ایجاد مطالبه‌ی مردمی از طریق معماری

چرا محمد حسین سجاد به‌ عنوان برنده‌ی نشان دکتر علی‌اکبر صارمی در دومین دوره برگزیده شد؟

علیرضا عظیمی حسن‌آبادی

هایده حائری، همسر دکتر صارمی، نشان دکتر علی اکبر صارمی را به مهندس سجاد اهدا می نمایند.

محمدحسین سجاد، مدیر اداره‌ی کل نوسازی و تجهیز مدارس اصفهان است. او بیش از دو دهه در این حوزه فعالیت نموده است. نام او برای معماران اصفهانی، نامی آشناست؛ زیرا وی در طی این سال‌ها به ‌صورت پیوسته، بازسازی و ساخت مدارس استان را به فرصتی برای قدرت‌نمایی معماران و دفاتر جوان اصفهانی بدل ساخته است. او از روستاهای دور‌افتاده تا مدارس مرکز شهر را قدم به قدم با معماران طی کرده و هرگز به توان دفاتر فنی موجود در سازمان خود بسنده نکرده است. در واقع، وی کارفرمای گمنام بسیاری از مدارسی است که ما آنها را به نام معمارانش در جوایز و مسابقات معماری تمجید نموده‌ایم.
اتخاذ روش بالا و توجه به کیفیت معماری به جای کمیت‌های معماری باعث شده است که اصفهان امروز در شاخص‌های مدرسه‌سازی سرامد باشد. مهم‌تر از این بحث، موج فرهنگی‌ـ‌اجتماعی است که سجاد در بین مردم اصفهانی ایجاد کرده است. امروز، مدارس زیبا، کارامد، مدرن و همگام با فناوری جهانی در بین مردم اصفهان یک مطالبه‌ی عمومی است. مطالبه‌ای که مردم از دولت و مسئولین دارند و معماران به ‌عنوان بازوی اجرایی آن در کنار مسئولین نظام و تصمیم‌گیران قرار دارند. آن شعار معروف فشار از پایین و مذاکره از بالا را به یاد دارید؟ اقدامات سجاد تبلور این شعار در حوزه‌ی ساخت فضاهای آموزشی است. او با ساختن مدارس باکیفیت، سطح جدیدی از ادراک معماری و تعریف کلاس و مدرسه را به مردم نشان داد. همین یک شمع باعث شد تا مردم یکی پس از دیگری، بیشتر و بیشتر در این زمینه مطالبه نمایند. فضای رقابتی موجود در بین مدارس نیز، خود، مزید بر علت شد و کم‌کم موضوع به یک مطالبه‌ی عمومی بدل گشت. مطالبه‌ای به حق که حاصل شعور جدید مردم از معماری فضاهای آموزشی بود.
سجاد بهای کاری را که کرده پرداخته است. جاده‌ای که او به تنهایی و فقط در یک عرصه کوبیده و هموار کرده، از ابتدا به همواری امروز نبود. او بهای کار کردن به جوانان را پرداخته است و فشار ساختن بناهای آموزشی فاخر را به‌ عنوان کارفرمای دولتی تحمل کرده است. او تحمل کرده تا چتر حمایتی‌اش باز بماند و معمارانش اهداف خود را به پیش ببرند. اهدای نشان دکتر علی‌اکبر صارمی به او، حداقل تقدیری بود که می‌شد از او نماییم.
معماران متأسفانه در همه جا شانس داشتن محمد حسین سجادها را ندارند. علاوه بر این کمبود، خود معماران نیز در برخی عرصه‌ها میدان را خالی کردند، قهر کردند، کارفرماها را تنها گذاشتند، حذف کردند و در نهایت وضعیتی را به وجود آوردند که کارفرماها و مشتریانشان یا به سطح پایین معماری راضی شدند، یا در دام کلاسیک سازان و حقه‌بازان بازار معماری افتادند. کارفرماها را حذف نکنید! بهای داشتن معماری باکیفیت در ایران، همچون داشتن دانشگاه باکیفیت، استاد متعهد، دانشجوی ساعی، حاکمیت پیگیر و خواهان، مردم مطالبه‌گر، کارفرمای آگاه نیز است. آگاه‌سازی کارفرمایان، وظیفه‌ی ما معماران است. ما منکر کارفرمایان بد‌طینت و منفعت‌طلب در بازار نیستیم، اما ما معماران به چه چیزی در تاریخ جز مبارزات خود افتخار می‌کنیم که در این مورد باید کوتاه بیاییم؟ به هر تقدیر، در یک بازی یا کارفرما خط مقدم را تشکیل می‌دهد، یا مشتریان و مردم، یا معماران.
انتخاب شایسته: تقدیر از روزبه خسروی
او یادگار تنها نشریه‌ی تخصصی معماری پیش از انقلاب اسلامی است. او و تلاش‌های همکارانش همچون عبدالحمید اشراق، پرویز تناولی، کامران دیبا، محمدرضا مقتدر و … باعث شده است که ما امروز از بسیاری از بناهای معماری معاصر کشورمان اطلاعات داشته باشیم. علی‌رغم اینکه در حوزه‌ی رسانه تخصص نداشته است، به دلیل عقاید خود وارد حوزه‌ی ژورنالیسم معماری شده است و در این مدت کوشیده مجله‌ی هنر و معماری را به رسانه‌ای برای معماران ملی و بین‌المللی عصر خود تبدیل نماید و به کمک یاران خود در نشریه ی هنر و معماری کنگره های بین المللی معماری با حضور بزرگان معماری جهان برگزار کند. پس از انقلاب، عبدالحمید اشراق، سردبیر و صاحب امتیاز مجله، آن را منحل نمود و به فرانسه عزیمت نمود. اما روزبه خسروی در ایران ماند و به تدریس در دانشگاه علم و صنعت و واحدهای مختلف دانشگاهی پرداخت.
ما او را در ضمن نشان دکتر علی‌اکبر صارمی به پاس اقداماتی که 40 سال پیش در حوزه‌ی ژورنالیسم معماری انجام داد، تقدیر نمودیم. او کانال‌های زیادی برای معماران در ضمن کار رسانه‌ای خود باز کرد، معماری ما را به جهانیان نشان داد، برای مصاحبه، دفتر معمار به معمار و منزل سفیر به سفیر را برای دعوت از معماران برتر بین‌المللی طی کرده بود. تقدیر از روزبه خسروی احترام به تمام کسانی است که روزگاری در این خاک عزیز برای معماری و خالقانش، رسانه شدند ــ وقتی هنوز مفهوم رسانه به معنای امروزی‌اش نه قوامی یافته بود، نه از حمایتی برخوردار بود و نه ضرورتی در آن احساس می‌شد. تقدیر از روزبه خسروی احترام به دلسوزی، خون دل و ضرورتی است که او و همکارانش نیم‌قرن پیش حرص آن را خوردند ــ ضرورتی که اگر احساس نمی کردند ما هم اکنون از معماری و شهرسازی و زحمات معماران دهه های 10 تا 50 هیچ آگاهی و اسنادی نداشتیم.