مسابقه ی بین المللی طراحی ساختمان مرکزی بورس اوراق بهادار تهران

نفر اول: مهندسین مشاور ویرایش الگوی واسط (واو) با همکاری دفتر معماری آراونا از شیلی

مسابقه ی بینالمللی طراحی ساختمان مرکزی بورس اوراق بهادار تهران

مدیر طرح: مهندسین مشاور توسعهی کالبدی آسیا، تهران، 1391

می‌توان ادعا کرد که ساختمان‌های اداری مالی و سازه‌های بانک‌ها در ایران، با آنکه خود حامی و نگه‌دارنده‌ی اموال شهروندان و سرمایه‌داران هستند ولی صاحبان این ساختمان‌ها و مسئولان تا این اواخر به‌ندرت توجه لازم و درخور را نسبت به معماری و ظاهر بیرونی و داخلی این گونه‌ی ساختمانی از خود نشان داده‌اند. متقابلاً جای خوشحالی است که در چند سال اخیر شاهد بوده‌ایم که به معماری و معماری داخلی ساختمان‌های مالی نیز دقت شده و کیفیت و کارایی عالی آنها مورد نظر واقع شده است. از میان انگشت‌شمار اقدامات قابل‌توجه در این خصوص می‌توان به طرح‌ریزی مسابقه‌ی بین‌المللی ساختمان بورس اوراق بهادار تهران اشاره کرد که در سطح فراملی برگزار شد.
بورس تهران که در سال 1389 به قدمت 45 ساله رسیده بود، در زمان مذکور، در ساختمان بانک کار سابق در خیابان حافظ استقرار داشت ولی با خرید زمینی به مساحت 2621 مترمربع در خیابان سعادت آباد (بلوار شهرداری، خیابان 13) و درست در شمال ساختمان شهرداری، تصمیم به احداث ساختمان اختصاصی خود گرفت و مهندسین مشاور توسعه‌ی کالبدی آسیا در بهمن‌ماه 1390 به‌عنوان مدیر طرح این پروژه انتخاب شد. روش انجام پروژه، نیازها و برنامه‌ی زمانی آن در یک سند مرجع تدوین شد و به تأیید کارفرما رسید. مدیریت بورس عقیده داشت که چون این برنامه‌ی معماریِ اولین ساختمان اختصاصی بورس کشور است و توسط شرکت بورس تهران احداث می‌شود، باید دارای طرحی منحصربه‌فرد باشد چرا که هم در ذهن شهروند ایرانی و هم در ذهن اعضای فدراسیون جهانی بورس‌ها دارای کیفیتی نمادین خواهد بود. همچنین مدیریت بورس برای اثبات توانمندی و شایستگی خود نزد جامعه و مخصوصاً سهام‌داران و برای اثبات توجه یک نهاد مالی به ارزش سرمایه در بردار زمان، آمادگی خود را برای تأمین همه‌ی شرایط لازم جهت به حداقل رساندن زمان طرح و اجرای پروژه اعلام کرد و مدت 30 ماه را برای این فرایند در نظر گرفت.
بین‌المللی شدن کار معماری طی بیست سال اخیر که بازار معماری را از محدوده ملی خارج و فرصت کار در سرتاسر جهان را برای معماران برجسته از هر نقطه‌ی دنیا فراهم کرده، حضور معماران نخبه‌ی ایرانی مقیم خارج از کشور در فعالیت‌های حرفه‌ای و سمَت‌های دانشگاهی مهم، حضور معماران ایرانی در جشنواره‌های جهانی معماری، و علاقه‌ی متقابل دفاتر معماری موفق و معتبر داخلی و خارجی به انجام پروژه‌های مشترک، از جمله دلایلی بودند که کارفرما و مدیر طرح را به برگزاری یک مسابقه‌ی بین‌المللی ترغیب کردند.
در اردیبهشت‌ماه 1391 آگهی فراخوان ارزیابی مشاور برای انتخاب پنج مشاور ایرانی دارای همکار خارجی منتشر شد. حدود 120 مشاور اعلام آمادگی کردند و 29 مشاور توانستند شرایط فراخوان را تأمین کرده و مدارک خود را برای ارزیابی ارسال کنند. از میان این 29 شرکت، مدیر طرح علاوه بر پنج مشاور که بالاترین امتیازها را کسب کرده بودند، سه مشاور دیگر که واجد حد نصاب امتیاز لازم بودند را نیز به کارفرما معرفی کرد و کارفرما موافقت نمود که مسابقه بین هشت مشاور برگزار شود. مدت مسابقه دو ماه از 8 خرداد تا 7 مرداد 1391 تعیین و به شرکتکنندگان اعلام شد.
اسامی هشت گروه از مهندسین مشاور شرکت‌کننده در این مسابقه‌ی بین‌المللی و همکاران خارجی آنها به شرح زیر بوده است:
گروه معماری پادیاوپارت با دفتر هانس هولاین از اتریش؛ مهندسین مشاور ایران آرک و گروه معماری مام با شرکت لاوا از استرالیا؛ مهندسین مشاور نقش جهان پارس با جی.ام.پی از آلمان؛ مهندسین مشاور تدبیر عمران ایرانیان با دفتر معماری نسرین سراجی از فرانسه؛ مهندسین مشاور هسته‌ی طراحی با دفتر معماری هادی تهرانی و همکاران از آلمان؛ مهندسین مشاور شاخه‌ی تجربی معماری کلانشهر با شرکت وی.ام.ایکس از هلند؛ مهندسین مشاور ویرایش الگوی واسط (واو) با دفتر معماری آراونا از شیلی؛ مهندسین مشاور آژندشهر و کـارشیـو با شرکـت کُر از کانادا.
به منظور افزایش دقت و سهولت داوری یک کمیته‌ی فنی توسط مدیر طرح، متشکل از کارشناسان تراز اول کشور تشکیل شد. اسامی اعضای کمیته‌ی فنی به این شرح بوده است: محمود گلابچی (تکنولوژی معماری، فناوری‌های نوین، مصالح، روش ساخت و کاربرد)؛ سید رسول میرقادری (ارزیابی سازه‌ای)؛ حشمت‌الله منصف (تأسیسات مکانیکی)؛ یونس قلی‌زاده طیار (تأسیسات برق)؛ کامبیز ناظرعمو (برنامه‌ریزی کالبدی).
اعضای این کمیته پس از مطالعه‌ی اطلاعات و شرایط مسابقه و تشکیل جلسه‌ی هماهنگی و مشورت درباره ی نحوه‌ی ارزیابی، طرح‌ها را مورد بررسی قرار دادند و نتایج بررسی‌های خود را در قالب موارد مهم پاسخگویی طرح‌ها به نیازها و الزامات پروژه و نکات برجسته ونوآوری‌های احتمالی تدوین و علاوه بر این، با امتیازدهی به مطالعات هر بخش آنها را رتبه‌بندی کردند. گزارش‌های ارزیابی کمیته‌ی فنی نیز عیناً در اختیار داوران قرار گرفت.
هیئت داوران نیز متشکل از آقایان فرهاد احمدی، نادر تهرانی، حسین شیخ زین‌الدین، بهرام شیردل و مهدی علیزاده که با در اختیار داشتن نتایج ارزیابی‌های کمیته‌ی فنی، طرح‌ها و گزارش‌ها را مورد بررسی قرار دادند.
پس از بررسی کلیه ی مدارک هشت طرح، هریک از داوران نظر خود را درباره‌ی چهار طرحی که می‌توانستند به مرحله دوم راه پیدا کنند، اعلام کردند. چهار طرح مورد توجه قرار گرفتند و داوران وارد شور شده و به رتبه‌بندی آنها پرداختند که در نتیجه طرح‌های اول تا چهارم اعلام شدند. هیئت داوران نیز اعلام داشت که طرح منتخب برای اجرا باید در فرصت تکمیل مطالعات مرحله اول، اشکالات و نواقص کار را –در صورت تمایل، با کمک این هیئت- برطرف نماید. اعلام برندگان نهایی این مسابقه به ترتیب اولویت به شرح زیر بود:
رتبه‌ی اول: مهندسین مشاور ویرایش الگوی واسط (واو) با دفتر معماری آراونا از شیلی
رتبه‌ی دوم: مهندسین مشاور هسته‌ی طراحی با دفتر معماری هادی تهرانی و همکاران از آلمان
رتبه‌ی سوم: مهندسین مشاور تدبیر عمران ایرانیان با دفتر معماری نسرین سراجی از فرانسه
رتبه‌ی چهارم: مهندسین مشاور نقش جهان پارس با جی.ام.پی از آلمان
البته لازم به ذکر است که در نهایت پروژه جهت اجرا به برنده‌ی دوم این مسابقه، مهندسین مشاور هسته‌ی طراحی با همکاری دفتر معماری هادی تهرانی و همکاران از کشور آلمان واگذار گردید. در ادامه به معرفی هشت طرح شرکت کننده در این مسابقه خواهیم پرداخت.

گزارش نادر تهرانی از روند برگزاری و داوری مسابقه‌ی ساختمان مرکزی بورس اوراق بهادار تهران

مسابقه‌ی ساختمان مرکزی بورس اوراق بهادار تهران در بازه‌ی تاریخی نامطلوبی رخ می‌دهد که دو تفکر اقتصاد کلاسیک و نئوکلاسیک در بوته‌ی آزمایش قرار گرفته‌اند و مفاهیم و نظریات بانکداری با عنوان اندیشه‌های کهن و بعضاً شکست‌خورده به چالش کشیده شده‌اند. روشن است که در چنین زمانی پرسش‌های بی‌پاسخ اقتصادی در بُعد جهانی نمود می‌یابند.
اگرچه هنوز در مجامع سیاسی، یک مذاکره‌ی سالم بر سر مسائل اساسی نظارت بر اقتصاد صورت نگرفته ولی نمی‌توان حقیقت روشن جاری در زندگی مردم کوچه‌وبازار را انکار کرد. به تصور من، این مقدمه به همان اندازه که به ایران برمی‌گردد، به جامعه‌ی غرب نیز مربوط می‌شود. از ویژگی‌های بازه‌ی تاریخی کنونی که بگذریم، می‌توان گفت این مسابقه به ما یادآوری می‌کند که هر دوره با اصول و وزن‌های بسیاری سنجیده می‌شود، پس ممکن است چشم‌اندازهای تاریخی و فرهنگی گسترده‌تری لازم باشد تا بر وضعیت فعلی امور غلبه کنیم.
در حقیقت ساختمان مرکزی بورس اوراق بهادار تهران تنها یک بنا و یک پروژه‌ی صرف نیست؛ نهادی است که بین نسل‌ها، اقتصاد، ذهنیت‌ها و مسائل فرهنگی پل می‌زند. بر اساس این تعریف، برگزارکنندگان و شرکت‌کنندگان این مسابقه، هر دو باید این پروژه را به‌عنوان یک پژوهش جمعی دنبال کنند.
همه‌ی مسابقات برای تولید نتایج متعدد برنامه‌ریزی و تنظیم می‌شوند. تردیدی نیست که هیچ‌کدام از نتایج آنها را نمی‌توان کامل‌ترین پاسخ قلمداد کرد. مسابقات مملو از طرح‌هایی هستند که با فرایندهای گوناگون و روش‌های متفاوتی با موضوعات مواجه می‌شوند؛ درست به‌اندازه‌ی گوناگونی مبانی فکریِ داورانی که دست به ارزیابی آنها می‌زنند. برخی مسابقات با محوریت عملکردی و ابزاری‌بودن ساختمان تعریف می‌شوند و برخی دیگر بر ایده‌ها، مبانی، مناظرات و مباحثاتی که هر طرح ارائه می‌کند، تأکید دارند؛ و البته بهترین نوع مسابقات، آنهایی هستند که به هر دو جنبه توجه می‌کنند.
این مسابقه با سخت‌ترین شرایط برنامه‌ریزی شد و در مقابل، سختگیرانه‌ترین انتظار را از شرکت‌کنندگان داشت؛ کمترین انتظار مسابقه، همکاری متخصصان داخلی و خارجی در طراحی ساختمان بورس با کلاس جهانی بود که بتوان آن را به طور هم‌زمان با مراحل طراحی اجرا کرد. در دنیایی که به گروه‌های مختلف فرهنگی، مذهبی و سیاسی تقسیم شده است، انتظار این همکاری یک خواسته‌ی جاه‌طلبانه به نظر می‌رسد اما این خواسته توانست تا حدودی موانع مختلف را کنار بزند و این اندیشه که راه‌های گوناگونی برای همکاری و پیش‌بردن گروه‌های مختلف اجرایی وجود دارد را قوت ببخشد و دنیا را به گونه‌ای دیگر تصویر کند. قطعاً در این میان، معماری نقشی را ایفا می‌کند؛ می‌توان گفت معماری مراحل این رویداد را سازماندهی می‌کند و آنچه اکنون می‌بینید، پشت صحنه‌ی آن است. معماری دست به تعریف برنامه‌ای از آنچه که امروز می‌تواند وجود داشته باشد، می‌زند، حتا اگر آن چیز، امروز واقعی به نظر نرسد.
داوری با بررسی هشت طرح متفاوت گروه‌های شرکت‌کننده برگزار شد، طرح‌هایی که به طور قابل‌ملاحظه‌ دارای جهت‌گیری‌ها، تمایلات و انگیزه‌های مختلفی بوده و با روال معمول مسابقات، فرق داشتند. از سوی دیگر، هیئت داوران هم مرکب از افرادی با دیدگاه‌های بسیار متفاوت بود که قطعاً رسیدن به اتفاق‌نظر در آن جمع را تضمین نمی‌کرد. با این همه و با وجود عقاید و آراء متفاوت داوران، انتقاداتی درباره‌ی طرح‌ها بیان شد که همه با آنها موافق بودند.
طولی نکشید که مشخص شود کدام‌یک از این هشت طرح شایسته‌ی بحث و بررسی بیشتر برای رتبه‌بندی هستند. در این مسابقه، برخلاف دیگر مسابقات که فقط “رأی نهایی” داوران را جویا می‌شوند، از داوران خواسته شد که توصیه‌های خود را به برگزارکنندگان ارائه بدهند و همین موضوع به یکی از بخش‌های بحث‌برانگیز جلسه‌ی داوری تبدیل شد.
با وجود اینکه توجه تقریباً تمام داوران به چهار طرح منتخب برای رتبه‌بندی جلب شده بود، اما تعدادی درباره‌ی شایستگی کلی آنها برای کسب رتبه‌ی ممتاز مردد بودند، تعدادی دیگر هم بر سر این موضوع بحث می‌کردند که فرهنگ‌سازی باید پله‌پله انجام شود. در نتیجه نیاز به ساماندهی‌های فراتر و سرمایه‌گذاری بیشتری وجود داشت تا بتوان به اصلاحات مورد نظر دست یافت.
افزون بر این، دستورالعمل مسابقه، آزادی عمل در قبول برخی طرح‌ها را سلب می‌کرد، به طوری که محدودیت‌های شدید پروژه گاه ایجاب می‌کرد که برخی از طرح‌ها اساساً مورد بازنگری و طراحی دوباره قرار بگیرند.
هیئت داوران هنوز هم در ارزیابی و بیان دیدگاه‌های خود معتقد است که همه‌ی طرح‌های شرکت داده‌شده در مسابقه نیازمند تغییراتی هستند تا بتوانند با واقعیت منطبق شوند. نظر فوق، گویای این موضوع است که مسابقات بر مبنای ایجاد زمینه‌ی گفت‌وگو میان ایده‌ها تعریف می‌شوند، در حالی که ساختمان‌های بزرگ طی یک فرایند، گفت‌وگویی دوجانبه، همکاری و مداومت در کسب شایستگی، “معماری خوب” تلقی می‌شوند.
فروتنانه و امیدوارانه می‌گویم که با وجود مذاکرات سازنده و اختلاف‌نظرهای موجود، باید اقدامی در خصوص پیشرفت رشته‌ی معماری انجام داد؛ باید شکل نوینی از دانش آن را تولید و گفتمان معناداری را در متن مناسبی ایجاد کرد.
ما به عنوان هیئت داوران امیدواریم که برگزارکننده در مراحل بعدی فقط به مستندسازی نتایج نپردازد، بلکه انتقادات وارد بر پروژه‌ها را نیز به‌دقت مطالعه کرده و فرایند لازم را برای دست‌یابی به یک ساختمان عالی طی کند، چرا که بدون این اقدامات، هیچ‌کدام از ما نمی‌توانیم روند این داوری را به‌درستی به انجام برسانیم.

رتبه‌ی اول: مهندسین مشاور ویرایش الگوی واسط (واو) با همکاری دفتر معماری آراونا از شیلی

ساختمان جدید بورس اوراق بهادار تهران در زمینی به مساحت 2621 مترمربع در منطقه‌ی سعادت‌آباد تهران با زیربنای تقریبی 30000 مترمربع در نظر گرفته شد. حفاظت و امنیت از ضرورت‌های مقدم بر پروژه هستند. بنا شامل 17 طبقه می‌باشد که 6 طبقه زیرزمین، یک طبقه همکف و 10 طبقه روی آن خواهد داشت. زیرزمین مختص پارکینگ و مشاعات است، تالار بورس در طبقه‌ی همکف در نظر گرفته شده است و طبقات فوقانی، بخش‌های اداری را در خود جای خواهند داد.
از جمله موارد ذکرشده و مورد تأکید کارفرما، موضوع ماندگاری بنا و حفظ کارایی آن در طولانی‌مدت بوده است؛ البته انعطاف‌پذیری با هدف پاسخگویی به تغییرات بازار بورس آینده نیز در دستور کار قرار داشت. بهره‌مندی از تکنولوژی نوین و سیستم هوشمند مسلماً در تحقق این اهداف ضروری می‌نمود. پایگاه داده نیز از مهم‌ترین بخش‌های شرکت بورس است که باید مجهز به امکانات روز باشد. سیستم مدیریت مرکزی، مصرف بهینه‌ی انرژی و توجه به ویژگی‌های اقلیمی از دیگر درخواست‌ها بود که گروه‌های شرکت‌کننده در این مسابقه‌ی بین‌المللی ملزم به رعایت آن بودند.
اولین مسئله‌ی ایده‌پردازی برای این طرح، پاسخ به برنامه‌ی طراحی بود که با تفکیک کاربری‌های عمومی و خصوصی تأمین شد. در این راهکار، ضمن توجه کامل به موضوع امنیت، عملکردهای تالار معاملات و سالن همایش در تراز همکف یا نزدیک به آن تعبیه شد و بخش‌های خصوصی‌تر در طبقات بالاتر اجرا شدند. مسئله‌ی دوم، ایجاد فضاهایی وسیع به واسطه‌ی دهانه‌های بزرگ زیر طبقات اداریِ ترازهای فوقانی –که دهانه‌های متعارف‌تری داشتند- بود. برای مقاومت در برابر زلزله، پیشنهاد احداث یک سازه‌ی دیوار محیط به مجموعه ارائه شد که بارهای افقی به آن منتقل شوند. عدم شفافیت این جداره برای امنیت بیشتر صورت می‌گیرد. دیوارهای محیطی، نیروهای عمودی جاذبه را دریافت می‌کنند. آنها در نتیجه‌ی داشتن یک شیب ملایم، بارهای افقی را تعدیل می‌کنند و شتاب‌های زلزله را کاهش می‌دهند. دفاتر مستقل در طبقات دوم و سوم طراحی و جانمایی شدند.
پلان نامنظم این طرح در نتیجه‌ی چیدمان 5 شش‌ضلعیِ منتظم در کنار یکدیگر حاصل شده است. اسکلت ساختمان، قاب خمشی فولادی است، مجهز به دیوارهای حائل بتنی در دورتادور طبقات زیرزمین. مطالعه‌ی جوانب مختلف سازه و اسکلت و ملزومات طرح چنین پیشنهاد کرد که بنا با یک اسکلت منسجم فولادی با اتصالات زلزله‌گیر ساخته شود. با توجه به پلان سازه، قرارگیری ستون‌ها نسبت به هم متغیر می‌باشد و ممکن است اجرای تیرها به ستون‌ها را با مشکل روبه‌رو سازد، پس باید تعداد اتصالات گیردار تیرها به ستون در یک گره، تا حد ممکن کاهش یابد.
ایده‌ی ساختمان مرتفع و درهم‌رفتگی فضاهای داخلی و خارجی موجب افزایش سطح ارتباطی در این شبکه‌ی شش‌ضلعی می‌شود. فضاهایی تورفته در طرح ساختمان تعریف شده‌اند که تا حد لازم، وسیع و کاربردی هستند، ضمن اینکه می‌توانند تأمین‌گر تهویه‌ی طبیعی و دسترسی به نور طبیعی هم باشند. پوسته‌ی صلب با بلوک‌های بتنی میان‌تهی در وجوه بیرونی پلان، با یک دیوار پرده‌ای شیشه‌ای به دور حیاط طراحی گردیده است. تمامی بلوک‌ها در راستای شمالی-جنوبی قرار دارند و فضاهای داخلی را از تابش مستقیم آفتاب و متعاقب با آن، پدیده‌ی گلخانه‌ای، محفوظ نگه می‌دارند، و در ضمن شفافیت، چشم‌انداز خوب و تهویه‌ی سرتاسری را فراهم می‌کنند.

مدارک فنی