ایده به اختصار آپارتمان پاکت میانی

آپارتمانی مسکونی به مساحت ۲۰۰ مترمربع در طبقه دوازدهم یک برج مدرن ۵۰ ساله دستخوش تغییر است. این مجتمع مسکونی که بر روی زمین‌­های یک روستای امحا شده، در حوالی دهه چهل ساخته شده است، گامی در جهت گسترش تهران قدیم به سمت شمال و همچنین مدرن شدن آن محسوب می‌شود. پلان آپارتمان مطابق با طرح رایج زمان خود شامل اتاق‌های خواب در شمال، فضاهای عمومی در جنوب و بخش‌های خدماتی مانند آشپزخانه در میانه طراحی شده بود. فضای عمومی ارتباطی با جذاب‌ترین ویژگی سایت، یعنی چشم‌انداز شمالی خیره‌کننده، نداشت.

مرحله اولیه شامل فرآیندی به نام «تصفیه فضا» بود. لایه‌های نازک‌کاری برداشته شد تا زیبایی سازه بتنی اصیل آشکار شود. این پاکت بتنی پیرامونی که ستون‌­ها و رایزرهای تاسیساتی اجزای باقی­مانده و غیر قابل پالایشِ آن بوده‌­اند، به عنوان پس‌زمینه‌ای خشن اما جذاب، مرزهای قلمرو طراحی ما را تعریف می‌کند.

با ارجاع به مرزهای این قلمرو، مداخله اصلی طراحی حول محور معرفی یک «پاکت میانی» _ساخته شده از آجر گرم و دعوت­‌کننده_ می‌چرخد. این پاکت آجری به عنوان قلب آپارتمان آشپزخانه را در خود جای داده و دسترسی به اتاق خواب‌ها را نیز فراهم می‌کند و نقش مهمی در تعریف سازماندهی فضایی، جداسازی بخش خصوصی (اتاق خواب‌ها) از بخش نیمه‌عمومی (سیرکولاسیون و آشپزخانه) و هر دو از فضای عمومی ایفا می­‌کند. مهم‌تر از آن، محیطی پویا و لایه‌­بندی شده ایجاد می‌کند که مرزهای بین عملکردها را محو و حس کشف را هنگام حرکت در فضا تقویت می‌کند. این پاکت همچنین به عنوان یک تهی افقی عمل می‌کند که فضاهای عمومی را از جنوب به مرز شمالی آپارتمان متصل و از این طریق جریان هوای طبیعی و دید و منظر را برای بخش‌های عمومی آپارتمان فراهم می­‌کند.

الگوی «آشپزخانه­‌ی توزیع شده» از مطالعه انواع مختلف آشپزخانه­‌های آپارتمانی حاصل شده است. طرح آشپزخانه­‌های مرسوم، چه اتاق بسته و چه باز (Open)، دستخوش دگرگونی می‌شود. با رهایی از محدودیت‌های معمول، آشپزخانه پس از تجزیه به رویدادهای اصلی خود، اکنون در داخل پاکت میانی با نظم متفاوتی توزیع شده است. مناطق عملکردی مانند شستشو، پخت و پز، آماده‌سازی، نگهداری و ناهارخوری به صورت استراتژیک جانمایی شده‌­اند و هر بخش فضای مشخصی را در داخل پاکت آجری اشغال می‌کنند. این رویکرد جدید نه تنها به دنبال کارایی است، بلکه امکان تجربه پخت و پز اجتماعی و تعاملی بیشتری را نیز برای خانواده فراهم می‌کند.

با بررسی دقیق‌تر، طرح نهایی ارتباط جالبی با الگوی سنتی ایرانی «چهارصفه» -از کهن­‌ترین الگوهای مسکونی ایرانی- نشان می‌دهد. این الگوی مربع نه قسمتی که دارای یک فضای عمومی متقاطع مرکزیِ احاطه شده توسط اتاق‌های گوشه است، اغلب دارای یک حیاط مرکزی یا یک حیاط جانبی بود. در این تفسیر معاصر، ما عنصر «حیاط» را با تبدیل فضاهای عمومی _پذیرایی(جایی برای ضیافت مبل‌ها که در بیشتر اوقات ما به آن دعوت نیستیم) و نشیمن_ به یک «حیاط فرضی» بازتصویرسازی می‌کنیم. پرتو آفتاب، صدای آب، نسیم ملایم، سرسبزی گیاهان، تاب‌ و فرشینه حصیری حال و هوای خانه­‌های حیاط­­‌دار گذشته را بازتاب می‌دهند. هر چند در بهترین حالت این وضعیت تصوری از یک حیاط داخل فضایی بسته است؛ «آن»ِ میل کردن به تجربه‌­پذیری یک امر غیرممکن.

در اینجا با عملِ پیوندزدنِ نسخه‌ی تغییرِ ژنتیکی یافته‌ی قلمه‌ای بومی و کهنه به یک پایه تنومند که سرچشمه زمانی و مکانی‌ای متفاوت دارد، روبرو هستیم؛ امری تجربه‌گرا و غیرقابل پیش‌بینی از امتزاج دو فضا-زمانِ مختلف که امکان رشد و بالندگیِ خودبسنده‌ای فراهم می‌کند. الگوی چهارصفه‌ی بومی با دستکاریِ‌ ژن‌های درونیِ بخش آشپزخانه، در بدنِ ساختارِ مدرنیستیِ غربی تجربه‌ای جدید از فضای آپارتمان مسکونی به همراه دارد. وضعیتی غریب اما آشنا مانند تجربه دژاوو وار. همبستگی و همنشینی‌های متنوع آجرها به صورت  یک کل یکپارچه در شاکله حیاتی هماهنگ و همخوان  ملودی اصلی این سمفونی را  می‌نوازند.

Rejuvenating a Space: A Blend of Past and Present in a Tehran Apartment

This renovation project, undertaken with a keen eye towards both functionality and historical reference, breathes new life into the apartment, fostering a unique spatial experience that seamlessly blends the past and present.

A 200sqm residential apartment of a 50-year-old modernist high-rise, undergoes a transformation. Built on a former village site, it marked a step in Tehran’s northward expansion. Originally adhering to the conventional layout of the time (private and public zones on sides, and service areas trapped in the middle), the public space lacked a connection to its most compelling feature: a stunning northen view.

Unearthing the Past: A Canvas for Reimagination

The initial stage involved a process of “space purification.” Layers of finishes were stripped away, revealing the raw beauty of the original concrete structure – a testament to the building’s history. This perimeter concrete envelope defines the boundaries of our design territory, its enduring strength and authenticity providing a rough yet intriguing backdrop.

The Birth of the “Middle Box”: A Catalyst for Change

Drawing upon the boundaries of this territory, the central design intervention revolves around the introduction of a “middle envelope” constructed from warm, inviting brick. Nestled within the concrete envelope, this brick box acts as the heart of the apartment. It houses the kitchen and provides access to bedrooms. This element serves a dual purpose: it defines the spatial organization, separating the private (bedrooms) from the semi-public (circulation and kitchen) and both from the public area. Moreover, it creates a dynamic and layered environment, blurring the borders between programs and fostering a sense of discovery as one navigates the space. This envelope also functions as a horizontal void, connecting the public areas from south to the north boundary of the apartment.

Reimagining the Kitchen: Functionality Meets Interaction

Unlike the conventional kitchen layout, it is now distributed within the middle box. Cleaning, cooking, preparing, storages (consumables & non-consumables), and even a dedicated dining area are strategically placed, each occupying its own space combined within the box. This approach not only looks for efficiency but also allows for a more social and interactive cooking experience.

Echoes of the Past: A Subtle Nod to Tradition

Upon closer look, the final layout reveals a fascinating connection to the traditional Iranian “ Chahar-Sofeh (Four platform)” pattern. This historical nine-square architectural typology, featuring a central public space surrounded by corner rooms, often had a central or a side courtyard. In this contemporary interpretation, we redefined the “courtyard” element by transforming the public areas (living room) into a “borrowed yard” with large windows.  Sun’s embrace, pond’s murmur, gentle breeze, pebbled path, and lush greenery– these elements foster a connection to the sense of yard and echo the spirit of the past. While at best, it evokes an imagined vision of a courtyard within an enclosed space, it captures the yearning for a more connected living experience.