اصـول طرّاحـی فضاهای فروشگاهی
تجربه‌ی خرید ــ اهمیّت طرّاحی فضاهای فروشگاهی
مسئله‌ی طرّاحی در پروژه‌های تجاری و فروشگاهی بیش از هر موضوع دیگری اهمیّت دارد. در دنیای پر رقابت امروز عامل اصلی موفّقیّت یا شکست یک مجتمع تجاری، شیوه‌ی طرّاحی آن است، چرا که فروشگاه‌ها علاوه بر اینکه باید با سایر مراکز خرید در جذب مشتری رقابت کنند، باید به خودِ مسئله‌ی خریدکردن به‌عنوان یک فعّالیّت اجتماعی پیچیده نیز بپردازند. نویسنده‌ی کتاب چرا میخریم: علم خرید کردن براین باور است که امروزه خرید به‌عنوان یک سفر طولانی‌مدّت و وقت‌گیر تلقّی نمی‌شود، بلکه فعّالیتی است که باید در بین فضاهای کاری، در حین مسافرت و فعالیت‌های خانوادگی و غیره گنجانده شود؛ یا حتّا در ساعت ناهار یا در مسیر منزل یا آخر شب هم ممکن باشد. تجربه‌ی خوشایند از یک خرید نه‌تنها سبب جذب مشتری می‌شود، بلکه به فروشنده این امکان را می‌دهد که اجناس و خدمات خود را با قیمتی بالاتر از حدّ معمول ارائه نماید؛ مثلاً وقتی قهوه را از یک عمده فروشی میخریم با وقتیکه از یک سوپر مارکت خرید می‌کنیم بهای متفاوتی را می‌پردازیم. همین قیمت در یک کافی‌شاپ معمولی ده برابر و در فضایی مثل هَریِز بار (Harry’s Bar) در ونیز ایتالیا 100 برابر قیمت خرید از یک سوپر مارکت معمولی تمام می‌شود، چون در چنین محیطی مشتری در فضای میدان و بازار قرن پانزدهم قرارگرفته و با حسّی متفاوت خرید می‌کند (یعنی قهوه می‌خورد)، و قیمت این تجربه را می‌پردازد و نه یک فنجان قهوه را.
برنامه‌ریزی طرح
طرّاح معمار باید در اوّلین قدمِ طرّاحی و برنامه‌ریزی این نکته را به خاطر داشته باشد که یک فروشگاه فارغ از ابعاد و اندازه‌اش باید در محیط اطراف خود برجسته شده و به‌چشم بیاید و در کل یک فروشگاه موفّق به یک هویّت شاخص و به‌یادماندنی احتیاج دارد.
عوامل مؤثّر در برنامه‌ریزی طرح
ــ پس‌زمینه و موقعیّت مکانی پروژه (ماهیّت فضاهای مجاور چیست؟)
ــ تیپِ غالب مشتریانی که جذب فروشگاه خواهند شد
ــ نیازهای کارفرما و بودجه و مسایل مالی
ــ فاکتورهای معماری (مثل تعداد طبقات زیر یا بالای همکف، تخصیص فضایی و غیره)
ــ شیوه‌ی گردش و اُلگوی خرید (خرید جزیی، عمده و غیره)
ــ سیرکولاسیون و اُلگوی اصلی حرکت در داخل و خارج فروشگاه (ترافیک غالب پیاده است یا سواره؟)
ــ فرهنگ سازمانی (اگر مجری طرح یک سازمان بزرگ است)
ــ نوع اجناس و کالاهایی که در آن به فروش خواهند رسید
ــ جنبه‌های اجتماعی (مراکز خرید و یا فروشگاه‌های شخصی می‌توانند به گره‌گاه‌های اجتماعی تبدیل شوند، که مردم در آنجا علاوه بر خرید با هم ملاقات می‌کنند و به تعاملات اجتماعی می‌پردازند)
ــ نحوه‌ی ارائه‌ی خدمات (سرویس کامل، سلف‌سرویس، ترکیبی)
ــ فضاهای جانبی یا خدمات ویژه
ــ ملاحظات تکنولوژیکی
ــ اصول و قوانین ایمنی و استانداردهای معلولین
جانمایی پلان و تفکیک عملکردهای کلّی در سایت
پس از بررسی موقعیّت سایت، محدودیّت‌ها، دسترسی‌ها، توپوگرافی و شرایط محیط پیرامونی، معمار وارد مرحله‌ی طرّاحی سایت شده و عملکردهای مورد نظر را با توجّه به مطالعات انجام گرفته در محلّ پروژه جانمایی می‌کند. عملکردهای پروژه به‌صورت زیر در سایت پلان دسته‌بندی می‌شوند:
1. ساختمان‌ها، (زیربنای ساخته شده): که شامل بخش فروش، بخش‌های خدماتی، تأسیساتی، انبارها و فضاهای جانبی و تفریحی خاصّ ساختمان می‌باشد.
2. پارکینگ‌ها: که می‌توانند (با توجّه به موقعیّت و مقیاس طرح) در همکف جانمایی شده و یا به شکل طبقاتی طرّاحی شوند.
3. فضاهای عابرین پیاده: شامل پیاده‌روها، حیاط‌ها، مسیرهای دسترسی، میادین عمومی و محوّطه‌سازی و یا فضاهای سرپوشیدهای چون کریدورهای عمومی، لابی‌ها و حیاط‌های مسقّف.
4. دسترسی‌های سواره و توزیع ترافیک اتومبیل‌ها
5. سیستم حمل‌ونقل عمومی: خطوط ویژه‌ی اتوبوس، ترمینال و یا ایستگاه‌های تاکسی.
6. فضاهای واسطه: طرّاحی چشم‌انداز و فضای سبز، تفکیک‌کننده‌ی پارکینگ اتومبیل یا بخش خدمات از مسیرهای عمومی، محیط‌های تفکیک‌کننده‌ی پارکینگ‌ها از یکدیگر و یا جداکننده‌ی پارکینگ‌ها از سایر فضاهای خدماتی.
7. فضاهای ذخیره: که به توسعه‌ی آتی طرح اختصاص می‌یابند.
چهار اصل در طرّاحی فروشگاه‌ها و مراکز خرید
ــ قراردادن فضاهای فروش در حدّاکثر دید و مسیر عبور و مرور
ــ تفکیک انواع مختلف ترافیک سواره از یکدیگر و از ترافیک پیاده
ــ سهولت دسترسی و امکانات خرید برای مشتریان و بازدیدکنندگان
ــ طرّاحی براساس نظم، یکپارچگی و زیبایی
اُلگوهای متداول در طرّاحی پلان کلّی مراکز تجاری
پلان نواری: این فُرم به‌صورت خطّی یا نواری طرّاحی شده و در آن، ردیفی از فروشگاه‌ها در کنار هم قرار می‌گیرند و محوّطه‌ی پارکینگ در جلوی فروشگاه‌ها واقع شده و فضاهای خدماتی و سرویس‌دهنده در پشت فروشگاه‌ها طرّاحی می‌شوند. در این نوع مراکز تجاری ورودی‌ها معمولاً در مرکز یا یکی از دو انتهای پلان قرار داده می‌شوند. این نوع پلان بیشتر مناسب پروژه‌های کوچک و در مقیاس محلّی است، امّا از آنجا که امکان تغییر و تبدیل فضاهای کاربردی وجود دارد، می‌تواند برای پروژه‌های بزرگتر نیز به‌کار رود.
پلان L شکل: این نوع پلان نیز مانند پلان نواری است با این تفاوت که یک ردیف دیگر از فروشگاه‌ها با زاویه‌ی 90 درجه به آن متّصل شده و فرمی L شکل به‌وجود می‌آورند. در این نوع چیدمان، پارکینگ‌ها در جلوی فروشگاه‌ها و خدمات در پشت فضاهای فروش جانمایی می‌شوند. ورودی‌های این نوع پلان در دو انتهای آن واقع می‌شوند، امّا می‌توان آنها را در محلّ تقاطع دو ردیف از فروشگاه‌ها نیز قرار داد. فُرم L شکل قابلیّت جانمایی در گوشه‌ها و کُنج‌ها را داشته و علاوه بر مراکز کوچک محلّی برای فروشگاه‌های بزرگ منطقه‌ای نیز مناسب است.
پلان U شکل: همان پلان نواری است که ردیفی از فروشگاه‌ها با زاویه‌ی 90 درجه به دو انتهای آن متّصل شده و فرمی U شکل به وجود آورده‌اند. در این مورد هم پارکینگ در مقابل فروشگاه‌ها، و فضاهای خدماتی در پشت مجموعه واقع می‌شوند. معمولاً در پلان‌های U شکل نسبت به نمونه‌های خطّی و L شکل تعداد بیشتری فروشگاه جانمایی می‌شود، از این‌رو مناسب مجتمع‌های بزرگتر و منطقه‌ای است تا فروشگاه‌های محلّی. این نوع پلان به‌دلیل ابعاد بزرگترش با سه ورودی طرّاحی می‌شود. دو ورودی در دو انتهای U و یکی در مرکز است که معمولاً ورودی اصلی است در مرکز پلان واقع می‌شود.
پلان L شکل: این نوع پلان نیز مانند پلان نواری است با این تفاوت که یک ردیف دیگر از فروشگاه‌ها با زاویه‌ی 90 درجه به آن متّصل شده و فرمی L شکل به‌وجود می‌آورند. در این نوع چیدمان، پارکینگ‌ها در جلوی فروشگاه‌ها و خدمات در پشت فضاهای فروش جانمایی می‌شوند. ورودی‌های این نوع پلان در دو انتهای آن واقع می‌شوند، امّا می‌توان آنها را در محلّ تقاطع دو ردیف از فروشگاه‌ها نیز قرار داد. فُرم L شکل قابلیّت جانمایی در گوشه‌ها و کُنج‌ها را داشته و علاوه بر مراکز کوچک محلّی برای فروشگاه‌های بزرگ منطقه‌ای نیز مناسب است.
پلان خوشهای: این پلان یکی از نمونه‌های اوّلیه‌ی پلان‌های تجاری است. در این روش فروشگاه‌ها در فضایی چهارگوش واقع شده و فضاهای پارکینگ در چهار طرف آن قرار می‌گیرند و فضاهای خدماتی در راهروها یا مسیرهای سرپوشیده‌ی میان فضاها و یا در ترکیبی از این دو واقع می‌شوند. پلان‌های خوشهای اوّلیه به‌صورت مراکز تجاری روباز ساخته می‌شدند. این نوع پلان برای فضاها و مراکز بزرگ نیز مناسب بوده و ورودی‌های آن در فضای مرکزی میان بلوکـ‌ها قرار می‌گیرند.
پلان T شکل: در این روش امکان طرّاحی سه ورودی در رئوس پلان وجود داشته و پارکینگ‌ها در تمام قسمت‌های پیرامونی جانمایی می‌شوند. فضاهای خدماتی نیز مثل پلان‌های خوشهای در راهروها و مسیرهای سرپوشیده‌ی میان فضاها طرّاحی می‌شوند. اینگونه مجتمع‌های تجاری می‌توانند سرپوشیده یا روباز باشند. در پلان‌های T شکل امکان دید و دسترسی از هریک از ورودی‌ها به ورودی‌های دیگر وجود ندارد و عدّه‌ای از طرّاحان این مسئله را جزء کاستی‌های این نوع پلان تلقی نموده و بر این باورند که دسترسی و بازدید از کلّ فروشگاه‌ها به‌راحتی انجام نمی‌گیرد؛ امّا عده‌ای دیگر به‌عنوان نقطه‌ای مثبت به این امر می‌نگرند و معتقدند که در این حالت ورودی هر بخش به‌صورت مجزّا جلب توجّه نموده و سبب تفکیک عملکردهای مختلف بنا می‌شود. پلان T شکل نیز ممکن است دو طبقه ساخته شود.
پلان مثلثی: از بسیاری جهات شبیه پلان T شکل است، با این تفاوت که این پلان امکان دید همه جانبه و دسترسی از یک ورودی به ورودی‌های دیگر را فراهم می‌نماید. ممکن است طرح مثلّثی سبب اتلاف زمین شود، امّا در زمینه‌ایی که منظّم و چهارگوش نیستند، این طرح گزینه‌ی مناسبی برای طرّاحی محسوب می‌شود. این پلان نیز سه درب ورودی داشته و گاهی دو طبقه طرّاحی می‌شود و فضاهای پارکینگ در پیرامون آن جانمایی می‌شوند.
پلان دَمبِلی: در این مورد دو ردیف از فروشگاه‌ها در طول پاساژ روبه‌روی هم واقع می‌شوند. پلان دمبلی به‌گونه‌ای طرّاحی می‌شود که ترافیک مشتریان را در محور طولی پاساژ هدایت کرده و حدّاکثر رفت‌وآمد و جابه‌جایی را به نفع فروشندگان فراهم می‌کند.
پلان دمبلی مضاعف: در اصل همان پلان دمبلی است، که در آن یک دمبل به‌صورت طولی و افقی و دیگری به‌صورت عمودی در سایت واقع شده‌اند. در این نوع پلان، مجتمع‌های تجاری توسّط یک حیاط مرکزی به هم متّصل شده‌اند. این گونه فروشگاه‌ها چهار ورودی دارند و پارکینگ‌ها در چهار طرف فضاهای مرکزی و بخش‌های U شکل کنار بلوک‌ها جانمایی می‌شوند. بخش خدمات نیز در مسیرهای سرپوشیده‌ی میان فضاها و بلوکـ‌هـای اصلی قرار می‌گیرند.
پلان عمودی: در میان مراکز خرید نوین اُلگوی فروشگاه‌های بلنــدمرتبه بسیار مورد توجّه است، که در آن پلّه‌های برقی و آسانسورها مردم را از طبقه‌ای به طبقه‌ی دیگر می‌برند. پلان مجتمع‌های بلندمرتبه اغلب پیرامون یک آتریومِ مرکزی شکل می‌گیرد و چنین فضاهایی بیشتر در مرکز شهرها و یا نزدیک دیگر تسهیلات و ساختمان‌های پُرازدحام ساخته می‌شوند.
مطالب مرتبط
