بررسی اصول طراحی پایدار پیاده‌راه شهری
مطالعه ­ی موردی: طراحی پیاده‌راه محور تجریش-میدان قدس در شهر تهران
نوشته­ ی وحید چوپانکاره، جمشید امامی، الناز رضایی

امروزه کیفیت و جذابیت محیط‌های عمومی شهری به یکی از مهم‌ترین نیازهای شهروندان و معیارهای سنجش سرزندگی یک شهر مبدل شده است و ایجاد محدوده‌های سرزنده‌ی پیاده جهت ایجاد تعاملات اجتماعی و ایجاد محیط‌های پایدار که باعث ارتقای سطح سلامتی افراد جامعه، حفظ بقای محیط زیست و تحریک اقتصادی نواحی پیرامونی منطقه می‌شود، بسیار حائز اهمیت است.
با توجه به گذشت بیش از چهار دهه از انجام اقدامات علمی مرتبط توسط شهرهای پیشرو، تاکنون در ایران آن چنان که باید به فضاهای حرکتی پیاده در سطح کشور توجه نشده است، تا آنجا که حتا اهمیت این مسئله برای بسیاری از دست‌اندرکاران امور شهری، شناخته‌شده نیست. در نمونه‌های اجرایی در کشور تنها به نماسازی، کف‌سازی، ایجاد فضای سبز و مبلمانی محدود پرداخته شده است.
بر همین اساس ضرورت پرداختن به ایجاد پیاده‌راه‌ها، طراحی فضا و مبلمان آنها در جهت ایجاد محیطی پایدار برای شهروندان یکی از مهم‌ترین نیازهای جوامع امروزی می‌باشد. با توجه به ضرورت این موضوع در این پژوهش ابتدا به بررسی ضوابط و معیارهای مورد نیاز پیاده‌راه‌ها جهت ایجاد پایداری پرداخته و چهارچوب نظری و پروژه‌های مشابه در ایران بررسی شده و سپس در محدوده‌ی انتخابیِ محور پیاده‌راه تجریش تا میدان قدس، به بررسی کامل این محور و فضاهای مورد نیاز -با توجه به کاربری‌های ضروری- پرداخته شده است. جهت انجام مطالعات، علاوه بر بررسی جدیدترین اطلاعات موجود در کتاب‌ها، مجلات، پژوهش‌ها، منابع اینترنتی و آگاهی از بینش صاحب‌نظران مربوطه، محور مذکور توسط نگارندگان مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و طراحی پیاده‌راه بر اساس یافته‌های حاصل از مشاهدات و مطالعات گوناگون صورت گرفته است.
محیط انسانی آرامش بخش، محیطی است وابسته به انسان پیاده، نه خودروهای شتاب‌زده و حمل‌ونقل سریع‌السیر. امروزه مسیرهای پیاده به‌عنوان بهترین بستر شهری مطرح هستند و متناسب با میزان مطلوبیت از حیث ایمنی و کاربری موجود، می‌توانند محلی برای نمایش جلوه‌ی شهر باشند. در واقع مسیرهای پیاده فراهم‌گر حضور طولانی‌تر مردم در محیط شهری هستند و می‌توانند متناسب با ارزش‌های گوناگون فضایی و کالبدی خود، عامل مهمی در هویت‌بخشی، تداوم تاریخی-فرهنگی و تبلور ارتباطات انسانی در محیط محسوب شده و فضای شهری را به محیطی پایدار و سرزنده برای شهروندان تبدیل کنند.
تا قبل از انقلاب صنعتی اندازه و تناسبات عناصر شکل‌دهنده‌ی شهر بر مبنای مقیاس انسانی و الگوی جابه‌جایی‌ها بر اساس حرکت پیاده تعیین می‌شد اما با شروع انقلاب صنعتی در اروپا که رشد و گسترش سریع شهرها را به دنبال داشت، دیدگاه‌ها تغییر کرد. با اختراع اتومبیل که امتیازهای سرعت و راحتی را همراه داشت، به‌تدریج فرد پیاده اولویت خود را در فضای معابر از دست داد. در واقع تردد در پیاده‌روها برای بسیاری از شهروندان مشکل‌ساز شد و شهروندان در کلان شهرها دیگر از ابتدایی‌ترین حقوق خود که همانا سهولت در رفت‌وآمد بود نیز برخوردار نبودند. همچنین در پی تردد بیش از حد اتومبیل‌ها شاهد آلودگی‌های زیست‌محیطی بوده‌ایم که سرزندگی، شادابی و پایداری شهرها را از بین برده است. فقدان پیاده‌روهای استاندارد وعدم رعایت ضوابط لازم در این مورد نیز کار را به جایی رسانده که کارکرد اصلی پیاده‌رو در شهرها که همانا ایجاد پیوند بین شبکه‌ی سواره و پیاده، ایجاد آسایش روحی روانی و امنیت خاطر شهروندان بود را دچار نوعی عقب‌ماندگی کرده است.
وجود مشکلاتی چون سطوح نامتقارن و ناصاف و نیز سنگفرش نامناسب و غیراستانداردی که آن هم به پارکینگ موتورسیکلت‌ها، دوچرخه‌ها وگاری دست‌فروشان تبدیل شده، خود عاملی جهت ترغیب شهروندان به استفاده از حاشیه‌ی خیابان به‌جای مسیر پیاده‌رو است که فارغ از اعطای چهره‌ای نامناسب به شهر، خطراتی را نیز برای شهروندان به دنبال خواهد داشت. با توجه به این پیامدها امروزه محدوده‌هاى پیاده یکی از مهم‌ترین فضاها و عرصه‌هاى عمومى شهری محسوب می‌شودند که به‌ویژه به دلیل شاخصه‌ی رعایت مقیاس انسانی، ایجاد پویایى و افزایش تعاملات اجتماعی در عصر ارتباطات مجازى بسیار مورد توجه صاحب‌نظران هستند. همچنین پهنه‌هاى پیاده داراى عملکردهاى فراوان و متنوع گذران اوقات فراغت، مانند استراحت، بازى و سرگرمى، فضاى سبز، خرید و عرضه‌ی آثار فرهنگى و هنرى هستند که بیش از پیش به‌عنوان یک فضاى تفریحى بر جذابیت آنها مى‌افزاید.
به همین ترتیب، محدوده‌هاى پیاده به دلیل ویژگی‌هاى چندبعدى خود همچون پاسخ گویى به طیف‌های گوناگون نیازهاى فراغتى کاربران، دربرگیرى تمامی زمان‌هاى استفاده از فضا، اقتصادى بودن و قابلیت انجام تمامى فعالیت‌هاى فعال و غیرفعال به‌عنوان یکى از بهترین، کم‌هزینه‌ترین، در دسترس‌ترین و مورد توجه‌ترین فضاهاى تفریحى و گذران اوقات فراغت در دنیا مطرح و روزبه‌روز در حال گسترش هستند. امروزه شبکه‌ها و پهنه‌هاى پیاده‌ی چندمنظوره به‌عنوان یکى از اصلى‌ترین موارد توسعه و رقابت شهرها به منظور جذب گردشگران و رونق اقتصادى به شمار مى‌روند. در واقع پیاده‌راه‌ها و قلمروهای پیاده نه تنها مهم‌ترین فضاهای عمومی شهری محسوب می‌شوند بلکه برای تداوم حیات شهری نیز ضروری هستند؛ خیابان و پیاده‌راه که مهم‌ترین مکان‌های عمومی شهر به شمار می‌آیند، ضروری‌ترین اجزای آن هستند.
بر همین اساس در این مقاله به ارائه‌ی ضوابط مورد نیاز جهت ایجاد پیاده‌راه‌های پایدار مناسب پرداخته شده تا از این ضوابط در جهت طراحی و ساخت پیاده‌راه محور تجریش-قدس استفاده و محیطی جذاب و سرزنده برای استفاده‌ی شهروندان ایجاد شود که به ایجاد تعاملات اجتماعی و فرهنگی، رونق اقتصادی و حفظ ارزش‌های زیست محیطی کمک کند.
متدولوژی تحقیق
در این مقاله با توجه به ماهیت موضوع، از روش تحلیلی استفاده شده است زیرا این روش به طرح پرسش‌ها می‌پردازد.
در نهایت با جمع‌آوری اطلاعات محور میدان تجریش تا میدان قدس، استفاده از اطلاعات و پروژه‌های تحقیقاتی شهرداری و مشاهدات شخصی و همچنین تحلیل نمونه‌ها بر اساس اصول پایداری اقدام به طراحی پیاده‌راه محور تجریش-میدان قدس کرده‌ایم. روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه‌ای ، مشاهدات میدانی، نقشه، آمار و منابع اینترنتی بوده است.
اهمیت پیاده‌روی، ضرورت ایجاد پیاده‌راه و نقش آن در توسعه‌ی پایداری
پیاده‌روی ساده‌ترین نوع جابه‌جایی بین‌مبدأ تا مقصد و گونه‌ای از حمل‌ونقل است که به صورت مستقل و غیروابسته‌به هیچ‌گونه ابزار یا وسیله‌ای خارجی‌امکان‌پذیر است. شاید حرکت پیاده جزو معدود فعالیت‌های انسانی باشد که با وجود پیشرفت‌های فراوان فناوری و تولید ابزارهای گوناگون ارتباطی و حمل‌ونقل از بدو پیدایش بشر، شکل‌اولیه‌ی خود را بدون تغییر حفظ کرده‌است. تمامی سفرهای انسانی با هر نوع وسیله‌ی نقلیه‌ای که انجام گیرد، به‌صورت پیاده آغاز و به همین شکل نیز به سرانجام می‌رسد.
پیاده‌روی نه تنها بر روی بدن بلکه بر روی‌ ذهن نیز اثرگذار است. پیاده‌روی در یک وجه به‌عنوان مهم‌ترین امکان برای‌ مشاهده‌ی مکان‌ها و فعالیت‌ها و احساس ‌شور و تحرک زندگی و کشف ارزش‌ها و جاذبه‌های نهفته در محیط شهر محسوب می‌شود. این پدیده از نظر ادراک‌هویت فضایی، احساس تعلق به محیط و دریافت زیبایی از اهمیتی اساسی ‌برخوردار است.
پیاده‌راه‌ قسمتی از فضای شهری‌است که به دلیل دارا بودن برخی ظرفیت‌های خاص، در تمام یا بخشی از ساعات شبانه‌روز کاملاً بر روی حرکت‌سواره بسته شده و به طور کامل به ‌حرکت عابران پیاده اختصاص می‌یابد. پیاده‌راه‌ها نه تنها جزو مهم‌ترین فضاهای‌ عمومی شهری محسوب می‌شوند بلکه از ضروریات تداوم حیات‌شهری نیز هستند، به همین دلیل به عنوان عناصری خاطره‌انگیز و هویت‌بخش در شهرهای امروز شناخته‌می‌شوند.
نظام پیاده در مقایسه با سایر سامانه‌های‌حمل‌ونقل شهری دارای خصوصیات‌ و مزایای منحصربه‌فردی است که از آن جمله می‌توان به عدم مصرف منابع انرژی غیرقابل تجدید، عدم آلودگی محیط زیست شهری و هزینه‌ی اندک در مقایسه با سایر وسایل نقلیه اشاره کرد. قابل اتکا بودن پیاده روی، به سر موعد رسیدن به محل کار و سلامتی و نشاط افراد، کمک و در فضای شهری، ایجاد جنب‌وجوش و حرکت می‌کند.
بر اساس پژوهش‌های انجام‌شده انسان‌ها به دلیل نیاز و علاقه به هم‌نوعان خود، از معاشرت با دیگران لذت می‌برند. صحبت کردن، خوردن یا نوشیدن در فضای عمومی، راه رفتن، تماشای ویترین مغازه‌ها، بازی کردن یا اجرا کردن/دیدن برنامه‌ها در خیابان با یک یا چند همراه از جمله تعاملات اجتماعی مطلوب و نیروبخش است. همچنین شهروندان به مسائل اجتماعی، تنوع کاربری‌ها و مشخصه‌های فیزیکی خیابان‌ها توجه فراوانی دارند. آنچه مردم شهرها به آن نیاز دارند فضایی از جمعیت و حیات است که باعث سرزندگی اتمسفر عمومی می‌شود. وایت طی پژوهشی به مدت شانزده سال و انجام مشاهدات تجربی دقیق در خصوص رفتار مردم در خیابان‌های نیویورک دریافت که مردم تمایل زیادی به بودن در جمع و اجتماع دارند. وی می‌گوید: «آنچه بیش از هر چیز مردم را به خود جذب می‌کند، دیگران هستند». با توجه به مطالعات گسترده، پیاده‌راه مکان مناسبی برای پاسخ‌گویی به نیاز افراد و حضور آنها در جامعه است.
در واقع پیاده‌راه یا خیابان پیاده، خیابانی منفرد و مجزا است که رفت‌وآمد خودرو از آن حذف شده است. به عبارت بهتر، در این مسیر، رفت و آمد غیر موتوری اولویت مطلق دارد؛ البته خودروهای خاص (آتش نشانی، اورژانس و پلیس) در مواقع اضطراری امکان دسترسی به آن را دارند و وسایل نقلیه‌ی خدماتی و حمل بار نیز طی ساعات خاص مجاز به تردد در آنها هستند.
گهل طی پژوهشی که به سال ۱۹۸۷ در میادین و محلات کپنهاگ انجام داده بود به این نتیجه رسید که طراحی مطلوب و ایجاد فرصت مناسب برای حرکت پیاده می‌تواند در افزایش تعاملات اجتماعی مؤثر باشد.
امروزه، پیاده‌راه‌ها یکی از مهم‌ترین فضاها و عرصه‌های عمومی در شهرها هستند که ‌به­ویژه به دلیل شاخصه‌ی مقیاس انسانی و ایجاد پویایی و افزایش تعاملات اجتماعی‌ در عصر ارتباطات بسیار مورد توجه‌ قرار گرفته‌اند. این محورها همچنین دارای عملکردهای متنوع گذران اوقات فراغت‌ مانند استراحت، بازی و سرگرمی نیز هستند که بیش از پیش بر جذابیت آنها به‌عنوان یک فضای‌ شهری می‌افزاید. این محورها به‌عنوان یکی از بهترین، کم‌هزینه‌ترین، در دسترس‌ترین و مورد توجه‌ترین فضای شهری در دنیا مطرح بوده و روز‌به‌روز در حال گسترش هستند. چنان‌که در حال حاضر این محورها به عنوان یکی‌ از اصلی‌ترین معیارهای توسعه‌یافتگی و رقابت شهرها به منظور جذب گردشگران‌ و رونق اقتصادی به شمار می‌روند.
پیـاده‌راه‌هـا به دلیل ویژگی‌های‌برجسته‌ی خـود، بـه صورت بالـقوه تمامی ‌ملاحـظات چـهارگانه‌ی مـورد توجه در طراحی هرگونه فضای فراغتی یعنی ‌نیازهای فراغتی استفاده‌کنندگان، زمان ‌استفاده از فضا، مسائل اقتصادی و چگونگی‌ فعالیت را در خود دارند و در صورت‌ طراحی مناسب می‌توانند به بهترین شکل‌ممکن پاسخگوی نیازهای فراغتی باشند. ایجاد یک پیاده‌راه به دلیل جذب جمعیت‌ سبب رونق اقتصادی شده و مغازه‌داران‌ به صورت خودجوش به بهسازی و توسعه‌ی این مناطق و تجهیزات آن اقدام‌ کرده‌اند. همین امر باعث می‌شود که‌ ایجاد یک پیاده‌راه به لحاظ اقتصادی کاملاً توجیه‌پذیر و سودآور باشد و به پایداری فضای شهری کمک شایانی کند.
این مناطق ممکن است از همان ابتدا صرفاً برای تردد عابرین ساخته شده باشند یا خیابان‌هایی باشند که تغییر کاربری داده و به پیاده‌راه تبدیل شده­اند.
به طور کلی اهداف راهبردی برنامه‌ریزی و طراحی پیاده‌راه‌ها به 5 گروه تقسیم می‌شود که عبارتند از:
بهبود مدیریت ترافیک، بهبود سیمای شهر، بهسازی محیط زیست شهری، بهبود وضع خرید و خدمات، تقویت زندگی اجتماعی و فرهنگی.
بررسی اصول پایداری در پیاده‌راه‌ها
اصطلاح پایداری برای نخستین بار در سال 1986 توسط کمیته‌ی جهانی گسترش محیط زیست تحت عنوان “رویایی با نیازهای عصر حاضر بدون به مخاطره انداختن منابع نسل آینده” (چشم‌انداز زیست‌محیطی جهان) مطرح شد.
ریچارد راجرز یکی از صاحب‌نظران با گرایش پایداری است که در اثر خود تحت عنوان شهرهایی برای یک سیاره کوچک عرصه‌ی عمومی را به‌عنوان عامل مشوق اجتماعی و تحرک در شهرها معرفی می‌کند. او اعتقاد دارد که یک شهر پایدار باید دارای مشخصه‌هایی چون عدالت، زیبایی، خلاقیت، بوم‌شناسی، فشردگی و چندمرکزی، تنوع و در نهایت، ارتباطات آسان (امکان تبادل رودررو و الکترونیکی اطلاعات) باشد.
شهرسازی جدید نیز بسیاری از عناصر کالبدی شهر پایدار را معرفی کرده است. مهم‌ترین اجزای‌چنین شهری عبارتند از: تأکید بر عابر پیاده، ترکیب و اختلاط کاربری‌ها و تأکید بر عملکردهای اجتماعی به‌عنوان عامل‌وحدت‌بخش بناها و فضاهای عمومی.
پیاده‌راه با قبول چهار نقش (1. اجتماعی-فرهنگی 2. اقتصادی 3. ادراک محیطی 4. ارتقای ایمنی و امنیت) جایگاهی ویژه‌ در شبکه‌ی حمل‌ونقل شهر پایدار دارد و با توجه به ظرفیت‌های بالای خود در جذب شهروندان و فراهم کردن محیطی‌آرام و ایمن و به‌دور از خطرهای ناشی‌از وسایط نقلیه‌ی موتوری، یکی از ابزارهای مهم طراحی شهری در ایجاد فضاهای شهری پایدار محسوب شده و برترین شکل شبکه‌ی حمل‌ونقل شهر پایدار به شمار می‌رود.
طبق بررسی‌های انجام‌شده اصول طراحی پیاده‌راه‌ها بر اساس مبانی توسعه‌ی پایدار را می‌توان به شرح زیر فهرست کرد:
1- توجه کافی به مکان‌یابی یک محدوده‌ی پیاده براساس حداکثر ارتباط با بافت محله
2- ایجاد تسهیلات لازم در اطراف پیاده‌راه جهت جلوگیری از اخلال در حرکت سواره
3- به حداکثر رساندن تنوع کاربری‌ها در محدوده‌ی پیاده با رعایت اصل سازگاری
4- توجه به مقیاس انسانی در کلیه‌ی مراحل مکان‌یابی و طراحی و در تمامی جزئیات
5- حداکثر استفاده از گیاهان، آب و عناصر و مصالح طبیعی در بهسازی و حتا در طراحی و جانمایی مبلمان
6- استفاده از مواد و مصالح بومی و سازگار با اقلیم در ساخت جزئیات پیاده‌راه
7- طراحی اجزای محدوده‌ی پیاده جهت استفاده‌ی بهینه از نور طبیعی با توجه به نوع اقلیم
8- طراحی بدنه‌های پیاده‌راه هم‌ساز با بناهای هم‌جوار و خط آسمان و اقلیم و تغییرات آن
9- تـوجه بـه زیـرساخـت‌های مـوجود با درنـظر گــرفتن توسعه‌های آتی و چشم‌اندازهای بصری
10- توجه به الگوها و روش‌های رایج ساخت‌وساز در بافت موجود و پیرامونی پیاده‌راه
11- لحاظ کردن و رعایت نقطه نظرات اکثر کاربران محدوده از طریق نظرسنجی و مشارکت آنها
12- توجه به چگونگی تفکیک حرکت عابرین پیاده از وسایل نقلیه در مناطق شهری و همچنین نحوه‌ی احداث گذرهای عرضی (روگذر-زیرگذر-هم‌سطح) در مناطق شهری و بیرون‌شهری.
بررسی معیارهای پایداری در برخی پیاده‌راه‌های موجود در تهران
در ادامه به بررسی نمونه پیاده‌راه‌های موجود در تهران پرداخته می‌شود. به دلیل مرکزیت سیاسی (پایتخت بودن) تهران، سه نمونه پیاده‌راه بازار، سپهسالار و مروی جهت انجام مشاهدات انتخاب شد. نگارندگان به مشاهده‌ی نمونه‌ها بر اساس اصول طراحی پایدار پرداخته‌اند که نتایج این مشاهدات در جدول 1 نشان داده شده است.
نمونه‌ها بر اساس چهار نقش اصول پایداری در شهرها، شامل: 1. نقش اجتماعی-فرهنگی 2. اقتصادی 3. ادراک محیطی 4. ارتقای ایمنی و امنیت بررسی شده‌اند و با علائم + (به معنی زیاد)، 0 (متوسط) و – (کم) در جدول مشخص شده‌اند.
طبق نتایج مشاهدات و بررسی‌ها در این سه نمونه که مهم‌ترین پیاده‌راه‌های موجود در تهران هستند، چنین استنتاج شد که اصول پایداری در طراحی نمونه‌های مذکور در نظر گرفته نشده است و دارای حداقل ضوابط پایداری شهری هستند. با توجه به نتایج این بررسی‌ها محور میدان تجریش-قدس که به‌زودی تبدیل به پیاده‌راه می‌شود، جهت انجام مطالعات انتخاب شد. نگارندگان به بررسی کامل مشخصات محور پرداخته و با درنظرگیری اصول پایداری و نتایج مشاهدات به ارائه‌ی راه‌حل‌ها و طراحی پیاده‌راه میدان تجریش-قدس پرداختند.
مطالعه‌ی موردی: بررسی پیاده‌راه محور میدان تجریش-قدس
میدان تجریش محل برخورد شریان‌های اصلی شهر تهران می‌باشد و امروزه به‌عنوان یک مرکز خدماتی عمده‌در منطقه‌ی شمیران، نقشی کلیدی ایفا می‌کند. این میدان از دیرباز نیز جایگاهی حائز اهمیت داشته و همواره به‌عنوان مکانی برای دسترسی به مناطق ییلاقی کوهستان‌های شمال شهر به منظور سپری کردن اوقات فراغت برای تمامی شهروندان مطرح بوده است.
بسیاری از کارشناسان در سال‌های گذشته پس از بررسی وضعیت ترافیک میدان تجریش اعلام کردند که تبدیل این منطقه به یک پیاده‌راه ضروری است و در میان همه‌ی طرح‌هایی که برای ساماندهی منطقه‌ی تجریش نوشته شد، این موضوع مورد تأکید قرار گرفت و به نوعی محل اتفاق‌نظر کارشناسان مختلف بود. این محدوده مرز بین محله‌ی تجریش و محله‌ی جعفرآباد است که در حد فاصل میدان تجریش در سمت غرب و میدان قدس در سمت شرق قرار دارد و به طور کلی شامل میدان تجریش، بازار، خیابان شهرداری و میدان قدس می‌‌شود.
1- بررسی ویژگی‌های بصری و منظر محدوده
بررسی وضعیت کالبدی محور پیشنهادی در حال حاضر نشان می‌دهد خیابان مورد نظر دارای ساختاری متعارف است که مسیر سواره‌رو در وسط و دو پیاده‌رو در دو طرف آن قرار دارد؛ بعد از تبدیل خیابان به پیاده‌راه، این مسیرها یکسره گشته و حرکت اتومبیل در آن ممنوع خواهد شد. عرض خیابان شهرداری در قسمت غربی حدود 27 متر و در قسمت شرقی حدود 60 متر و عرض سواره‌رو در بیشتر قسمت‌ها 12 متر است. عرض پیاده‌روها در قسمت‌های مختلف خیابان معمولاً بین 3 تا 4 متر متغیر است. روشنایی خیابان توسط تیرهای چراغ برقی تأمین می‌شود که در کنار محور سواره‌رو قرار گرفته‌اند.
منظر خیابان شهرداری در محدوده‌ی پیشنهادی عموماً متشکل از ساختمان‌های یک تا سه‌طبقه در دو سوی محور با کاربری عموماً تجاری است. البته در هر دو سمت محور ساختمان‌های بلندی هم به صورت پراکنده دیده می‌شوند که از میان بناهای تقریباً هم‌سان ارتفاع گرفته و بیشتر به کاربری تجاری و مرکز خرید اختصاص یافته‌اند. همچنین خط آسمانِ ضلع شمالی و جنوبی خیابان شهرداری شکسته بوده و تابع نظم خاصی نیست. ساختمان شهرداری در ضلع شرقی میدان قدس قرار گرفته و به همراه مرقد امام‌زاده صالح -در نزدیکی این محور- از ساختمان‌های شاخص محدوده محسوب می‌شوند و به‌عنوان نشانه‌ای بصری و مفهومی عمل می‌کنند.
2- ارزش‌های زیست‌محیطی محدوده
منطقه‌ی تجریش به علت دارا بودن ویژگی‌های خاص زیست‌محیطی در شهر تهران بسیار حائز اهمیت است و تأثیر فراوانی بر بستر طرح دارد. این محدوده را می‌توان به صورت باغ بزرگی در شمال تهران فرض کرد؛ باغی ییلاقی سرشار از ارزش‌های زیست‌محیطی مانند تلطیف هوا، جذب آلاینده‌ها، ارائه‌دهنده‌ی منابع آب و فرصت‌های گردشگری.
3- ویژگی‌های اجتماعی و فرهنگی محدوده
هدف نهایی اکثر طرح‌های شهری، اعتلای ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی و بهره‌مندی کلیه‌ی قشرهای جامعه از یک زندگی اجتماعی فعال و بانشاط است. میزان مطلوبیت یک فضای شهری و انجام فعالیت‌های گوناگون در آن بسیار وابسته به وجود علاقه و روابط اجتماعی مستحکم میان ساکنان، شاغلان و مراجعه‌کنندگان به آن فضاست. شناخت و بازدهی فضاهای عمومی بدون توجه به ابعاد اجتماعی و ویژگی‌های زندگی شهر مربوطه امکان‌پذیر نیست.
در حال حاضر فضای میدان و بازار تجریش و بعضی از عناصر شاخص در جوار آن مانند امام‌زاده صالح، زمینه‌ی مساعدی را در ایجاد روابط و برخوردهای اجتماعی فراهم کرده‌اند. مراجعه و تجمع مردم در میدان تجریش جهت مسافرت‌های درون شهری و همچنین استفاده از خدمات بازار، باعث ایجاد فضای فعالی در ساعات طولانی شبانه‌روز شده و می‌تواند بستر اولیه جهت برخوردهای اجتماعی باشد. اما متأسفانه در حال حاضر به دلیل ضعف قابلیت‌های فضایی، این تعاملات اجتماعی به درستی صورت نمی‌گیرند.
4- وجود بارگاه امام‌زاده صالح با نقش مذهبی و اجتماعی قوی و تأثیر آن بر محدوده
وجود امام‌زاده صالح در بخش میانی بازار تجریش یکی دیگر از جاذبه‌های محدوده‌ی آن میدان است. به واسطه‌ی اعتقادی که مردم نسبت به حضرت صالح بن موسی کاظم (ع) دارند، صحن امام‌زاده همیشه مملو از جمعیتی است که در گوشه‌و‌کنار و اطراف مرقد جمع شده‌اند تا دعا یا نذر خود را ادا کنند. تکایا و مسجد محله‌ی پایین و بالا -به‌ویژه موقعیت استقرار تکیه­ی بالا و مسجد همت در اطراف امام‌زاده- مجموعه‌ی کاملی را از نظر مذهبی به وجود آورده‌اند. فعالیت‌های تکایا و مساجد -به‌خصوص مسجد همت- در سطح منطقه‌ی تجریش قابل توجه است. با توجه به ویژگی‌های مذهبی و فرهنگی مردم، این مکان‌های مذهبی می‌توانند به لحاظ تعاملات اجتماعی، بسیار غنی و اثرگذار باشند.
5- امکانات محدوده برای گذراندن اوقات فراغت
یکی دیگر از ویژگی‌های این محدوده که از بدو شکل‌گیری آن وجود داشته، قابلیت‌های آشکار و پنهان این میدان و خیابان‌های اطراف آن جهت گذراندن اوقات فراغت است که این امتیاز به دلیل استقرار این محدوده در دامنه‌ی کوهستان و برخورداری از آب‌و‌هوایی مطبوع به آن اعطا گشته است؛ هرچند در دهه‌ی اخیر به دلیل حجم بالای ترافیک، این محدوده نیز از آلودگی هوا و آلودگی‌های صوتی رنج می‌برد و آرامش و پاکیزگی سابق را از دست داده است.
علاوه بر این، محدوده­ی تجریش علی­رغم دارا بودن امکانات بالقوه و بالفعل زیست­محیطی، فرهنگی و کالبدی مناسب جهت تبدیل شدن به یک گره­ی فعالیتی عمده با عملکردهای اجتماعی منحصربه­فرد، هیچ فضای مکث یا فضای طراحی­شده­ای جهت تعاملات اجتماعی ندارد و می­توان گفت این نقص نشان از بی­توجهی به احیای هویت محدوده­ی مذکور دارد و مشکل با تبدیل این محور به یک پیاده‌راه حل خواهد شد.
6- ویژگی­های جمعیتی
منطقه­ی یک شهرداری تهران به دلیل موقعیت طبیعی و اقلیمیِ خود از دیرباز مکان سکونت اقشار مرفه جامعه بوده است. ضمن آنکه وجود شاهراه­های مهم شمالی-جنوبی تهران که به این محدوده ختم می­شوند و این محدوده را به محدوده­های متعددی در دیگر مناطق تهران متصل می­کنند هم نشان­دهنده­ی نقش و اهمیت و پیوند عمیق جمعیتی آن با سایر مناطق شهر تهران است. بخش عمده­ی این پیوند ناشی از ارتباط کاری میان ساکنان این منطقه با سایر مناطق تهران (به­ویژه بازار) است. همچنین مراجعات روزانه­ی ساکنین مناطق دیگر برای فعالیت­های عمدتاً کاری اداری و خصوصی و نیز فعالیت در بخش ساخت­وساز نیز بخشی از مناسبات ارتباطاتی با سایر مناطق را رقم می­زند. به علاوه افراد زیادی برای گذراندن اوقات فراغت خود روزانه و به­ویژه در تعطیلات و روزهای پایان­هفته به این منطقه مراجعه می­کنند که موجب گسترش فعالیت­های تجاری در این منطقه می­شود. به طور کلی در اینجا گروه­های مختلف افراد از نظر سن، جنسیت و طبقه­ی اجتماعی حضور دارند. افراد حاضر در محدوده با توجه به بررسی‌ها و مشاهده‌ی نحوه‌ی حضورشان به چهار گروه رهگذران، خریداران، پرسه زنان و دست‌فروشان تقسیم می‌شوند. در ادامه به معرفی و تحلیل هریک از این گروه‌ها پرداخته می‌شود.
گروه اول، یعنی رهگذران، بیشترین درصد جمعیت محدوده را به خود اختصاص می‌دهند. آنها گاهی مجذوب مغازه‌ها شده یا توقفی کوتاه برای استراحت می‌کنند، در حالی که هدف اصلی این گروه گذر از محدوده است و روابط‌شان با یکدیگر و با دیگر افراد به صورت ناپایدار و تصادفی است. آنها بدون هم‌کلامی و توجه به یکدیگر از کنار هم عبور می‌کنند و معولاً مکالماتی که بین این افراد رد و بدل می‌شود در حد پرسیدن آدرس، ساعت و امثال اینهاست.
گروه دوم (خریداران) افرادی هستند که قصد خرید کردن دارند. مقصد و هدف این گروه مغازه‌ها و مراکز خرید درون محدوده است. آنها بدون شتاب یا عجله راه می‌روند و بیشتر از گروه اول به مغازه‌ها و درون ویترین‌ها توجه می‌کنند. تعامل آنها با افراد دیگر و فروشندگان زیاد است و معمولاً با دیدن تجمع افراد در کنار یک مغازه یا دست‌فروش، به جمع آنها می‌پیوندند.
گروه سوم پرسه‌زنان هستند که غالباً قصدشان گذراندن اوقات فراغت است. تعداد آنها از دو گروه قبلی کمتر بوده و هدف و مقصد خاصی به‌جز حضور در همین پیاده‌راه ندارند. این افراد که اغلب جوانان هستند، برای “تماشا کردن” مغازه‌ها و دیگر افراد عابر به محدوده وارد می‌شوند و ممکن است بارها مسیر پیاده‌راه را به سمت بالا و پایین قدم بزنند.
گروه چهارم شامل دست‌فروشان است که محدوده را در حکم محلی مناسب برای کسب‌وکار خود می‌دانند و گاه آنچنان حضورشان در پیاده‌راه قوی و بدیهی تلقی می‌شود که نبودشان توسط سایرین کاملاً –همچون فقدان یک عنصر ضروری- احساس می‌شود. این افراد در گروه‌های مختلف سنی هستند و اجناس متنوعی از فال و جوراب و دستمال آشپزخانه گرفته تا روسری و کفش را برای فروش عرضه می‌کنند. بعضی از این فروشندگان در سطح محدوده حرکت می‌کنند و بعضی دیگر در یک نقطه‌ی مشخص مستقر می‌شوند. گاه در میان این گروه افرادی دیده می‌شوند که با ظاهری آراسته در حال نواختن یک ساز هستند، مردم در اطراف آنها جمع می‌شوند و به تماشای نواختن و شنیدن موسیقی آنها می‌پردازند.
شیوه‌ی توزیع و پراکندگی جمعیت محدوده به این صورت است که جمعیت ساکن در آن بیشتر در بافت شمالی و جنوبی محدوده سکونت دارند و هرچه به لبه‌های بافت -اعم از بازار قدیمی تجریش- و لبه‌های خیابان شهرداری نزدیک می‌شویم، تراکم واحدهای مسکونی کمتر شده و بر واحدهای تجاری، اداری و فرهنگی (به طور کلی بر کاربری‌های عمومی) افزوده می‌شود.
در بخش شمالی محدوده‌ی مورد مطالعه، به دلیل بزرگی قطعات تفکیکی نسبت به سایر بخش‌های آن، شاهد تراکم “جمعیتی” کمتر هستیم اما تراکم مسکونی خالص در همان بخش، به علت بیشتر بودن تعداد واحدهای مسکونی و وجود خانوارها، نسبت به بخش جنوبی بیشتر است. در بخش جنوبی افراد شاغل بیشترین کسر حاضرین را تشکیل می‌دهند و در قسمت غربی محدوده‌ی تجریش -به علت تراکم واحدهای تجاری و نیز وجود بارگاه امام‌زاده صالح- بیشتر شاهد تراکم مراجعین هستیم.
7- وضعیت کاربری‌های محدوده
بر اساس نتایجی که از بررسی و تحلیل کامل نوع و پراکندگی کاربری‌های موجود در محدوده‌ی مورد مطالعه و حوزه‌ی اطراف آن انجام شده، بخش جنوبی محور به طور کامل دارای کاربری تجاری است، حال آنکه در نیمه‌ی شمالی محور -اگرچه کاربری غالب همچنان تجاری است- یک‌سری کاربری‌های دیگری هم وجود دارد که شامل بهداشتی-درمانی (بیمارستان شهدا)، اداری (اداره‌ی پست و برق)، خدماتی و فرهنگی (سینما) می‌شود؛ در واقع در اینجا کاربری‌های متنوع در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند.
به طور کلی می‌توان کاربری‌های راستای محدوده را به پنج دسته به شرح زیر تقسیم کرد:
دسته‌ی اول رستوران‌ها و مغازه‌های فروش خوردنی‌های سنتی و امروزی است که با ابعاد متفاوت و به گونه‌ای مسالمت‌آمیز در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند و هرکدام فروش خود را دارند. ویژگی این دسته از مغازه‌ها که حدود 20% محدوده را اشغال کرده‌اند، فروش سریع خوراکی‌هایی مانند ذرت داغ، بستنی و کیک است که معمولاً مشتریان آنها را همان‌جا یا در حال قدم زدن می‌خورند. این ویژگی که کاملاً مناسب پیاده‌راه‌هاست، سبب حضور پررنگ افراد در محدوده شده و به فضا نشاط و سرزندگی می‌بخشد.
گروه دوم مغازه‌های فروش اجناس و کالاهایی مانند پوشاک، کفش، زیورآلات، طلا و عطر می‌باشد که در این مورد، مشتریان برای خرید کالای مورد نظر خود با بررسی اکثر مغازه‌های مشابه در محدوده اقدام به خرید می‌کنند. البته گروهی از افراد نیز تنها برای تماشا کردن و گذراندن وقت به تماشای ویترین‌ها می‌پردازند و قصد بررسی دقیق اجناس و قیمت‌ها را ندارند. در اینجا حضور هم‌زمان چند نفر در جلوی ویترین یک مغازه، سبب شلوغی یک نقطه می‌شود.
گروه سوم مغازه‌های فروش لوازم جانبی از جمله لوازم منزل، فرش، حوله و ظروف است و در حالی که حدود 10% مغازه‌ها را به خود اختصاص داده‌اند، تعداد آنها در اقلیت می‌باشد.
گروه چهارم شامل مراکز خدماتی با پراکندگی 15% کل مغازه‌ها است و به دو گروه (1. بانک‌ها، اداره‌ی برق و پست با دسترسی هم‌سطح پیاده‌راه و 2. مراکز خدماتی همچون تورهای مسافرتی، عکاسی، آزمایشگاه، خیاطی، دفاتر اسناد رسمی و مانند اینها) تقسیم می‌شوند. این کاربری‌ها اغلب در طبقه‌ی دوم یا بالاتر ساختمان‌های عموماً تجاری قرار داشته و دسترسی “مستقیم” به آنها میسر نیست؛ بر همین اساس نمی‌توانند به‌عنوان مکانی برای تماشا و گذراندن اوقات تلقی شوند.
گروه پنجم مرکز بهداشتی-درمانی بیمارستان شهدا است که بعد از تکمیل طرح جدید پیاده‌راه، درِ اصلی آن به خیابان دربند منتقل و درِ فرعی آن در محدوده قرار خواهد گرفت. تصویر 1 کاربری‌های موجود در محور را نشان می‌دهد که نگارنده تنظیم کرده است.
8- وضعیت ابنیه‌ی موجود در محدوده
در این بخش قدمت، کیفیت ابنیه، اسکلت، تعداد طبقات و مالکیت ابنیه‌ی موجود در محور پیشنهادی مورد مطالعه قرار گرفت و نتایج بررسی‌ها به صورت نقشه تنظیم شد که شرح هر بخش آن به قرار زیر است:
قدمت ابنیه
بافت محله‌ی مذکور یک بافت قدیمی است. در واقع اکثر ساختمان‌های اطرافِ محور و خود بازار تجریش قدمتی بالای 100 سال دارد و تعداد کمی واحد نوساز با رعایت اصول و ضوابط ساختمانی در اینجا ساخته شده‌اند.
کیفیت ابنیه
کیفیـت ابنـیه‌ی محـور مـورد مـطالعه بـا توجـه بـه عـمر ساختمان‌ها به پنج دسته تقسیم‌بندی شد که شامل “در حال ساخت، نوساز، قابل نگهداری، فرسوده و مخروبه” می‌باشد. با توجه به بررسی‌های انجام‌شده و با توجه به عمر بالای ساختمان‌ها و به خاطر تعمیراتی که در آنها صورت گرفته، اکثر بناهای موجود در محور قابل نگهداری هستند.
اسکلت ابنیه
با توجه به عمر ساختمان‌ها می‌توان به اسکلت به‌کاررفته در آنها پی برد. نوع اسکلت به‌کاررفته در بیشتر ابنیه‌ی موجود در محله، آجری و آهنی می‌باشد که دلیل بر کم‌دوامی ساختمان‌هاست.
تعداد طبقات
بررسی طبقات، از یک جهت در راستای هدف طرح حائز اهمیت است و آن اینکه مکان‌های دارای پتانسیل بیشتر برای اعمال تغییرات کالبدی و یا عملکردی، مشخص می‌شوند؛ هرچه تعداد طبقات کمتر باشد، زیربنا نیز کمتر و انعطاف‌پذیری بنا بیشتر خواهد شد چرا که کم بودن تعداد طبقات به معنای کم بودن تعداد مالکان است و این امر باعث جلب رضایت آنها در مشارکت خواهد شد. بررسی‌ها نشان داد که تعداد طبقات ساختمان‌ها در محور مذکور، بیشتر یک تا سه‌طبقه بوده و در اندک مواردی یک ساختمان با تعداد طبقات بیشتر از پنج‌طبقه در دو طرف محور دیده شده است.
مالکیت ابنیه
تعیین نوع مالکیت ابنیه (دولتی یا خصوصی) در جهت اهداف هرگونه طرح شهرسازی، از آن جهت حائز اهمیت است که در بناهای دولتی، مالکیت واحد در اختیار سازمانی دولتی بوده و این امر به‌ویژه در بناهای بلند‌مرتبه، امکان تغییر مالکیت را آسان‌تر می‌سازد. در صورتی که تغییر مالکیت خصوصی و تملک آن جهت اجرای طرح شهرسازی با مشکلات بیشتری همراه است.
تحلیل یافته‌های پژوهش و ارائه‌ی راه‌حل‌ها
پیاده‌راه‌ها با توجه به مکان استقرار فیزیکی‌شان و افرادی که در آنها رفت‌وآمد می‌کنند، ویژگی‌های مخصوص به خود را دارند. با توجه به مطالعات، پیاده‌راه میدان تجریش-قدس به دلیل پرتردد بودن در تمام ساعات روز و حضور اقشار گوناگون شهری با سن و طبقه‌ی اجتماعی مختلف و همچنین نزدیکی آن به بازار تاریخی تجریش، یکی از مهم‌ترین فضاهای شهری برای گشت‌وگذار و مراودات اجتماعی شناخته می‌شود.
طبق برنامه‌ریزی صورت‌گرفته توسط مسئولان، در این محدوده زیر گذر وسایل نقلیه احداث و خیابان شهرداری تبدیل به پیاده‌راه خواهد شد. حال طبق بررسی مشکلات موجود در خیابان شهرداری و لزوم تبدیل آن به پیاده‌راه باید نسبت به ارائه‌ی راه‌حل‌هایی منطقی برای حل مشکل این محدوده اقدام شود.
با توجه به کاربری‌های متنوع و متفاوت موجود در محدوده که شامل موارد تجاری، مذهبی، فرهنگی، آموزشی، اداری و بهداشتی-درمانی است و همچنین با توجه به طول 600 متری محدوده و عرض مناسب این خیابان، شرایط فضایی برای ایجاد پیاده‌راه جهت رفع نیازهای شهروندان کاملاً مناسب و مهیا است. در شرایط مساعد موجود می‌توان با ایجاد تسهیلاتی در جهت ایجاد نفوذپذیری، دسترسی آسان، انعطاف‌پذیری و استفاده از فضا در زمان و شرایط جوی مختلف و نیز قرار دادن امکاناتی همچون آبخوری، مبلمان مناسب، سطل زباله‌ی مناسب و به علاوه، حفظ هویت منطقه و استفاده از ویژگی‌هایی جهت ایجاد تمایز این پیاده‌راه از سایر همتایان خود، فضاهایی متفاوت به منظور برآورد کردن نیازهای شهروندان ساخت. به این ترتیب بر میزان مشارکت مردم در طراحی فضا بیشتر شده و افراد نسبت به مکان جدید احساس تعلق خاطر خواهند کرد.
بر اساس شرایط گردشگری و تفریحی منطقه می‌توان با ایجاد عناصر و فضاهای متناسب با کارکرد فراغتی، شور و نشاط پیاده‌راه را بالا برد و در هر قسمت، فضایی متفاوت و متناسب با کاربری‌های اطراف آن ایجاد و بدون مخدوش کردن فضا و ایجاد سد معبر، به طراحی مبلمان و فضاهای هماهنگ با محدوده پرداخت. جذابیت‌های بصری بالا و ایمنی و امنیت نیز به واسطه‌ی استفاده‌ی مناسب از روشنایی، به حداقل رساندن آلودگی‌های صوتی-بصری، نصب سنگ‌فرش‌های مناسب، استفاده از پوشش‌های گیاهی ، آب‌نما و استفاده از حداقل انرژی مهیا شده، باعث حضور پررنگ‌تر افراد در فضای پیاده‌راه می‌شود و به پایداری محیط کمک خواهد کرد.
طراحی فضاها با بررسی‌هایی که توسط نگارنده صورت گرفته، در جهت خلق پیاده‌راهی پایدار می‌باشد؛ فضایی که شهروندان در آنجا آسایش داشته باشند، در امنیت کامل به تعاملات اجتماعی بپردازند، از طریق ادراکات محیطی از فضای اطراف خود لذت ببرند، رونق اقتصادی بالا رفته و فروش مالکین و مغازه‌داران افزایش یابد. به این ترتیب چهار نقش یک پیاده‌راه پایدار (اجتماعی-فرهنگی، اقتصادی، ادراک محیطی و ارتقای ایمنی-امنیت) به طور کامل محقق می­شود در ادامه به تشریح طرح پیشنهادی خواهیم پرداخت.
در تصویر 7 پلان طراحی‌شده مشاهده می‌شود. دو ورودی به پیاده‌راه تعبیه شده است: یکی از سمت میدان تجریش و دیگری از میدان قدس. در هریک، فضایی به اندازه‌ی ورود یک اتومبیل باز گذاشته شده است و در قسمت میانی آن از پوشش‌های گیاهی کم‌ریشه (به علت وجود تونل در زیر مسیر نمی توان از گیاهان با ریشه عمیق استفاده نمود) استفاده شده که تا حدودی خاصیت عایق صوتی دارند و ضمناً در پاکیزگی و طراوت هوا هم مؤثرند. از پوشش‌های گیاهی مناسب جهت تلطیف هوا در سرتاسر محور استفاده می‌شود، اما طراحی آنها باید طوری باشد که در عین ایجاد حرکت در فضا، موجب یکنواختی در فضا نشود.
تصویر 8 ورودی پیاده‌راه از سمت میدان تجریش را نشان می‌دهد. در ضلع جنوبی و ابتدای میدان قدس، متروی تجریش قرار دارد که روزانه حجم زیادی از مسافرین را در این مکان پیاده می‌کند. همان‌گونه که در تصویر 9 مشاهده می‌کنید با توجه به عرض بسیار مناسب این خیابان، یک پیاده‌راه متحرک می‌تواند باعث سهولت و سرعت جابه‌جایی مسافران و سالمندان شود. این پیاده‌روی متحرک محدوده‌ی میدان قدس تا میدان تجریش را در بر می‌گیرد و می‌توان سرپنا‌ه محافظی از پارچه‌ای کشسان (تنت) یا پوششی از جنس پلی‌کربنات برای آن ساخت. با ایجاد شیب ملایمی به صورت پل، می­توان فضایی برای تردد عابرین و ایجاد هیجان برای اقشار مختلف -مخصوصاً جوانان- و تماشای فضای زیبای تجریش از ارتفاعی بالاتر ایجاد کرد. این فضا بر فراز پیاده‌راه متحرک در نظر گرفته شده و در شرایط جوی متفاوت از آن محافظت می‌کند. در ضمن، زیر پل که فضایی باز و مسقف است برای کاربری رستوران‌ها مناسب خواهد بود؛ محیطی دل‌انگیز با فروش بالا. در اطراف این پل از یک المان مناسب جهت ایجاد روشنایی و محافظت استفاده شده است. المان پیشنهادی دارای فرمی شبیه “نی”است. لازم به یادآوری است که نام این خیابان در ابتدا نیاوران -به معنای “نی آوران” بود. در تصویر 11 می‌توان طرح اولیه‌ی این المان‌ها را مشاهده کرد.
از آنجا که یکی از راه‌های دسترسی به حرم امام‌زاده صالح از سمت ورودی بازار سنتی است، روبه‌روی ورودی بازار در ضلع جنوبی محدوده، فضایی سنتی با محیطی آرام ایجاد می‌شود که تسکین فضای امام‌زاده را نیز تأمین خواهد کرد.
بیمارستان شهدا در ضلع شمالی واقع و قرار است ورودی اصلی آن به خیابان دربند منتقل و ورودی فرعی آن در این محدوده قرار بگیرد. در حال حاضر روبه‌روی بیمارستان و در امتداد خیابان، فضایی خشک و فاقد کاربری مشخص است. با ایجاد کاربری‌های تجاری سرتاسری، فضایی برای نشستن و مغازه‌هایی برای خرید عیادت‌کنندگان و کیوسک‌های گل‌فروشی، محیطی سرزنده فراهم و از حجم عابرین پیاده در ضلع شمالی کاسته خواهد شد.
در مورد محدوده‌ی روبه‌روی سینما آستارا که کاربری فرهنگی-تفریحی دارد، می‌توان فضایی شاد و پویا تدارک دید؛ پیشنهاد طراحان، رستوران‌هایی در فضای باز و امکانات تفریحی و سرگرمی کاملاً ایمن برای کودکان است که موجب سرزندگی، نشاط و در نتیجه پایداری پیاده‌راه می‌شوند.
فضای بین بیمارستان و سینما آستارا به‌عنوان مکان مناسبی برای مبلمان شهری و افزایش مراودات اجتماعی افراد دیده می‌شود. ساخت یک آب‌نما با پوشش گیاهی در اطراف آن و محل‌هایی برای نشستن افراد، بسیار آرامش‌بخش خواهد بود. در تصویر 12 طرح اولیه‌ی این ایده قابل مشاهده است.
به منظور تخصیص مکان‌هایی به مراسم مناسبتی جشن و سوگواری، فضای بین بیمارستان و سینما آستارا و همچنین فضای نزدیک به ورودی بازار از سمت میدان قدس برای این کار مناسب دیده شد. البته فعالیت دست‌فروشان و خرده‌فروشان نیز از قلم نیفتاده است؛ در دو سمت ورودی‌ها (از میدان تجریش و میدان قدس) فضایی آرام داریم و در قسمت میانی محدوده، فضایی پرجنب‌وجوش.
به منظور بهره‌مندی از انرژی‌های موجود، با در نظر گرفتن جهت و شدت جریان باد و به کمک نیروی وزش آن می‌توان با قرار دادن عناصری، به خلق جلوه‌های ویژه اقدام کرد. با روشنایی مناسب حاصل از انرژی‌های خورشیدی – انرژی‌های تجدیدپذیر- نیز می‌توان علاوه بر جذابیت و زیبایی، امنیت در شب را هم فراهم کرد. تزئینات نوری تدبیری حرفه‌ای جهت ایجاد محیطی مناسب در ساعات مختلف شبانه‌روز و مراسم و مناسبت‌ها هستند. یکی از موارد مهم لازم به اصلاح در محدوده، نظم‌بخشی به تابلوهاست؛ نیاز به طراحی مناسب و نظم‌دهی که منجر به جذابیت و خوانش بهتر محتوای آنها می‌شود، به‌شدت محسوس است. نظر به اینکه قریب‌به‌اتفاق ساختمان‌ها دارای قدمتی تقریباً هم‌سان هستند، با اندکی تغییر در نمای آنها می‌توان به نظم محیط افزود. اما ویژگی‌های سنتی فضا نباید مورد غفلت قرار گیرد. حفظ هویت منطقه موجب جاری شدن حس آرامش و تعلق افراد به فضا و یادآوری خاطرات گذشته می‌شود؛ امری که به پایداری فضا کمک شایانی خواهد کرد.
در مورد کف‌پوش، استفاده از دو جنس (متريال) مختلف ضروری است؛ یکی برای استفاده‌ی عابرین پیاده -که از وارد شدن ضربه به پای آنها جلوگیری می‌کند- و دیگری جهت ورود و تردد گاه‌به‌گاه وسایل نقلیه در مواقع اضطرار و خودروهای باری در ساعات خاص شبانه‌روز. تعبیه‌ی متريالی برای تردد آسان کالسکه‌ی کودکان یا صندلی چرخ‌دار معلولین نیز موجب بهبود کیفیت طرح می‌شود.
پیشنهادات تهیه‌شده توسط نگارندگان (طراحان) به صورت طرحی کلی و اولیه بوده و جزئیات، مبلمان و عناصر موجود در فضا براس ساخت پیاده‌راهی کاملاً پایدار، در دستور کار آتی جای دارد.
نتیجه‌گیری
نتایج بررسی‌ها و مشاهدات تابع نظر کارشناسان در این زمینه است. همان‌گونه که ریچارد راجرز، یکی از صاحب‌نظران با گرایش پایداری، اعتقاد دارد یک شهر پایدار باید دارای مشخصه‌هایی چون عدالت، زیبایی، خلاقیت، بوم‌شناسی، فشردگی و چندمرکزی، تنوع و ارتباطات آسان باشد که اطلاعات هم به صورت چهره‌به‌چهره و هم الکترونیکی مبادله شود. ایجاد پیاده‌راه‌های پایدار یکی از نیازهای اساسی شهروندان برای دست‌یابی به شهری سرزنده و پرنشاط است. در این مقاله به بررسی ضرورت ایجاد پیاده‌راهی پایدار و ارائه‌ی طرح و الگویی مناسب برای ساخت آن پرداخته و چهارچوب نظریِ گویای قالب مبانی مورد استفاده و پایه‌های فکری طراحی پایدار مشخص شد. این معیارها در نمونه‌هایی از پیاده‌راه‌های کشور بررسی و اطلاعات درباره‌ی محور میدان تجریش-قدس جمع‌آوری شد تا در نهایت، بر اساس این یافته‌ها به طرحی شفاف و پاسخگو رسیده و آن را به کمک نرم‌افزار اجرا شود. حال طراحان در حال تکمیل پروژه و طراحی مبلمان و عناصر موجود در این فضای کاملاً پایدار هستند که نتایج آن در مقالات بعدی درج خواهد شد.

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

منابع:
بحرینی،سید حسین. شهرسازی و توسعه‌ی پایدار (شماره‌ی 17). نشر رهیافت، 1376.
بحرینی،سید حسین؛ مکنون، رضا. «توسعه‌ی شهری پایدار: از فکر تا عمل» در مجله‌ی‌ محیط‌شناسی (شماره‌ی 27)،1380.
پاکزاد، جهانشاه. راهنمای طراحی‌فضاهای شهری در ایران. انتشارات وزارت مسکن و شهرسازی، معاونت شهرسازی و معماری، 1385.
پاکزاد، جهانشاه. مبانی نظری و فرایند طراحی شهری. تهران: انتشارات شهیدی.
جیکوبز، جین. «پیاده‌رو و کارکردهای آن» در فصلنامه‌ی ‌اندیشه‌ی ایرانشهر (شماره‌ی 3). ترجمه‌ی مسعود قاسمیان، تهران، 1384.
صالحی‌فرد، محمد. «ارزیابی نقش و جایگاه ‌الگوی توسعه‌ی پایدار شهری در ساختار شهرنشینی ایران». در اطلاعات سیاسی-اقتصادی، (شماره‌ی 200-199)، 1380.
فرای، هیلدر براند. طراحی شهری، به سوی‌یک شکل پایدارتر شهر.ترجمه‌ی دکتر حسین‌بحرینی، انتشارات پردازش و برنامه‌ریزی شهری، 1383.
کاشانی‌جو،خشایار. «اهمیت فضاهای پیاده در شهرهای هزاره‌ی سوم» در جستارهای شهرسازی (شماره‌ی 17 و 18)، 1385.
آزاد ارمکی، محمد تقی. «پیاده‌رو و حیات جمعی در شهر» در نشریه‌ی داخلی سازمان زیباسازی شهر تهران، معاونت برنامه‌ریزی و توسعه (دوره اول، شماره‌ی 2)، 1390.
چوبین، م.بهرام. زندگی پیاده در شهر با رویکرد معماری فضاهای پیاده. شماره‌ی 2.
حبیبی، م. «مسیر پیاد‌ه‌ی گردشگری» در فصلنامه‌ی هنرهای زیبا، (شماره‌ی 9)، 1378.
کاشانی‌جو، خشایار. پیاده‌راه ها: از مبانی طراحی تا ویژگی‌های کارکردی. تهران: نشر آذرخش، 1389.
مهدی‌زاده، جواد. «مفاهیم و مبانی پیاده‌راه‌سازی» در ماهنامه‌ی شهرداری‌ها (شماره‌ی 19)، 1379.
یدی همدانی، سید مهدی؛ کاکاوند، الهام؛ آهنی، سمیه. «سنجش کیفیت پیاده‌راه‌های شهری در راستای نیل به حمل‌ونقل انسان‌محور» در یازدهمین کنفرانس بین‌المللی ترافیک و حمل‌ونقل عمومی، 1389.
معاونت شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی. امکان‌سنجی و بررسی راهکارهای مناسب برای ساماندهی قدمگاه صالحیه، شهرداری منطقه‌ی یک، 1387.
مهندسین مشاور طرح و تعاون. طرح روگذر تجریش-قدس، 1387.
وزارت مسکن و شهرسازی، آئین‌نامه‌ی طراحی راه‌های شهری (بخش 1)، 1374.

Bauer, H.H; Fischer, M. International Business Review (No. 6), (2000), Pp. 703- 725. «Product life cycle patterns for pharmaceuticals & their impact on R&D profitability of late mover products».
Brambilla, R; Longo, G. Pedestrian Zones: A Design Guide. Columbia University press, 1977, Pp. 559–568.
Brambilla, Roberto; Gionni, longo. For pedestrians only (Planning, design and management of traffic-free zones).Whitrey Library of Design, 1977.
Carmona, Matthew; & Others. Places Urban Spaces. Architectural press, Amesterdam & Others, 2003.
Coates. J.F. FROM MY PERSPECTIVE: The future of clothing, Technological Forecasting and Social Change (No. 72). 2005, Pp. 101–110.
Gehl, Jan. Life Between Building. New York: Van Nostrand Reinhold pub. 1987.
Jong-Jin, K; Brenda, R. Sustainable Architecture Module: Introduction to Sustainable Design. Michigan: The University of Michigan, 1998.
Mehta, V. Third Places and Social Life of Street. 2011
Mehta, V. Lively Streets, Determining Environment Characteristics to Support Social Behaviour II, 2007, Pp. 45- 67.
Uhling, Klaus. Pedestrian Areas: from malls to complete networks. Architecture Book publishing Co, Lnc, New York, 1979.
Whyte, W.H. City: Rediscovering the Center. New York: Doubleday, 1988.
Whyte,W.H. The Social life of Small Urban Spaces. Washington DC: The Conservation Foundation, 1980.
www.newurbanism.org (2008)

مدارک فنی