برج خلیفه
معماری از اسکیدمور، اؤینگز، مریل (اس.اُ.ام) و آدریان اسمیت
دبی، امارات متحده­‌ی عربی، 2010 

Burj Khalifa
Architecture by Skidmore, Owings & Merrill (SOM) & Adrian Smith
Dubai, UAE, 2010

معماری معاصر جهان: ساختمان های بلند مرتبه، هتل، تفریحی تجاری، اداری، مسکونی 

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

گاهی با اینکه کاری انجام می­شود، اما حرف زیادی برای گفتن ندارد و اغلب همه چیز خیلی معمولی سپری می­شود و شاید حضور ذره­ای خلاقیت، توجه منتقدان و متخصصین در زمینه­ ی کاری مربوطه را به خودش جلب کند. سال­ها تلویزیون ساخته می­شد، یکی بزرگ­تر و یکی کوچک­تر، و افراد در مورد جزئیات جالب با هم گفت­ و گو می­کردند. اما ناگهان تکنولوژی سه­ بعدی عرض اندام کرد. گوشی­ های تلفن یکی پس از دیگری ارتقا می­یافتند و توانایی بلوتوث و ضبط طولانی­ مدت ویدئو برای کاربران جذاب به نظر می­رسید، اما ورود تکنولوژی صفحه ­های لمسی تحول ­آفرین شد. مسیر مدتی ادامه پیدا می­کند تا اینکه نقطه­ ی عطفی اتفاق بیفتد، تحول ایجاد کند، انگیزه­ های تازه­ای به وجود بیاورد و مسیر را تغییر بدهد و برخ خلیفه در خاورمیانه همچون چیزی است. این برج با اینکه هنوز به طور کامل ساخته نشده، اما همه در مورد ایستادن و زندگی در ارتفاع (تقریباً) یک کیلومتری آن سخن می­گویند. برج خلیفه علاوه بر داشتن چند رکورد جهانی، نماد همکاری بین کشورها، پیشرفت و کامیابی خاورمیان ه­ای جدید و پویاست و نقش روبه­رشد دبی در دنیای امروز را اعلام می­کند. دبی در کمتر از سی سال خود را از یک مرکز منطقه ه­ای ساده به جایگاه یک مرکز جهانی کشاند و تنها نفت عامل مؤثر این توفیق نبود، بلکه استعداد، نبوغ و ابتکار هم در آن دخیل بود و برج خلیفه تجسم تمامی آنهاست. محمد العبّار، سرپرست املاک عِمار می­گوید: «برج خلیفه خیلی بیشتر از ویژگی­ های ظاهری منحصربه­ فرد خود دارد، بیانگر تحقق کسب چیزهایی­ ست که در گذشته­ ی نزدیک برای دبی غیرممکن به نظر می­رسید، برای همه­ ی ما منبع الهام و گواه توانایی­ های امارات است. مهم­ ترین انگیزه­ی دبی در ساخت این برج و نزدیک­تر شدن به آسمان، نخست وزیر امارت و قانون­ گذار دبی، شیخ محمد بن رشید المکتوم بود»
طرح برج بی­نظیر است و هنگامی که به مسابقه گذاشته شده بود، به­ عنوان مرکزی جدید در دنیا توجه بسیاری از متخصصین را به خود جلب و آنها را مشتاق به حضور در این رقابت کرد. این امتیاز در نهایت به شرکت اسکیدمور، اؤینگز و مریل و آدریان اسمیت (مستقر در شیکاگو) داده شد که در خلق سازه­ های مرتفع و آسمانخراش­ها چیره ­دست هستند. طرح برگزیده به­ دقت مطالعه و از لحاظ ضوابط ایمنی، مقاومت و سیستم سازه­ای بررسی شد. سطح قاعده­ ی به شکل انتزاعی سه گلبرگ از گل hymenocallis است و برج متشکل از سه عنصر در پیرامون یک هسته­ ی مرکزی است. هرکدام از این گلبرگ­ ها در این سازه­ی مدولار به شکل Y، در فواصل منظم عقب­ نشینی دارد. این نقشه باعث تقویت سازه­ایِ برج 828 متری شد، ضمن آنکه سطح پلان ­های خوبی هم برای بخش مسکونی ارائه می دهد. در اوج­ گیری ساختمان از ضخامت مقطع عرضی آن کاسته می­شود، چنان که هسته­ ی مرکزی، مجسمه­­ وار به­ عنوان منار رُک در نوک برج قابل مشاهده می­شود. پلان Yشکلِ کف بیشترین امکان برای تماشای منظره­ ی خلیج فارس را در اختیار گذاشته و چه از نمای پایین و چه از دید بالا، برج خلیفه تداعی­ گر فرم گنبدهای معماری اسلامی است.
ساختمان برج که جنب خیابان شیخ زاهد و نزدیک به منطقه­ ی تجاری دبی واقع شده، بخشی از برنامه­ ی توسعه­ های به وسعت 2 کیلومتر مربع است که پروژه­ی «مرکز شهر» نام دارد. برج خلیفه یا برج دبی با 828 متر ارتفاع، بلندترین ساخته­ ی دست بشر می­باشد که فعلاً در دنیا بی­نظیر است. برج پس از 1,325 روز از شروع عملیات حفاری، رکورد مرتفع­ ترین سازه­ را کسب کرد. خط زمانی عملیات احداث برج خلیفه به این شرح است: 21 ژانویه­ ی 2004: آغاز حفاری؛ فوریه­ ی 2004: شروع عملیات ستون­ گذاری؛ مارس 2005: آغاز ساخت ابَرسازه؛ ژوئن 2006: اتمام 50 طبقه؛ ژانویه­ ی 2007: اتمام 100 طبقه؛ جولای 2007: اتمام 141 طبقه و شکستن رکورد بلندترین ساختمان در دنیا؛ سپتامبر 2007: اتمام 150 طبقه و کسب رکورد بلندترین سازه­ی مستقل در دنیا؛ آوریل 2008: اتمام 160 طبقه و تبدیل شدن به بلندترین سازه­ی ساخته­ شده توسط انسان؛ ژانویه­ ی 2009: تکمیل منار رُک؛ سپتامبر 2009: تکمیل پوسته­ ی خارجی: ژانویه­ی 2010: افتتاح برج و گشودن درها به روی کاربرانش. احداث پی و ستون­گذاری بر اساس مطالعات دقیق و کامل ژئوتکنیکی و لرزه­ شناسی صورت گرفت. بیش از 45,000 متر مکعب بتن، با وزنی بالغ بر 110,000 تن برای ساخت فونداسیون به صورت 192 شمع در عمق 50 متری زمین کاشته شد و در کل حدود 330,000 متر مکعب بتن و 39,000 تن فولاد طی 22 میلیون ساعت کاری مفید، سازه­ی اصلی این برج را شکل دادند. ابَرسازه روی بستری بتنی به ضخامت 7/3 متر بنا شده که آن نیز توسط شمع­ های بتنی ساپورت می­شود. ستون­ های شمعی به قطر 5/1 و طول 43 متر هستند و طویل­ترین ستون­های شمعی در کل منطقه محسوب می­شوند. در زیر بستر هم سیستم محافظت کاتدی به­ کار رفته تا هر گونه تأثیرات مخرب ناشی از مواد شیمیایی خورنده­ای که احتمالاً در بستر آب­های زیرزمینی منطقه موجود است را به حداقل برساند.
نصب پوسته­ ی خارجی شامل شیشه­ های رفله، آلومینیوم، پنل­ های بافت­دار از فولاد ضدزنگ و پره ­های تیوبی قائم از فولاد ضدزنگ (سطحی گسترده، مانند ورق­ های فلزی متصل به لوله­ ها، برای افزایش سطح انتقال گرما)، در ماه مِی 2007 آغاز شد و دو سال و 4 ماه بعد به پایان رسید. بیش از 380 مهندس مجرب و تکنسین حاضر در سایت روی این پروژه نظارت داشتند. روند کار با نصب 20 تا 30 پنل در هر روز آغاز شد، اما در روزهای پایانی این رقم به 175 رسید و در کل، حدود 26,000 پنل شیشه ه­ای روی نمای برج کار شد که گرمای طاقت­فرسای تابستان­ های دبی را کنترل کند. وسعت دیوار هوای برج، معادل 17 زمین فوتبال است. همچنین این برج رکورد بیشترین میزان کاربرد آلومینیوم و شیشه در نما را دارد؛ آنقدر آلومینیوم که برای ساخت 5 هواپیمای A380 هم کفایت می­کند. در نوامبر 2007 برای ساخت دیوار بتنی هسته، بتن ریخته در جا تا ارتفاع 601 متری پمپ شد. این اقدام رکورد قبلی که متعلق به پروسه­ ی ساخت برج تایپه 101 بود (پمپ بتن تا ارتفاع 532 متری) را شکست.
دسترسی به نمای خارجی برج به منظور نظافت شیشه­ ها یا اقدامات ساختمانی، از طریق 18 ریل دائمی و یونیت­ های تلسکوپیک معلق و بست­ شده به ساختمان و ریل­ ها صورت می­گیرد که این یونیت­ ها به ­همراه سازه تا زمانی که به استفاده از آنها نیاز باشد، در داخل گاراژ نگهداری می­شوند. کابین ­های معلق، دسترسی از نوک برج تا ارتفاع طبقه­ ی هفتم را فراهم می­کنند و بازوهای یونیت­ ها در حالت کاملاً باز، 36 متر را پوشش می­دهند (در حالت جمع­ شده، این مقدار به 15 متر کاهش می­یابد). در بهترین حالت که تمامی یونیت­ ها فعال باشند، تمیزی نمای برج به 3 تا 4 ماه زمان نیاز دارد.
سکوی لژ دارای پایه­ای است که برج را به زمین لنگر می­کند و از سه جانب دسترسی به سه تراز مختلف ساختمان را فراهم می­کند. ورودی پاویون­ های ساخته­ شده با سازه­ی شبکه­ ی سیمی معلق، کاملاً شفاف هستند و دسترسی­ هایی مجزا برای سوییت­ های بخش B1، سالن­ های اجتماعات، بخش مسکونی و هتل آرمانی در طبقه­ ی همکف و طبقه­ ی اول را فراهم کرده­اند. دیوارهای کریدور از هسته­ ی مرکزی تا نزدیکی انتهای هر باله امتداد یافته و به دیوارهای سر­چکُشی و ضخیمی ختم شده­اند. این دیوارهای کریدور به همراه دیوارهای سر­چکشی مانند ستون برای شبکه و بال (فلنج) عمل می­کنند و در تقویت سازه مؤثرند. ستون­های پیرامونی و سازه­ی تختِ پلیتِ کف هم مکمل سیستم هستند. دیوارهای بیرون­زده در طبقات مکانیکی، ستون­های پیرامونی را به سیستم دیوارهای داخلی متصل می­کنند و به این ترتیب ستون­ها هم بخشی از وزن سازه را متحمل می­شوند و در نتیجه تمامی نیروی مصالح بتنی قائم صرف جاذبه و بار جانبی می­شود. حاصل، ساختمانی­ست که با وجود ارتفاع زیادش بسیار مقاوم و محکم در جای خود ایستاده است.
عقب­ نشینی تدریجی باله­ ها در مسیر رسیدن به نوک برج، پلان­های کف متنوعی را ایجاد کرده است. طرح این عقب­ نشینی با التفات به گریدهای ساختمان سازماندهی شده و ستون­های فوقانی در امتداد دیوارهای تراز پایین قرار گرفته­ اند تا تحمل بار قائم را تسهیل کنند. به این ترتیب برج فاقد انتقال سازه­ای است. همچنین این عقب­ نشینی­ موجب تشکیل عرض­ه های مختلف و در نتیجه، پلان­های کف متفاوتی برای هر طبقه از برج شده و به­ علاوه، «منحرف کردن جریان باد» را هم در پی داشته است. چاله­ های هوایی در پیرامون این سازه هیچ­گاه نظم و قدرت همیشگی را ندارند، زیرا هر وقفه­ ی جدید در فرم پلکانی، جریان باد را با فرم جدیدی رو به رو می­کند.
تاج برج خلیفه همان منار رُک (سازه­ی باریک و نوک­تیز بر فراز ساختمان) برج می­باشد که از فولاد سازه­ای ساخته شده. منار رک داخل ساختمان ساخته و با جک پمپ هیدرولیک به ارتفاع منتقل شد. این قسمت بعدها، به طور مجزا به برج افزوده نشد، اتفاقاً برای اطمینان از داشتن رکورد «مرتفع­ترین» و حفظ آن تا چند مدت، به­ عنوان بخشی از طرح اصلی در مدل اولیه لحاظ شده بود؛ ضمن آنکه تجهیزات مخابراتی نیز در داخل این منار رک تعبیه شده است. چهار طبقه­ ی بالایی که دقیقاً زیر منار رک هستند، برای فعالیت­های رسانه­ای و مخابراتی کاربرد دارند.
به منظور کسب بهترین نتیجه­ ی ممکن در تأسیسات مکانیک، برق و لوله­ کشی برج، فاز طراحی با همکاری مشترک مهندسین سازه، معماران و سایر مهندسین مشاور پیش رفت. تعداد 7 طبقه­ ی مکانیکی دابل­ هایت (ارتفاع سقف دوبل) در برج وجود دارد که می­توان گفت عامل حیاتی برج هستند. اینها که تقریباً بین هر سی طبقه­ ی برج گنجانده و تکرار شده­اند، تجهیزات و تأسیسات الکتریکی، تانک­ ها، پمپ های آب، یونیت­ های تهویه و کنترل هوا و غیره که برای عملکرد برج و آسایش ساکنان ضروری هستند را در خود جای داده­اند. سیستم ذخیره­ی آب، روزانه 946,000 لیتر ذخیره دارد که به دلیل آب و هوای شرجی و بسیار گرم منطقه و نیاز به کندانس (چگالش) که بعداً در تهویه کاربرد خواهد داشت، حجم انبوه آب مورد نیاز به وسیله­ ی سیستم لوله­ کشی در تانک­ های زیرزمین پارکینگ نگهداری می­شود. سیستم جمع­آوری کندانس در حدود 15 میلیون گالن (معادل 20 استخر المپیک) در سال است. نیاز الکتریکی برج در ساعت پیک (اوج مصرف) 36 میلیون ؤات می­باشد؛ مانند آنکه 360,000 لامپ 100 ؤات، به طور هم­زمان روشن باشند.
تمهیدات امنیتی آتش­نشانی و تخلیه ی سریع از جمله اقداماتی بودند که در اولین مراحل طراحی برج به آنها دقت شد. دیوار شفت پلکان اضطراری کاملاً از بتن است و آسانسورهای خدمات و آتش­نشانی، که در نوع خود مرتفع­ترین هستند، در هر نوبت ظرفیت 5,500 کیلوگرم را پشتیبانی می­کنند. همچنین از آنجا که شاید به طور طبیعی افراد بسیاری قادر نباشند در زمان اضطرار 160 طبقه را طی کنند، پناهگاه ­های تحت فشار و مجهز به تهویه­ ی مطبوع در بین هر 25 طبقه تعبیه شده است. این اولین برجی است که آسانسورهایی ویژه و برنامه­ ریزی­ شده برای تخلیه­ ی کنترل­ شده­ ی ساختمان در مواقع ضروری وقوع حوادث غیرمترقبه، آتش­سوزی یا رویدادهای امنیتی دارد. آسانسورهای نظاره­ی برج، کابین­هایی با سکوی دوبل، سرعت 10 متر در ثانیه و ظرفیت 12 تا 14 نفر بوده و در حرکت پیوسته از پایین­ترین تا بالاترین ایستگاه خود، رکورددار پیمودن بیشترین مسافت هستند.
طرح Yشکل پلان قاعده­ ی برج جدا از رویکرد زیبایی­ شناسانه، فواید سازه­ای بسیاری از جمله افزایش مقاومت ساختمان در مقابل نیروی باد را به همراه دارد. هر بال، به واسطه­ ی یک هسته­ ی مرکزی شش­وجهی، در تقویت و محکم نگه داشتن دوبال دیگر مؤثر است. بیش از 40 آزمایش تونل هوا (از ابتدایی ­ترین تست­ها برای بررسی اثرات شرایط جوی دبی گرفته تا تحلیل­های عظیم سازه­ای و تست های فشار روی نما و تحلیل­های میکرو جَوی این اثرات در تراس­ها و پیرامون پایه­ ی برج) با هدف سنجش تأثیرات جریان باد بر سازه­ و ساکنانش، روی برج و محاسبات آن انجام شد و حتا در مراحل ساخت، شرایط موقت هم تحت آزمایش قرار می­گرفتند. تأثیرات عمده­ ی اثر دودکش که از تغییرات فشار و دما در ارتفاعات بسیار بالا به وجود می­آید هم در طرح برج به­ دقت بررسی شد.
هتل آرمانی دبی در طبقه­ ی همکف تا هشتم و نیز طبقات 38 و 39 برج واقع شده و ورودی مجزایی برای خود دارد و طبقات 9 تا 16 فضاهای مجلل و مسکونیِ یک و دوخوابه ­ی آرمانی را در خود جای داده اند. از طبقه­ ی 19 تا 108 مختص جانمایی 900 واحد مسکونیِ یک تا چهارخوابه برای اقامت دائمی است که از طبقه­ ی 45 به بالا، شامل واحدهای فوق مجلل می­شود. 37 طبقه­ ی فوقانی برج، لژ سوییت­ های اشتراکی را در خود جای داده که در سه طبقه­ ی آخر، این فضاها با هم یکی و تبدیل به یک دفتر اداری گسترده و مستقل شده­اند و بالاتر از اینها تجهیزات مخابراتی، رسانه و ارتباطات تلفنی و رادیویی قرار دارد. هر سوییت به جدیدترین ابزار ارتباطی و کابل­ های فیبراُپتیکی تجهیز شده و خدمات سلولار، حتا در هنگام استفاده از آسانسور نیز پیوسته فعال است. نکته­ ی جالب­تر در این زمینه آنکه هر طبقه از برج طوری طراحی شده که سریع و آسان پذیرای دستاوردها و پیشرفت­ های تازه­ ی تکنولوژی روز باشد.
هتل آرمانی دبی اولین هتلی است که طراح معروف مد، جورجیو آرمانی، در نهایت ظرافت، سادگی و پیچیدگی­های خاص که معرف این نام هستند و همان­طور که در نظر داشت، ساخته؛ به طوری که ویژگی­های زندگی به سبک آرمانی را در تمام جزئیاتش، از کفپوش ­های سنگی اِراموسا گرفته تا پنل­های چوب با طرح گورخر، مبلمان سفارشی و تسهیلات منحصربه ­فرد هتل می­توان مشاهده کرد. رنگ­های عجیب و پیچیده به همراه بافت­ های خاص با معماری فوق­العاده و نور طبیعی دست به دست هم داده­اند تا جَوی آرام در فضایی باشکوه و مینیمال خلق کنند. هتل دارای 8 رستوران با انواع غذاهای بین­ المللی، اسپا، فروشگاه پوشاک و مد و بیسکویت و شکلات مخصوص آرمانی و نیز اکسسوری­ های خانگی است.
سیستم امنیتی و تیمی متخصص و کارآزموده در برج مستقر هستند که حریم، امنیت و آرامش ساکنان را تضمین کنند. گشت امنیتی در تمام ساعات شبانه­ روز در داخل و بیرون از ساختمان برج آماده به خدمت است. دسترسی به آسانسورها تحت نظارت دقیق است و ورود و خروج افراد با دوربین­ های مداربسته کنترل می­شود.
به منظور آسایش افرادی که در این برج زندگی می­کنند، ساختمان در طبقات 43، 76 و 123 به دو مقطع با لابی­های آسمانی و باشگاه­ های ورزشی انحصاری تقسیم شده است. طبقه­ ی 123 ورود به سوییت­ های اشتراکی را میسر می­کند و علاوه بر باشگاه ویژه­ی ساکنین این بخش و لژ رسمی درجه یک، چشم­اندازی پانوراما نیز دارد. دسترسی به لابی آسمانی از آسانسورهای اختصاصی صورت می­گیرد که منحصراً در خدمت کاربران این سوییت­ ها و مهمانانشان هستند. لابی­های روبازِ طبقات 43 و 76 دارای استخرهایی که تا بالکن امتداد دارند، جکوزی و سالن­ های استراحت نیز هستند که مورد اخیر برای برگزاری گردهمایی­ های داخلی هم کاربرد دارد. کتابخانه، فروشگاه و سالن اجتماعات از جمله سایر تسهیلاتی است که برای ساکنین دائمی برج قابل استفاده می­باشد. پارکینگ وَلِت مختص مهمانان و بازدیدکنندگان (ساکنین موقت برج) می­باشد.
طراحی فضاهای داخلی برج هم کار شرکت شیکاگویی اسکیدمور، اؤینگز و مریل است و به سرپرستی نادا آندریک انجام شد. غالب فضا با مصالح شیشه، فولاد و سنگ­های ساب­خورده­ ی تیره­رنگ طراحی شد؛ در کنار تراورتن نقره­ای، دیوارهای گچ ونیزی، فرش­های دست­باف و سنگ به­عنوان کفپوش ­ها. سبک طراحی متأثر از فرهنگ و سنت­ های منطقه و توجه به کلیت برج به­ عنوان یک آیکون جهانی اعمال شد. از آنجا که ادغام علم با هنر است که زندگی می­آفریند، برج خلیفه و بلوار محمد بن رشید به بیش از هزار اثر هنری از هنرمندان خاورمیانه و سایر نقاط دنیا مزین شده که تعداد زیادی از آنها از سوی آژانس عِمار خریداری و به برج اهدا شده­اند. گزینش این آثار هنری ارزشمند و گوناگون با تفکر ارتباط بین فرهنگ­ ها و جوامع انجام شده و نمود این حقیقت است که احداث برج، حاصل همکاری بین ملت­ هاست.
شورای ساختمان­های مرتفع و زیستگاه ­های شهریِ مستقر در شیکاگو سه معیار اصلی را برای مرتفع شمردن ساختمان­های بلندمرتبه تنظیم کرده که یکی از معیارهای استاندارد رده ­بندی محسوب می­شود و در حال حاضر برج خلیفه در تمامی این موارد پیشتاز است. برج خلیفه با 828 متر ارتفاع و داشتن بیش از 160 طبقه، رکوردهایی را به نام خود در دنیا ثبت کرده، از جمله: بلندترین ساختمان (این رکورد پیش­تر متعلق به ساختمان KVLY-TV واقع در در داکوتای شمالیِ آمریکا بود)؛ بلندترین سازه­ی مستقل (رکوردی که پیش از این متعلق به برج سی.اِن در تورنتوی کانادا بود)؛ مرتفع­ترین طبقات؛ مرتفع­ترین طبقات قابل سکونت؛ مرتفع­ترین سکوی نظاره؛ پیمودن بی­وقفه­ ی طولانی­ترین مسیر با آسانسور؛ آسانسورهای خدماتی در بیشترین ارتفاع. خلاصه آنکه از آنجایی که برج، بلندترین در دنیاست، هر آنچه که در ارتفاعاتش ساخته شده، می­توانسته رکورددار باشد.
زمانی که در هواپیمایی که در حال فرود یا بلند شدن از زمین است، نشسته­ اید و به پایین نگاه می­کنید، شهر و خیابان­هایش را همچون دانه­ های ریز اسباب­بازی­ های لگو می­بینید. تجربه­ ی ایستادن در طبقه­ ی 124 و سکوی نظاره­ی برج خلیفه دقیقاً تصویر چنین تجربه­ ای است که فعلاً در خاورمیانه و دنیا بی­نظیر است. دیوارهای کاملاً شفاف و نصب تجهیزات و دوربین­های رصد به شیرینی این تجربه افزوده­اند.
متأثر از کانسپت برج و شمای جهانی آن 11 هکتار از محیط پیرامونش به صورت پارکی در ورودی همکف طراحی شد تا هم فضای خوش­ آمدگویی باشد و هم تسهیلات تفریح و تفرج روباز برای ساکنین، کارمندان و بازدیدکنندگان از برج را فراهم آورد. این بخش شامل 6 آب­نما می­شود که شرکت ؤِت (WET) طراحی کرده که سابق بر این طرح دبی فاؤنتِین (به معنی فواره­ی دبی) را انجام داده بود. همچنین این پارک 2 زمین تنیس، یک زمین بازی مخصوص کودکان و یک استخر دارد.

مدارک فنی