مسجد زبون نسا

استودیو مورفوژنز

Zebun Nessa Mosque

Studio Morphogenesis

مسجد زبون نسا (Zebun Nessa Mosque) یکی از نمونه‌های برجسته معماری اسلامی در بنگلادش است که به‌دست استودیو مورفوژنز طراحی و ساخته شده است. این مسجد به عنوان یک نماد فرهنگی و اجتماعی در داکا شناخته می‌شود و به دلایل مختلفی مورد توجه قرار گرفته است. این مسجد به دستور زبون نسا، همسر یکی از نیکوکاران مشهور داکا، ساخته شد. این مسجد با هدف ایجاد فضایی برای عبادت و تجمع زنان طراحی شده است و در طول تاریخ نقش مهمی در ترویج دین و فرهنگ اسلامی داشته است. استودیو مورفوژنز با استفاده از طراحی مدرن و توجه به جزئیات تاریخی، این مسجد را به فضایی الهام‌بخش تبدیل کرده است. معماری این مسجد تحت تاثیر الگوهای سنتی اسلامی است و در عین حال از تکنیک‌های نوین برای بهینه‌سازی فضا استفاده شده است. نورپردازی طبیعی و تهویه مناسب، به خلق فضایی آرام و روحانی کمک کرده است.

استودیو مورفوژنز (Studio Morphogenesis) یکی از پیشگامان معماری معاصر در هند است که در سال ۱۹۹۶ توسط آرشیتکت‌های برجسته، دیپک کلاهاری و مایا مِراندا تاسیس شد. این استودیو به دلیل طراحی‌های نوآورانه و رویکردهای پایدار خود در پروژه‌های مختلف شهرت دارد. این استودیو به دنبال ایجاد فضاهایی است که نه تنها زیبایی‌شناسی را در نظر بگیرد بلکه به نیازهای اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی نیز توجه کند. فلسفه طراحی آن‌ها بر پایه ترکیب هنر، علم و فناوری استوار است و هدف آن‌ها ایجاد فضاهایی است که به‌طور همزمان کاربردی و الهام‌بخش باشند. این استودیو در پروژه‌های مختلفی در سرتاسر هند و جهان فعالیت داشته است. از جمله پروژه‌های معروف آن می‌توان به طراحی مراکز فرهنگی، فضاهای آموزشی، و ساختمان‌های مسکونی اشاره کرد. پروژه‌های آن‌ها معمولا با استفاده از مصالح محلی و تکنیک‌های سنتی همراه است که به حفظ فرهنگ و هویت محلی کمک می‌کند. استودیو مورفوژنز به پایداری و حفاظت از محیط زیست توجه ویژه‌ای دارد. آن‌ها از تکنیک‌های نوآورانه برای کاهش مصرف انرژی و استفاده از منابع تجدیدپذیر در پروژه‌های خود بهره می‌برند. این رویکرد نه تنها به حفظ محیط زیست کمک می‌کند، بلکه به ایجاد فضایی سالم‌تر برای کاربران نیز منجر می‌شود. این استودیوی معماری به خاطر طراحی‌های خلاقانه و نوآورانه‌اش، جوایز متعددی را در سطح ملی و بین‌المللی دریافت کرده است. این جوایز نشان‌دهنده تاثیر مثبت آن‌ها در عرصه معماری و طراحی شهری است و با رویکرد نوآورانه و پایدار خود در طراحی، به یکی از نهادهای تاثیرگذار در معماری معاصر هند تبدیل شده است. این استودیو نه تنها به خلق فضاهای زیبا و کاربردی می‌پردازد، بلکه با توجه به مسئولیت‌های اجتماعی و محیط زیستی، به توسعه پایدار جامعه کمک می‌کند.

از ویژگی‌های خاص این مسجد می‌توان به استفاده از مصالح محلی و تکنیک‌های سنتی در ساخت آن اشاره کرد. همچنین، پنجره‌های بزرگ و قوس‌های زیبا، نور را به‌خوبی به داخل فضا هدایت می‌کنند و حس آرامش را برای نمازگزاران فراهم می‌آورند. حیاط مسجد نیز به‌عنوان فضایی برای تجمع و فعالیت‌های اجتماعی زنان عمل می‌کند. این مسجد نه تنها مکانی برای عبادت است، بلکه به‌عنوان یک مرکز اجتماعی و فرهنگی برای زنان عمل می‌کند. این مسجد فرصتی برای آموزش و آگاهی‌بخشی به جامعه فراهم می‌کند و به ترویج فرهنگ اسلامی کمک می‌کند. مسجد زبون نسا با طراحی خلاقانه استودیو مورفوژنز و تاریخچه غنی خود، به یکی از جاذبه‌های فرهنگی و مذهبی مهم در داکا تبدیل شده است. این مسجد نمایانگر تلفیق هنر، تاریخ و جامعه است و به‌عنوان یک میراث فرهنگی، فرصتی مناسب برای آشنایی با تاریخ و فرهنگ بنگلادش ارائه می‌دهد. یک مسجد بتنی یکپارچه به رنگ صورتی در حاشیه یک آبگیر موجود در میان یک منطقه صنعتی در حال رشد سریع در حومه شهر داکا قرار دارد. این مسجد به‌عنوان یک پویلون قابل نفوذ طراحی شده است که ارتباط عمیق‌تری بین آب و زمین برقرار می‌کند و به‌عنوان فضایی معنوی و تنفسی در داخل یک مجتمع صنعتی عمل می‌کند. مالک صنعت خواسته است که مسجدی برای کارگران بسازد تا یاد مادر مرحومش را گرامی دارد و به امید ایجاد نرمی در این منطقه صنعتی سخت. این روایت معمار را الهام می‌بخشد تا مسجد را به‌عنوان فضایی اجتماعی-معنوی طراحی کند و مراقبت و اعتماد متقابل بین مالک و کارگران را تقویت کند. این مسجد شامل عناصری است که اجازه ورود نور طبیعی فیلترشده و تهویه را می‌دهند و فضایی را به‌عنوان “پویلون تنفسی” ایجاد می‌کنند. طراحی مسجد ساده اما مؤثر است و حجم یکپارچه‌ای بر روی یک پایه بلند قرار دارد که یادآور فرم‌های سنتی خانه‌هایی است که بر روی “بیتی” (تپه) در شکل‌گیری دلتا در بنگلادش ساخته شده‌اند. پلان مسجد از اشکال هندسی ساده آغاز می‌شود، با یک مربع که یک حجم دایره‌ای را احاطه کرده و چهار باغ محصور را ایجاد می‌کند که به‌عنوان حیاط‌های نور در هر طرف عمل می‌کنند. حجم مربعی خارجی به آرامی به منحنی‌های ظریفی در جهت‌های شرق و غرب ذوب می‌شود تا با نیروهای سایت تعامل داشته باشد. گوشه آویزان شمال‌شرقی دیواره منحنی، ورودی اصلی را تعریف می‌کند که به نود موجود دو جاده اصلی داخلی مجتمع صنعتی رو به‌رو است. دیوارهای ضخیم بتنی با voidهای مستطیلی کوچک سوراخ‌دار شده‌اند. نور فیلترشده‌ای که از این voidها عبور می‌کند، شبیه فانوس‌های آویزان مساجد قدیمی است. دیوارهای ضخیم دو لایه، یک جو میکرو اقلیمی در داخل مسجد ایجاد می‌کنند که راحتی حرارتی را تضمین می‌کند. نور خورشید در داخل حیاط‌های باغ از طریق openings ‘jaali’ بازی می‌کند و به فضاهای داخلی منعکس می‌شود، در حالی که گرما از داخل پخش می‌شود. با توجه به آب و هوای گرم و مرطوب، مسجد به‌گونه‌ای طراحی شده است که فضایی به‌طور طبیعی تهویه شده باشد، جایی که نسیم خنکی از تمام ورودی‌ها وارد می‌شود و از آبگیر طبیعی خارجی عبور می‌کند و به ترتیب به حوض‌های ساخته‌شده و سپس به سالن نماز داخلی و سطح پایه‌ی بلند بیرونی می‌رسد. درها و دیگر آستانه‌ها با ورق‌های فلزی سوراخ‌دار ساخته شده‌اند تا جریان فیلتر شده‌ای از باد را در طول باران‌های سنگین فراهم کنند. تمام این ویژگی‌ها ایده «پویلون تنفسی» را به‌خوبی شکل می‌دهند، که یک فرم معماری عمیقا ریشه‌دار در این آب و هوای گرمسیری است. یک گنبد نازک و کم‌عمق بر روی دیوارهای منحنی سوراخ‌دار معلق است و فضایی منحصر به فرد برای سالن نماز ایجاد می‌کند. این گنبد معلق، خلاقیت ساختاری را در پوشش فضای بزرگ بدون نیاز به پشتیبانی‌های میانی به تصویر می‌کشد که در طول توسعه زمانی معماری مساجد در دنیای اسلام تجلی یافته است.

برخلاف دیوارهای قطوری که در مساجد معمولی برای قبله وجود دارد، قبله این مسجد با یک ورودی بزرگ قوسی در دیواره غربی ملایم تعریف شده است. یک آبگیر منعکس‌کننده، فضای داخلی موزاییک‌کاری شده فیروزه‌ای را از طریق ورودی قوسی به برکه موجود متصل می‌کند و به فضای نماز این امکان را می‌دهد که به‌طور یکپارچه به سوی بی‌نهایت پرنور جریان یابد. این مسجد هیچ سطح شیشه‌ای ندارد به جز میحراب شفاف شیشه‌ای که بر روی آب کم‌عمق قرار دارد. میحراب شیشه‌ای به‌صورت دستی و با استفاده از قطعات شیشه محلی در محل ساخته شده است. حیاط جنوب شرقی مسجد دارای یک پله فلزی سوراخ‌دار است که به طبقه بالایی به شکل هلال متصل می‌شود و برای کارگران زن مجتمع صنعتی حفظ شده است. این فضا هم به‌عنوان یک فضای ملاقات و هم به‌عنوان فضایی برای نماز برای زنان عمل می‌کند. در نزدیکی پله‌ها، درختی به نام «چاتیم» کاشته شده است تا در زمان شکوفایی کامل، فضای اطراف را پر از عطر کند. مشارکت در فعالیت‌های مسجد حس توانمندی و تعلق را در میان کارگران زن صنعت تقویت می‌کند. فضای وضو به‌گونه‌ای طراحی شده است که حس معنویت را در حین عمل پاکسازی قبل از نماز القا کند. کف موزاییک صورتی روستایی به رنگ فیروزه‌ای تبدیل می‌شود که نمایانگر آرامش است. موزاییک‌های فیروزه‌ای و صورتی که با دقت با قطعات آجر شکسته چیده شده‌اند، مهارت هنرهای دستی قدیمی را بازتاب می‌دهد، جایی که استفاده از این رنگ‌ها با خاطرات جمعی کاربران مرتبط است. آب وضو استفاده شده بازیافت شده و دوباره برای آبیاری گیاهان باغ استفاده می‌شود.