پروژههـای معمــاری سـبــز-2
جنگل بامبو به داخل و خارج جعبه ی شیشه ای زندگی می بخشد
دانشگاه تورنتو در تحقیقات ژنتیکی و بیماریهای وابسته به آن شهرت بین المللی دارد. ساختمان این دانشگاه بهگونه ای طرّاحی شده است که بیش از 400 رشته ی تحقیقاتی متنوّع و دانشمندان بیشمار و روابط میان آنها را پاسخگوست و شامل مهندسین کامپیوتر، فیزیکدانها، شیمیدانها و مهندسین رشتههای دیگر است. موقعیّت جبری این ساختمان بهگونه ای است که در میان دو ساختمان قدیمی تر با نمایی به سمت خیابان واقع شده است. این ساختمان باریک و بلند 12 طبقه ای بشکل یک جعبه ی شیشه ای، از سمت خیابان، بالای سالن اجتماعات قرار گرفته است که با مهارت با دفاتر خوابگاهی، اتاقهای سمینار و کافه تریا متّصل شده است. سقف بالای حیاط، آتریومی وسیع ایجاد کرده است، که نمای بیرونی و آرایش ساختمان را با یک اتاق بامبو به ارتفاع 2 تا 3 برابر مجزّا نموده و همچنین یک فضای کار شخصی وسیع را فراهم می آورد. لایه بندی نما سبب کنترل نور ورودی خورشید در صورت احتیاج به سایه می شود. باغ داخلی بافت، رنگ و رایحه ای متفاوت از تصویر معمولی ساختمانها و اماکن تحقیقاتی فراهم می نماید و نمای چندرنگ بنا چهره ای سرزنده در خط آسمان شهر ایجاد می کند.
پراکندن و نظم دادن به گیاهان
پروژه ی پارک رودخانه یک پروژه ی بازسازی شهری به وُسعت شش جریب بود که در یک رقابت طرّاحی بهعنوان تلاشی برای احیای منطقه ی مرکز پترزبورگ ارائه شد. این پروژه ترکیبی از هفتصد بخش مسکونی متنوّع و یک مجموعهی پیچیده از فضاهای تجاری، فضاهای تفریحی، سالُنهای اجتماعات، هتلها و رستورانهاست. الویت در این طرّاحی به فضای قابل دسترس و مفید برای عابرین پیاده اختصاص دارد، بنابرین نیاز به فضاها و حفظ سیّالیّت و جریانهای اجتماعی و استفاده از یک شبکه ی پیچیده با دسترسیهای مناسب افزایش یافت. این پارک در یک خیابان ساده در سلسله مراتب شطرنجی شهر با بلوکهای شخصی واقع شده است. طبقه ی همکف ساختمانها انعطافپذیر بوده و شامل عملکردهای متنوّعی مثل فروشگاههای کوچک، کارگاهها، خانه ها و لابیهای آپارتمانها است که رابطه ای قوی میان فضاهای عمومی و خصوصی ایجاد می کنند. فضاهای مسکونی از آپارتمانهای سه طبقه تا سی طبقه طرّاحی شده اند. فضاهای سبز شخصی شامل بالکُنها یا حیاط خلوتهای کوچکی است که برای هر بخش تأمین شده اند و با فرش سه بُعدی سبز رنگ اطراف تلاقی کرده اند. پروژه ی پارک رودخانه نیازمند بزرگراهی بود تا قسمتهای زیرزمینی و مُسَقّف را با یک پارک اسکله ای کاهش دهد. بنابراین فضای لازم برای تعاملات اجتماعی در کنار رودخانه اصلاح می شود. پارک رودخانه توسعه و بازسازی سبکهای محیطی را در یک پس زمینه ی متراکم شهری مورد خطاب قرار می دهد. معماران بِنیش (Behnisch) بر این باورند که هر نتیجه ی پایدار برای طرّاحی محیطی نباید صرفاً از تخریب و حذف یک فضا بوجود بیاید، بلکه با توجه به شرایط موجود و منابع، دیدگاهی برای ترکیب و سازماندهی فضاهای قدیمی با جدید و توجّه به پتانسیل ساختارهای موجود خلق میشود.
پارک تفریحی خانواده
این پروژه در ابتدا برای یک مشتری آمریکایی طرّاحی شد و سپس با اندکی تغییر برای یک مشتری در دوبی اجرا شد. این پروژه یک پارک خانوادگی با عناصر معمول پارکها است، از جمله: طاقها، تئاترها، سالنهای اجتماعات، رستورانها، باغها و فضاهای نمایشگاهی. کانسپت ابتدایی پروژه که در سایت منحصر به فردش با محوّطه ای مصنوعی در مقیاسی بزرگ شکل گرفته است، نمایشی از قوانین طبیعت است، که بر زیستگاه بشر تأثیرگذار میباشد؛ البتّه عنصر کلیدی برای کانسپت طرّاحی این اقلیم بیابانی سخت و خشن کاهش استفاده از انرژیهای زوال پذیر است. پُشتِ بامهای مواج سالنهای نمایشگاه بزرگ این بنا به صورت اُریب طرّاحی شده اند و بخشی از یک پارک بیرونی را تشکیل داده اند و درّه ای مرکزی بین سالُنها شکل گرفته است و یک واحه با دریاچه ا ی مصنوعی و عظیم و گیاهان فراوان را تشکیل داده است، یک چشم انداز بارز مرکزی برای بازدیدکنندگان تشکیل داده است که نقش اساسی را در کانسپت پروژه یعنی استفاده از منابع تجدید شونده ایفا می کنند. خلق فضای خارجی سبز و راحت در یک اقلیم بیابانی گرم و خشک مُستلزم حجم زیادی انرژی برای فراهم کردن آب کافی و حفاظت از خورشید است. معمار در پروسه ی طرّاحی با مهندسین سازه برای ایجاد یک طرح خلّاق چندمنظوره با سازه ای گُلمانند همکاری کرده است، که با بهره گیری از فواید طبیعی و مزایای درختان و گیاهان سازماندهی شده است. گُلهایی به ارتفاع 35 متر که گلبرگهایی با دهانه های 90 متری دارند و سایه و هوای خنک را برای فضای وسیع پارک فراهم می کنند.
مفهوم چمن در یک محیط
تأسیساتی با عنوان ‘!Keep off the Grass’ [وارد چمن نشوید!] یک طرح ابتکاری است که در رقابتی برای مؤسّسه ی معماری جنوب کالیفورنیا (SCI-Arc : Southern Califonia Institute of Architecture) ارائه شده است و با بهره گیری از فضای خالی کف تا سقف اجرا می شود. این قطعه که در سقف نصب می شود، نمودی کامل از اهداف این انجمن کالیفورنیایی، با هدف آراستن محیط با چمن و تأثیر آن بر محیط داخلی است. این طرح با استفاده از مصالح مقرون به صرفه سبب سبُکتر شدن محیطهای مخفی شده و هزینه ها را کاهش میدهد و از تأثیرات محیطی مؤثّر چمن نیز بهره مند می شود. چمن هیدروپُنیک (چمنی که بهجای خاک در آبهای مُغذّی رشد می کند) به مساحت 90 متر مربع از سقف آویزان است، که بهصورت فرشی موّاج در میان فضای گالری شناور است. برای تأکید بر غوطهوری و سیّالیّت طبیعی چمن، طرّاحان از سازه ای استفاده کردهاند که از سقف آویزان است. این سازه با استفاده از کابلهای فولادی معلّق است و محیط زیرین خود را تمیز و پاکیزه نگه می دارد. تیرهایی از تخته سه لایی، لوله های فولادی را که بهصورت مُجزّا در فاصله ی 30 سانتی متری قرار گرفته اند، نگه میدارد و در بالای آن یک شبکه ی سیمی نصب شده است که چمنها را حمل می کند. بهعلاوه گروه طرّاحی بخشی از چمنها را برداشته است تا تیرهای سازه ای حمال را بهصورت نمایان در زیر سازه در معرض دید بازدیدکنندگان قراردهد. یک محدوده ی آبی در زیر چمنها قرار گرفته است و نوری هم در اثر انعکاس آب در زیر چمنها منعکس می شود. برای اینکه بازدیدکنندگان سازه را کاملاً ببینند باید به طبقه ی بالا بروند. بنابرین عمل بازدید از بالا به پایین با حرکت افراد فعّالیّت و پویایی محیط را تقویت می کند. در طیّ هشت هفته ای که این سازه نمایش داده شد، گروه طرّاحی عمداً چمن را آبیاری نکردند تا پروسه ی طبیعی پژمرده شدن و زرد شدن چمن را به نمایش بگذارند. علاوه بر این بوی ناشی از این ساختار طبیعی، نه تنها گالری، بلکه کلّ ساختمان را تحت تأثیر قرار داده، تأثیر بیشتری بر طبیعی کردن و ارائه ی مفاهیم محیطی و جذب بییندگان داشته است، تا بتوانند از طریق احساسشان طبیعت را درک کنند، نه صرفاً از طریق دیدن فضای سبز. این طرح هُشداری به مردم برای فشارهای پیش بینی نشده ای است، که فضای سبز مصنوعی می تواند سبب شود و نیازمند فهم عمیق تر مردم از محیط است.
نه تنها یک طرّاحی سبز بلکه یک اکوسیستم زنده
امروزه با وجود گرم شدن زمین، کمبود انرژی، تخریب جنگلها و نابودی حیات وحش، هر کسی از اهمّیّت حفظ منابع طبیعی و حمایت از محیط آگاه است. با وجود جنبش سبز جهانی، محیط سیّاره ی زمین روبه زوال است. در معماری رفتهرفته کانسپت خانه های بوم گرا جا می افتد و با افزودن عناصر و ساختارهای ذخیره ی انرژی در شیوه های ساختمان سازی موجود، تجارتی مثبت ظهور کرده است تا بیزینس جهانی را در دست بگیرد، اگرچه مقدار احیای آن (در اصطلاح ساختمانهای سبز) در برابر بزرگی سرعت سونامی ساخت و ساز ما بسیار کوچک است. راه حلّ کاملی که در این مورد به ما پیشنهاد می شود، استفاده از فَب تری هَب (Fab Tree Hab) یعنی زیستگاههای درختی مصنوعی میباشد. این ساختار، کاملاً فارغ از آیین نامه ها بوده و نمودی از یک خانه ی ایده آل و کاملاً منطبق بر اِکوـ سیسیتم می باشد و بهصورت بخشی از زندگی واقعی درختان ساخته می شود و از مصالح برای ایجاد فضایی کاملاً اُرگانیک استفاده می کند. معمارانی چون میچِل یوآکیم و خاوییِر آربونا و یک مهندس اکولوژی بهنام لارا گْرِدِن، یک سازمان طرّاحی عام المنفعه و بشردوستانه بهنام تِرِفرم (Terreform) را تأسیس کرده اند که اصول اکولوژیکی را در جوامع و محیطهای شهری بهکارمی برد و این روند را با طرّاحی یک «فَب تری هَبِ» دوطبقه با قابلیّت ذخیره ی آب و تأمین انرژی بنا ادامه می دهند، که ترکیبی از تکنولوژی سُنّتی و باستانی و فرامدرن است. این پروژه تنها یک طرح بوم گرا نیست، بلکه خود یک اکوسیستم است.
چگونه یک «فب تری هَب» پرورش دهیم؟
اصل مهم در حفظ محیط در یک فب تری هَب، ساختن بدون خراب کردن است؛ و به این منظور تأکید اصلی این طرح نحوه ی کاشتن و رشد طبیعی درختان و گیاهانی مثل نارون، بلوط، ذغال اخته، فیکوس و سایر گونه های بومی است. وقتی این گیاهان جوانند (حدود 2 تا 3 متر ارتفاع دارند) طبق قوانین باغسازی و روشهایی چون قلمه زدن و نشازدن می توان این درختان را با قالبهایی موّاج و آرکمانند و قابهای شبکه ای به دیوار و بام و پرده تبدیل کرد؛ و داربستهای راهنما و درختان مو در امتداد آنها رشد می کنند و آنها را مجبور به تبدیل شدن به شکل مطلوب برای ساختن حصار علفزارها مینمایند. بافتن درختان به هم یک شیوه ی قدیمی است که در باغسازی جوامع بسیاری و در باغها بهکار می رفته است. ساختار این خانه های درختی با گذشت زمان محکمتر می شود (مدّت اندکی در مناطق گرمسیری و بیش از سی سال در مناطق سردسیری) و با لایه های متراکم درختانِ مو پوشیده می شود که با کیسه های خاک در زمین محکم شده اند و گیاهانی که بهصورت مُتقاطع با سازه ی بنا در خارج آن روییده اند. در فضای داخلی کامپوزیتی از کاهگِل به صورت عایق و مانع رطوبتی و یک لایه ی نهایی نرم از خاک رُس، مانند گچ به صورت عایق و روکش دیوارها اجرا می شود و کلّ بنا را بهشکل یک سازه ی مقرون به صرفه از نظر ذخیره ی انرژی و تابش خورشید و تصفیه ی آب طبیعی تبدیل می کند. پنجره های پیرامونی با یک زمینه ی سبوسمانند و انعطافپذیر ساخته میشود و به این ترتیب قابلیت کشدارشدن متناسب با گسترش آتی بنا را دارد. در این قالب حُبابمانند، پنجرهها بهتدریج با گسترش بنا، پهن می شوند. آب باران در آبگیر روی بام جمع می شود و هنگام نیاز در سیستم لولهکشی جاری می شود و اضافی آن در یک مخزن خارجی ذخیره می شود و باکتریها و ماهیهای موجود در مخزن مواد زاید موجود در آب را تصفیه می کنند و آب تمیز را به محیط باز می گردانند. آبِ تمیز وارد استخری می شود که در آنجا مقداری از آن تبخیر شده و سبب تلطیف هوای محیط میشود. آب مصرف شده توسط گیاهان نیز بهتدریج از طریق تنفّس و تعریق گیاهان به چرخه ی آب خانه بازمی گردد و بهمُلایمت هوای خانه را خنک می کند.
کمیته ای مطلقاً سبز
تحلیلهای تِرِفُرم سرشار از آینده ای است که در آن تمام شهرها پر از خانه های فب تری هَب هستند. برخلاف واقعیّت امروز که گسترش شهرها طبیعت را می گیرد و سبب تخریب اکوسیستم و آسیبهای محیطی می شود، و جنگل باید متناسب با رشد جمعیّت رشد کند و جوانه بزند، شاید ما دیگر نباید نگران از بین رفتن جنگلها باشیم و شروع به ساختن ساختمانهای فب تری هب کنیم تا زندگی خود و کلّ سیّاره را با بازگشت به گذشته و یافتن آینده ی حیات خود در درختان بهبود بخشیم. هم اکنون تِرِفُرم با همکاری شرکت درختکاری استرالیایی پْلَنؤِر (Planware) در حال ساخت و رشد اوّلین فَب تری هَب است. ضمناً تِرِفُرم 50 درصد خانه های مَتاسکیپ در کالیفورنیا با هدف ترکیب سنّتهای ساختمانی با فضاهای زندگی را مدیریّت می کند. در این پروژه کانالهای کوچکی بین سوراخهای قاب بندی، جریان مستقیم آب باران را ذخیره میکند. ساختار چرخشی حجم خانه منابع تغذیه و تولیدات مواد مُغذّی را تأمین می کند.