده، تخریب حداقلی طبیعت موجود بوده که این خود، انسانی‌ترین و البته دشوارترین بخش احداث سایت بود، به نحوی که به­­جرأت می­توان گفت درختان صنوبر موجود که در زمان ساخت پروژه بسیار ظریف و شکننده بودند، کوچک‌ترین آسیبی ندیدند.

المان­های طراحی و ساخت و سازه ­ی سالن
سازه‌ی سالن:
سقف خرپا با چوب دهانه‌ی 5/9×17 متر؛ نوع چوب: نراد روسی؛ اتصالات: پلیت­های چوبی میز تراس:
این میزها از تنه‌ی درخت بلوط می‌باشد که به صورت یک­تکه و بدون هیچ‌گونه دخل و تصرف در آن به‌عنوان میز به کار رفته است.
نوع چوب:
بلوط؛ وزن: 2000 کیلوگرم؛ قدمت چوب: 800 سال؛ انتقال به محل: نیروی انسانی. یک نیمکت فقط برای نشستن نیست، حتا اگر از چوب، سنگ، بتن یا آهن ساخته شود. یک نیمکت یا محل نشستن، در ترکیب کلی فضا تأثیر می‌گذارد. بزرگی مدل و طرح یک قطعه و اینکه کجا قرار داداه می‌شود، به همان اندازه با اهمیت است که میزان آسایش حاصل از کاربرد آن (نشستن).
توربین آبی:
توربین‌ها یک محور چرخنده و تعدادی پره دارند که به بخش اصلی متصل شده­اند. با برخورد آب، پره­ها به حرکت در می‌آیند و به این ترتیب، حرکت و ریزش آب ضمن ایجاد زیبایی، پویایی و طراوتی به فضا می‌بخشد.
آسیاب بادی:
قدمت بهره‌گیری از نیروی باد مشخص نیست اما ایرانیان از اولین مللی بودند که باد را مهار کردند و از آن به‌عنوان محرک آسیاب و چرخ چاه بهره گرفتند.
حرکت آب در جوی:
از حرکت آب در توربین آبی استفاده شده و آب ریخته‌شده در پره‌های توربین در ادامه به نهر آبی که در تمام محوطه می‌چرخد سرازیر می‌شود و صدای دل‌انگیزش حسی منحصربه‌فرد پدید میاورد.
کندوج (vip):
این فضا با الهام از سازه‌های قدیمی که برای نگهداری محصولات کشاورزی استفاده می‌شد (کندوج) بنا شده است. کندوج واژه‌ای گیلکی و نام سازهای است که شالی­کاران شمالی در قدیم از آن برای نگهداری و انبار کردن ساقه های شالی استفاده می کردند.
کندوج که دنیایی از تجربیات و دانش پدران‌مان را به نحوی رازآلود در خود پنهان کرده است، در این مجموعه با ترکیب خاص خود به جایگاهی برای مهمانان ویژه(vip) بدل گشته است. بام این بنا از لت –تخته چوب- بلوط پوشیده شده است.
گاری: از گاری­های قدیمی در این مجموعه به عنوان باغچه های متحرک آشنایی­زدایی شده است و به تناسب فصل، گیاهان متفاوتی مانند گیاهان بن سای صخرها و گل‌های فصلی در آن استفاده می‌شود.
رستوران وخانه­ی هنر و معماری آیلار نیز یکی از آثاری‌ست که برای رسیدن به نوعی معماری طبیعی و به روش یادمان‌سازی عناصر سنتی همت گمارده است. بخشی از این عناصر یادمان‌ساز عبارتند از:
– کمترین دخالت مصالح غیرسنتی در سازه­ی مجموعه
– عدم وجود عناصر ناهمگون در کنار هم
– یگانگی سازه با محیط و طبیعت
– کم کردن چهره‌ی ویترینی بنا و رسیدن به معماری کاربردی سنت –چه در زیستن، چه در نگریستن.
– همخوانی فرم و محتوا و ایجاد ساختاری درست از عناصر تشکیل‌دهنده‌ی مجموعه
– ایجاد حس همزادپنداری و ارتباط و نیز یادآوری گذشته برای انسان امروز
– خودآگاهی چینش عناصر؛ در واقع در این مجموعه عناصر با شناختی که از آنها وجود داشته و با دیدی آگاهانه و میدانی در کنار هم نشسته‌اند، به نحوی که در مورد چینش کوچک‌ترین اجزا هم فکر شده است. با این توضیح که عناصر اگرچه در عمق کار نمی‌توانند از تفکر یادمانی خارج شوند اما سعی بر آن شده که عناصر انتخاب‌شده، منطق و ضرورت در کنارهم نشستن را بیابند و یک منطق ساختاری آنها را به هم مرتبط سازد.

دفتر معماری آیلار

فریدون عبیدی در مورد این سازه می­گوید: «عصر حاضر عصر ساعت‌های حضور در دفتر کار است. بزرگ‌ترین حجم تولید، خدمات و فروش و بزرگ‌ترین برنامه ها برای جمعیت انسانی، در دفاتر کار امروزی شکل می‌گیرند.” همین امر ما را بر آن داشت تا دفتر کاری که گاه تا دو ثلث ساعات شبانه‌روز افراد را به خود اختصاص می‌دهد را با نگاهی دیگر طراحی و اجرا کنیم.»
این فضا که از نوعی نوستالژی ذهن سازنده‌ی خود پدید آمده، با رجوع به گذشته، سنت‌های این بوم را به ذهن مخاطب متبادر می‌سازد. در داخل این سایت، مجموعه‌ای از رستوران و دفتر کار وجود دارد که در میان آنها خانه‌ی هنر و معماری آیلار با فضای محدود 50 مترمربعی، مجهز به فضای اداری و کاری، آشپزخانه، فضای کنفرانس و پذیرایی، شومینه‌ی هیزمی، آب‌نما و جوی روان، فضای خصوصی نیم‌طبقه، کتابخانه و سایر امکانات است و توانسته پیوندی مناسب میان چهار اصل معماری در ساخت بنا -استحکام٬ زیبایی٬ صرفه‌ی اقتصادی (کنترل هزینه) و کاربرد- ایجاد کند. شایان ذکر است در این سازه با استفاده از چهار عنصر طبیعی آب (گردش و صدای آب در فضا)، خاک (استفاده از متریال خاکی آجر و سنگ)، آتش (شومینه‌ی هیزمی) و باد (کوران طبیعی هوا) سعی در برقراری آشتی میان انسان و طبیعت شده است.
از جمله المان‌های به‌کاررفته در این فضا عبارتند از:
آب‌نما خارجی: برگرفته از تفکر پست‌مدرن و تلفیق و ترکیب مدرنیته و سنت (ستون‌های چهارگوش و اکسپوز، سنگ و گل)
شومینه‌ی سنگی روستیک: به صورت طبیعی و نتراشیده با نقش‌ونگارهای حکاکی‌شده‌ی قدیمی برای گرمابخشی به محیط در زمستان طراحی شده است.
میز کنفرانس :از چوب کمیاب و نادر سکویا (کاج آمریکایی) و به صورت الوار ساخته شده که در زیر آن، حرکت آب چهره‌ای منحصربه‌فرد به مذاکرات طرفین می‌دهد.
صندلی و میز پذیرایی کنار شومینه: استفاده از چوب یک‌تکه‌ی بلوط با قدمتی حدود 800 سال و به‌کارگیری چوب کاج تالاب برای صندلی‌ها
فضای اداری و کاری: دارای حداقل ابعاد حدود 4 مترمربع با امکان کار و طراحی برای 2 نفر طراح و یک منشی.
فضای نشیمن و خصوصی (طبقه‌ی بالا): در عین حفظ پیوستگی فضا با ایجاد محرمیت خاص خود، شرایط برای تشکیل جلسات خصوصی را مهیا کرده است.
آب‌نمای داخلی: با حرکت آب جهت ایجاد رطوبت و خنکی در ایام تابستان، پویایی و آرامش را برای فضای دفتر فراهم می‌آورد .این آب‌نما در پایان به حوضچه‌ای در خارج دفتر می‌ریزد.
درختچه‌های بن سای: درختچه و گل‌های بن سای در دل سنگ و کُنده‌­چوب‌های دورریز و غیرقابل استفاده در ترکیب با آب، نشان از پایداری، حیات سبز و جان بخشیدن به طبیعت بی‌جان دارند.
در و پنجره‌ها: قدی و تمام‌چوب در غرب و پنجره‌ی بزرگ و یک‌تکه در جنوب با چشم‌انداز به سمت کوه و آسمان که ضمن حفظ حریم، با شفافیتِ خود مرز بین داخل و خارج را از بین برده و طبیعت را به درون فضا کشانده است.
پوشش سقف داخلی از جنس نی: ضمن ایجاد حس زیبایی و گرما بخشیدن به فضا، به‌عنوان یک عایق صوتی، حرارتی و برودتی نیز عمل می‌کند.
آشپزخانه: در فضایی به ابعاد حدود 5/3 مترمربع کاملاً کاربردی بوده و مجهز به تمامی عناصر آشپزخانه اعم از گاز، یخچال، سینک ظرفشویی و طبقات دکوراتیو با ظروف قدیمی و آنتیک است.
تنه­فرش: کف دفتر از نوع چوب کاج ضربین با استحکام بالاست که به صورت ورقه‌ای با قطر حدود 8 سانتیمتر فرش شده است.
سایه­بان‌های بهاری (Shader): که همراه با بوته­های پیچک و روند، در تلطیف و تعدیل نور و گرمای تابستان مؤثرند، نیز نور و گرمای مناسبی را در فصل‌های پاییز و زمستان دریافت می‌کنند.
کتابخانه: محدود به فضاهایی کوچک اما با امکان جای‌دهی تعداد زیادی کتاب در دو بخش (طبقه‌ی پایین و بالا) ایجاد شده است.
در پایان شایان ذکر است که مهم‌ترین مزیت این دفتر کار، ایجاد مکانی برای بروز ایده‌های نو، چه در زیرساخت و چه در تفکر بوده است.

معماری معاصر ایران: رستوران

_________________________________

سازه­ای ارگانیک در نمک­ آبرود: رستوران و دفتر معماری آیلار
طراح و مجری: فریدون عبیدی
نوشته­ ی: فرزانه احسانی مؤید
عکاس: حسین برازنده