آرتور ابهام پوپ اهمیت و خصلت هنر ایرانی
یادگارهای هنر و معماری پارسیان بیش از ده‌هزار سال هنر و معماری ایرانیــــــان، هخامنشیان، قسمت دوم: جواهـــــرات، آیدین توکلیانبالکریشنا دوشی؛ معماری برای مردم
گفتگو موزه‌ی طراحی ویترا
Balkrishna Doshi: Architecture for the People
ترجمه‌ی لادن مصطفی‌زاده
موزه‌ی طراحی ویترا (Vitra Design Museum) دوره‌ای را در مورد برنده‌ی جایزه پریتزکر سال 2018 بالکریشنا دوشی (متولد 1927، پونا، هند) با نمایشگاه “بالکریشنا دوشی: معماری برای مردم (Balkrishna Doshi: Architecture for the People)” در خارج از آسیا ارائه کرد. این معمار و برنامه‌ریز شهری مشهور یکی از معدود پیشگامان معماری مدرن در کشور خود و اولین معمار هندی است که این جایزه‌ی معتبر را دریافت کرده است. دوشی در طول بیش از 60 سال کار حرفه‌ای، طیف گسترده‌ای از پروژه‌ها را با اتخاذ اصول معماری مدرن و تطبیق آنها با فرهنگ، سنت‌ها، منابع و طبیعت محلی انجام داده است. این نمایشگاه، پروژه‌های مهم متعددی را که بین سال‌های 2014-1958 انجام شده است، ارائه می‌کند؛ پروژه‌هایی در مقیاس شهر و شهرک تا پردیس‌های دانشگاهی و همچنین مؤسسات فرهنگی و دفاتر اداری دولتی و از خانه‌های خصوصی گرفته تا فضاهای داخلی. از جمله این آثار می‌توان به ساختمان‌های پیشگامی مانند موسسه‌ی مدیریت هند (Indian Institute of Management) در سال‌های 1977- 1992، استودیوی معماری دوشی سَنگاث (Sangath) در سال 1980و پروژه‌ی معروف مسکن ارزان قیمت آرانیا (Aranya) در سال 1989 اشاره کرد. نمایشگاه‌ها شامل انبوهی از آثار اصلی مانند طراحی‌ها، مدل‌ها و آثار هنری از آرشیو و استودیوی دوشی، و همچنین عکاسی، فیلم‌برداری و چندین اینستالیشن (Installations) در مقیاس کامل خواهد بود. یک جدول زمانی گسترده، مروری بر زندگی حرفه‌ای معمار از سال 1947 تا امروز ارائه می‌کند که نشان‌دهنده‌ی روابط نزدیک او با معماران تاثیرگذار و رهبران فکری مانند لوکوربوزیه (Le Corbusier) و کریستوفر الکساندر (Christopher Alexander) است. نمایشگاه “بالکریشنا دوشی: معماری برای مردم” آثار دوشی را به روی مخاطبان جهانی باز می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه آثارش، معماری مدرن هند را بازتعریف کرده و همچنین نسل‌های جدیدی از معماران را شکل داده است. بنابراین، این نمایشگاه علاوه بر اینکه روندی از آثار معماری دوشی را ارائه می‌کند، همچنین ایده‌های اساسی و زمینه‌ی اجتماعی آنها را نیز منعکس می‌کند. فلسفه‌ی انسان‌گرای دوشی بر اساس ریشه‌های هندی و تحصیلات غربی‌اش و همچنین بافت به سرعت در حال تغییر جامعه‌ی هند، از اوایل دهه 1950 شکل گرفت. واژگان معماری او که هم شاعرانه و هم کاربردی است، به شدت تحت تأثیر آموخته‌های او از لوکوربوزیه (Le Corbusier) و لوئی کان (Louis Kahn) بوده است؛ تحت تاثیر لوکوربوزیه به دلیل همکاری با وی در طراحی شهر شاندیگار (Chandigarh) هند و سایر پروژه‌ها و لوئی کان به دلیل همکاری با وی در طراحی موسسه‌ی مدیریت. فراتر از این مدل‌های اولیه، دوشی رویکردی را توسعه داد که بین صنعت‌گرایی (Industrialism) و پریمیتیویسم (Primitivism)، بین معماری مدرن و فرم سنتی در نوسان است. عمل او مبتنی بر ایده‌های پایداری است و هدف آن ریشه‌یابی معماری در زمینهای بزرگتر از فرهنگ و محیط و همچنین اعتقادات اجتماعی، اخلاقی و مذهبی است. این نمایشگاه چهار موضوع اصلی را دنبال می‌کند:
بخش اول: ساختمان‌های آموزشی
نمایشگاه با نگاهی به ساختمان‌های آموزشی دوشی آغاز می شود:
• مرکز برنامه‌ریزی و فناوری محیطی (Centre for Environmental Planning and Technology)
یک پروژه‌ی کلیدی در اینجا، پردیس “مرکز برنامه‌ریزی و فناوری محیطی (Centre for Environmental Planning and Technology)” یا همان سی.ای.پی.تی (CEPT) در احمدآباد است که دوشی برخی از مهم‌ترین ساختمان‌های خود را در طی 40 سال بر روی آن ساخته است.
• مدرسه‌ی معماری (School of Architecture)
دوشی در سال 1968، مدرسه‌ی معماری (School of Architecture) را تأسیس کرد؛ یک موسسه‌ی چندرشته‌ای مبتنی بر این باور که آموزش با تعاملات بین رشته‌ای تغذیه می‌شود. دوشی برای تقویت تبادل و گفتگو بین دانشجویان و اساتید، ساختمان را به عنوان فضایی آزاد و بدون پارتیشن‌بندی یا جداسازی طراحی کرد. مدرسه چه از طریق ساختمان‌ها و چه از طریق آموزه‌هایش، چهره‌ی آموزش معماری در هند را تغییر داده است؛ همچنین به یکی از مهم‌ترین مراکز برنامه‌ریزی شهری کشور تبدیل شده است.
• گالری هنری آمدواد نی گوفا (Amdavad Ni Gufa)
در حالیکه مدرسه‌ی معماری در روی سطح زمین و بر فراز یک کوره‌ی آجرپزی قدیمی قرار گرفته است که تأثیر زیادی بر نقشه و چیدمان آن گذاشته است، گالری هنری “آمدواد نی گوفا1 (Amdavad Ni Gufa)”، 1994، در همان پردیس برای حل مسائل ناشی از اقلیم محلی، نیمه‌مدفون در خاک است. در حالیکه ساختار آن از تپه‌های با اندازه‌های مختلف ادغام شده در چشم‌انداز طبیعی و مبتنی بر طراحی به کمک رایانه انجام گرفته اما ساخت و ساز آن توسط کارگران غیر ماهر با استفاده از مواد زائد و ابزار ساده‌ی دستی انجام شده است.
بخش دوم: خانه و هویت
بخش دوم نمایشگاه بر خانه و هویت متمرکز است و به بررسی قدرت معماری در ایجاد تغییرات اجتماعی می‌پردازد. دوشی با الهام از مهاتما گاندی (Mahatma Gandhi) رویکردهای جدیدی را برای مسکن اجتماعی و تجربی مبتنی بر مشارکت و امکان انطباق با نیازها و نیازهای متغیر کاربران توسعه داد؛ که از آن جمله می‌توان به نمونه‌های برجسته‌ای مانند توسعه‌ی مسکن برای شرکت بیمه عمر هند (Life Insurance Corporation of India) واقع در احمدآباد، سال 1973 که به صورت اختصاری اِل.آی.سی (LIC) نامیده می‌شود و مسکن ارزان قیمت آرانیا (Aranya Low Cost Housing) واقع در ایندور (Indore)، 1989 اشاره کرد.
• مسکن ارزان قیمت آرانیا (Aranya Low Cost Housing)
آرانیا (Aranya) به عنوان یک پروژه‌ی نمونه، ساخته شده است و امروزه بیش از 80000 نفر را در خود جای داده است. در طراحی آرانیا از یک سیستم مدولار (Modular) استفاده شده است که این سیستم مدولار به ساکنان این امکان را می‌دهد تا خانه‌های خود را با نیازها، ترجیحات شخصی و امکانات اقتصادی خود تطبیق دهند. این پروژه مبتنی بر رویکرد سایت‌ها و خدمات (Sites and Services) بود که در آن خدمات برق، آب و فاضلاب ارائه می‌شد، اما خانه‌ها به‌طور حداقلی به‌عنوان یک هسته‌ی خدماتی ساخته شدند که هر خانواده می‌توانست آن را گسترش دهد.
• خانه‌ی کامالا (Kamala House)
نمونه‌ای از کارهای دوشی برای برنامه‌ریزی مسکونی در مقیاس کوچک، خانه خودش به نام خانه‌ی کامالا است که در سال 1963 ساخته شده است. این ساختمان سخاوتمندانه و در عین حال مقرون به صرفه با پلان صلیب شکل، نور را در تمام فضاها به حداکثر می رساند، در حالیکه دیوارهای آجری عایق شده، گرمای تابستان را تعدیل کرده و به حداقل می رسانند.
بخش سوم: معماری نهادی و موسسات
بخش سوم حول موسسات متعددی می‌چرخد که دوشی در طی 60 سال گذشته در ساختن آنها مشارکت داشته است.
• موسسه‌ی مدیریت هند (Indian Institute of Management)
یک مثال مهم برای این امر موسسه‌ی مدیریت هند (Indian Institute of Management) واقع در بَنگلور (Bangalore) است که به موسسه‌ی آی.آی.اِم (IIM) معروف است و در فاصله‌ی سال‌های 1977 تا 1992 ساخته شده است. پردیس بزرگ این موسسه طی یک دوره‌ی 20 ساله و در طی فرآیندی ساخته شد که شامل الحاقات و تغییرات متعددی بود. حیاط‌های آن به‌عنوان باغ‌های بزرگ و راهروهای آن به‌عنوان گره‌های تعاملی ارتباط خودجوش طراحی شده‌اند، در حالیکه هر دو فضاهای یادگیری را گسترش می‌دهند. پِرگولاها (Pergolas) و بریدگی‌های درون راهروهایی با حاشیه‌ی سبز، فضا را از طریق نور متغیری که در طول روز دریافت می‌کند، تغییر می دهند. این موسسه با مفهوم معماری شگفت‌انگیز خود به یک اتاق فکر مهم تبدیل شده است که در ظهور هند به عنوان یک قدرت اقتصادی در دهه‌های گذشته نقش داشته است.
•استودیوی سَنگاث (Sangath Studio)
نقطه‌ی عطف دیگر در معماری نهادی بالکریشنا دوشی، استودیوی خودش در احمدآباد به نام استودیوی سَنگاث (Sangath Studio) است که در سال 1980 ساخته شده است. خاطرات خانه‌ی کودکی او و استودیوی لوکوربوزیه در پاریس در واژگان فضاهای این ساختمان آمیخته شده است.
سَنگاث در زبان گجَراتی (Gujarati)2 به معنای حرکت با هم (Moving Together) است و امروزه، سه نسل از خانواده‌ی دوشی در اینجا در کنار هم کار می‌کنند. مانند تمام ساختمان‌های او، چشم‌انداز، اقلیم و هدف، بخشی جدایی‌ناپذیر از طراحی او هستند. در طول شب می‌توان فضای استودیو را به سالن کنسرت یا سالن سخنرانی تبدیل کرد. سَنگاث که توسط بلندمرتبه‌های جدید احمدآباد و خط مرتفع مترو احاطه شده است، به‌عنوان واحه‌ای در داخل شهر شلوغ است.
بخش چهارم: پروژه‌های شهرسازی در مقیاس بزرگ
بخش پایانی نمایشگاه به پروژه‌های شهرسازی در مقیاس بزرگ دوشی اختصاص دارد که نمونه‌ی آن طرح جامع و دستورالعمل‌های طراحی شهری برای ویدیادار نَگَر (Vidhyadhar Nagar) در سال 1984، توسعه‌ی مسکونی برای 150000 خانه واقع در حومه‌ی جیپور (Jaipur) در راجِستان (Rajasthan) در شمال هند است. این شهر که یک شهر انرژی‌آگاه (Energy-Conscious) به وسعت 350 هکتار است، در طراحی‌اش از شهر قدیمی دیواری جیپور الهام گرفته شده است. تلفیقی از اصول برنامه‌ریزی شهری باستانی، نیازهای معاصر و واقعیت‌های زمینهای، شهر و زیرساخت‌های آن برای پاسخگویی به نیازهای حداکثر 400000 نفر طراحی شده است. امکانات اجتماعی مانند مدارس، مراکز بهداشتی و زمینهای بازی در امتداد فضای باز خطی که ستون اصلی فعالیت را تشکیل می‌دهند، برنامه‌ریزی شده است. سنگ‌های طبیعی، برآمدگی‌ها و بالکن‌ها نه تنها به بهبود میکرو اقلیم کمک کردند، بلکه تجربه‌ی بصری معماری سنتی محلی را نیز بازسازی کردند.
پروژه‌های کلیدی دوشی عبارتند از:
• Shreyas Comprehensive School Campus (1958-63)
• Ahmedabad, India; Atira Guest House (1958)
• Ahmedabad, low cost housing; the Institute of Indology (1962)
• Ahmedabad, a building to house rare documents; Ahmedabad School of Architecture (1966, with additions until 2012)
• Renamed CEPT University in 2002 – which focused on creating spaces that promoted collaborative learning
• Tagore Hall & Memorial Theatre (1967)
• 700 seat Brutalist auditorium in Ahmedabad; Premabhai Hall (1976)
• Ahmedabad, India, former theatre and auditorium; Indian Institute of Management in Bangalore (1977 – 1992)
• Business school; Sangath (1981)
• Studio for his architecture practice, Vastu Shilpa; Kanoria Centre for Arts (1984)
• Arts and creative hub; Aranya Low Cost Housing (1989)
• Indore, India, which won the Aga Khan Award for Architecture in 1995 and Amdavad ni Gufa (1994)
• Cave-like art gallery that exhibits the work of artist Maqbool Fida Husain
جوایز دریافت شده توسط دوشی:
• Padma Bhushan, Government of India (2020)
• Pritzker Architecture Prize (2018)
• French Ordre des Arts et des Lettres (2011)
• Global Award for Lifetime Achievement for Sustainable Architecture, Institut Francais d’Architecture, Paris (2007)
• Prime Minister’s National Award for Excellence in Urban Planning and Design, India (2000)
• Aga Khan Award for Architecture (1993-1995)
• Gold Medal, Academy of Architecture of France (1988).
بالکریشنا دوشی، مدال طلای سلطنتی ریبا (RIBA) را برای معماری در سال 2022 دریافت کرد.
به طور رسمی در 15 ژوئن (June)، مدال طلای سلطنتی معماری سال 2022 توسط سایمون آلفُرد (Simon Allford) به بالکریشنا دوشی اهدا شد. این جایزه، سالانه توسط موسسه‌ی سلطنتی معماران بریتانیا (Royal Institute of British Architects) به نمایندگی از ملکه به فرد یا گروهی از افراد که به طور مستقیم یا غیر مستقیم تاثیر قابل توجهی در پیشرفت معماری داشته‌اند، اعطا می‌شود.
بالکریشنا دوشی یکی از چهره‌های اصلی در شکل‌دهی به معماری هند و مناطق مجاور آن است و به‌ویژه به دلیل پروژه‌های برنامه‌ریزی شهری و مسکن اجتماعی شهرت دارد، توانسته است مدرنیسم پیشگام را با زبان بومی ترکیب کند. در عین حال، ساختمان‌هایی که او طراحی کرده است در هماهنگی کامل با سنت‌های معماری، اقلیم، فرهنگ محلی و صنایع دستی هند قرار دارند. دوشی با 70 سال کار حرفه‌ای، بیش از 100 پروژه‌ی ساخته شده، کار در زمینه‌ی آموزش و مشارکت در صحنه‌ی معماری در سطح بین‌المللی شناخته شده است. کمیته‌ی افتخارات ریبا 2022 می‌گوید که “او که همچنان در سن 90 سالگی تمرین می‌کند، به همان اندازه که الهام‌بخش است، پرکار باقی می‌ماند”.
“من از دریافت مدال طلای سلطنتی از سوی ملکه‌ی انگلیس شگفت‌زده و عمیقا متواضع هستم. چه افتخار بزرگی! خبر این جایزه، خاطرات دوران همکاری من با لوکوربوزیه در سال 1953 را زنده کرد، زمانیکه او به تازگی خبر دریافت مدال طلای سلطنتی را دریافت کرده بود. من به خوبی هیجان او برای دریافت این جایزه از جانب ملکه را به یاد دارم. او به طور استعاری به من گفت: “تعجب می‌کنم این مدال چقدر بزرگ و سنگین خواهد بود.” امروز، شش‌دهه بعد، از دریافت همان جایزه‌ای که به مرشدم، لوکوربوزیه، اعطا شده بود، به پاس شش‌دهه تمرینم، غافلگیر شدم. مایلم از همسرم، دخترانم و از همه مهم‌تر تیم و همکارانم در استودیوی سَنگاثم صمیمانه تشکر کنم. بالکریشنا دوشی.”
بیانیه‌ی ریبا (RIBA) در مورد بالکریشنا دوشی
موسسه‌ی سلطنتی معماران بریتانیا، ریبا (RIBA) اعلام کرد که معمار هندی، بالکریشنا دوشی دریافت‌کننده‌ی مدال طلای سلطنتی 2022 خواهد بود. این جایزه که توسط ملکه تایید شده است و از سال 1848 هر ساله به معمارانی تعلق می‌گیرد که به دلیل تمرین‌هایی که در طول کار حرفه‌ای خود انجام داده‌اند، بر تکامل محیط ساخته‌شده تاثیر گذاشته‌اند. بالکریشنا دوشی با بیش از شش‌دهه فعالیت حرفه‌ای، از طریق تاثیر متقابل پیشگامانه‌ی مدرنیسم و زبان بومی تاثیر مهمی در شکل دادن به معماری هند و انجام پروژه‌هایی برای تجلیل از فرهنگ، زمینه و صنایع دستی محلی داشته است. یکی از مشهورترین معماران هندی، برنده‌ی جایزه پریتزکر 2018، فلسفه و بیانی متمایز از معماری را ایجاد کرده است که هم از ارزش‌های مدرنیستی و هم سنت‌های محلی آگاه است. استراتژی‌های برنامه‌ریزی شهری و پروژه‌های مسکن اجتماعی برای او شهرت بین‌المللی به ارمغان آورد که با کار آکادمیک او به‌عنوان استاد مدعو در دانشگاه‌های مختلف در سراسر جهان، تقویت شد.کارهای او شامل برنامه‌ها و مقیاس‌های مختلفی از جمله ساختمان‌های اداری و فرهنگی، امکانات آموزشی، توسعه مسکن و ساختمان‌های مسکونی است. برخی از این پروژه‌ها عبارتند از:
•پردیس مدرسه‌ی جامع شرِیاس (Shreyas Comprehensive School Campus)
•دانشکده‌ی معماری احمدآباد (Ahmedabad School of Architecture)
•موسسه‌ی مدیریت هند در بَنگلور (Indian Institute of Management in Bang)
•مسکن ارزان‌قیمت آرانیا (Aranya Low-Cost Housing)
“او در نود و چهار سالگی، نسل‌های معمار را از طریق معماری هدفمند و لذت‌بخش خود تحت تاثیر قرار داده است. با این حال، کار او تحت تاثیر زمانی که در دفتر لوکوربوزیه گذرانده، مانند یک متفکر اصیل و مستقل است؛ قادر به لغو، دوباره‌سازی و تکامل است. در قرن بیستم، زمانی که تکنولوژی به بسیاری از معماران کمک کرد تا مستقل از اقلیم و سنت محلی بسازند، بالکریشنا ارتباط نزدیکی با سرزمین خود داشت: اقلیم، فناوری‌های جدید و قدیمی و صنایع دستی آن. سهم برجسته‌ی بالکریشنا دوشی در هنر معماری، صنعت ساخت و ساز و تمرین طراحی شهری، او را به عنوان شایسته‌ترین دریافت‌کننده‌ی این جایزه معرفی می‌کند. سایمون آلفُرد رئیس ریبا.”
استناد به بالکریشنا دوشی توسط کمیته‌ی افتخارات ریبا 2022
“بالکریشنا ویتالداس دوشی بیش از هفتاد سال است که معماری، طراحی و ارائهی ساختمان‌ها و مکان‌های برجسته را انجام می‌دهد. او که در بمبئی (Mumbai) آموزش دید، تمرین را در اروپا با همکاری نزدیک با لوکوربوزیه آغاز کرد. او در اواخر دهه‌ی بیست زندگی خود به هند بازگشت تا به نظارت بر پروژه‌های لوکوربوزیه در احمدآباد کمک کند، قبل از اینکه استودیوی خود را برای همکاری با لویی کان در پردیس موسسه‌ی مدیریت هند و همچنین در احمدآباد، راه‌اندازی کند. نفوذ شخصی او به عنوان یک پزشک و مربی از آنجا رشد کرد. او از طریق تدریس و تمرین خود به تعیین جهت معماری در هند و بسیاری از مناطق مجاور کمک کرده است. اما مهم‌تر از آن، توسعه و حمایت او از زبان معماریِ اقتصاد مادی (مربوط به مصالح) و ظرافت و لذت برای همه‌ی معمارانی که در دوران چالش‌برانگیز امروزی کار می‌کنند، مرتبط است. دوشی سازنده‌ی ایده‌هایی است که با فرم و نور کار می‌کنند. او همچنین سازنده‌ی زبان محلی مناسب برای مکان‌هایی است که در آنها کار می‌کند. در بسیاری از ساختمان‌های شگفت‌انگیز او، فناوری‌ها، صنایع دستی محلی و همچنین زیستگاه طبیعی مورد توجه قرار گرفته‌اند تا محیط‌هایی را ایجاد کند که دارای پس‌زمینه‌های خوانا و فعالی هستند که با شادی، تئاتر زندگی روزمره را در خود جای می‌دهند. پس از بازدید و مطالعه، به زودی آشکار می‌شود که آنها همچنین مقالات شگفت‌انگیزی در تعامل دقیق موضوعات و فناوری‌های رسمی هستند. مهم این است که ساختمان و طبیعت همیشه در هم تنیده شده‌اند تا یک معماری عالی، مطمئن و در مواقعی چالش‌برانگیز از هدف و لذت ایجاد کنند. معماری به عنوان پس‌زمینه (Background) و پیش‌زمینه (Foreground). دوشی در دهه‌ی نود زندگی خود هر روز کار می‌کند و به همان اندازه که الهام‌بخش است، پرکار باقی مانده است. گواهی زنده برای پتانسیل تاریخ معماری ایده‌ها که از طریق تمرین و آموزش از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است. معماری که همیشه در حال تکامل است تا به تعریف آینده‌ای بهتر، کمک کند.”
مطالب مرتبط
