شهر تاریخی اصفهان بار دیگر به‌عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام معرفی شد و فرصتی را فراهم کرد تا نگاهی دوباره بر فرهنگ دیرینه‌ی این شهر زیبا بیفکنیم و آن سوی جاذبه‌های توریستی، تأملی در ریـشه‌های اصیل فرهنـگی آن داشته باشیم. شهرداری اصـفهان که پایه‌گذار احـداث کتابخانه‌های وابسته به شهرداری در ایران بوده، اکنون در ساختمان کتابخانه‌ی مرکزی، پذیرای جمع جوانان مشتاق علم و حقیقت است که به دنبال دانش قدیم و جدید با کتاب و کامپیوتر انس گرفته‌اند.
كتابخانه‌ی مركزی و مركز اطلاع‌رسانی شهرداری اصفهان، با زیربنایی بالغ بر 12,000 متر مربع در ضلع شمال‌شرقی میدان نقش جهان، رو به روی باغ گلدسته و کاخ هشت بهشت (صفوی) واقع شده است. مراحل ساخت این کتابخانه با طی فراز و نشیب‌های فراوان و در حالی که از سال 1377 آغاز شده بود، در 29 بهمن ماه سال 1381 افتتاح شد و عملاً شروع به كار كرد.
این ساختمان پنج طبقه كه ارتفاع كل آن از سطح زمین 6/9 متر و كل ارتفاع ساخت‌و‌ساز در حدود 17 متر می‌باشد (به دلیل رعایت خط آسمان محدوده تاریخی، سه طبقه‌ی آن در زیر زمین ساخته شد)، به‌عنوان اولین مركز چند رسانه‌ای شهر تاریخی اصفهان شناخته شده است و به همین دلیل با نام ساختمان مدیاتک مركزی اصفهان نیز شناخته می‌شود. اصول معماری آن متناسب با شرایط اقلیمی شهر بوده و از شفافیت فضای خارجی در داخل و تركیب معماری اصیل اصفهان و معماری روز جهان برخوردار است. نمای خارجی آن مكعب‌شكل و با پوسته‌ای آجری می­باشد كه در نوع خود بی‌نظیر است.

طراحی این کتابخانه که حاصل همکاری محمدرضا قانعی و علی شیخ‌الاسلام (از شرکت مهندسین مشاور پلشیر) بوده که فضایی شفاف فراهم آورده و با الهام از مفهوم فضایی كوشک ایجاد شده، توانسته علی‌رغم محدودیت‌های بی‌شمار، پاسخگوی نیازهای کانسپچوال و عملکردی باشد، زیرا احترام به مفاهیم کالبدی این محدوده‌‌ی تاریخی که عناصر شاخص معماری دوران صفویه از جمله کاخ و باغ هشت بهشت، کاخ چهلستون، باغ‌های صفوی و سایر شاخصه‌های تاریخی را در بطن خود دارد، برای کارفرما از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بود. تغییرات اساسی در ساختمانی که اسکلت اصلی آن ساخته شده بود و توقف و تغییر کامل طرح قبلی، به این منظور انجام شد که ضمن ایجاد یک معماری شاخص و ممتاز امروزی که مناسب برای کتابخانه‌ی مرکزی باشد، به خصوصیات و ارزش­‌های موجود در فضای تاریخی پیرامون نیز توجه و تأکید شود. چرخش یک مكعب در فضا، چگونگی ایجاد یك فضای شهری در محل اتصال این بنا با محوطه‌ی تاریخی و توجه به مقیاس‌های شهری از یك طرف و توجه به ابعاد، مصالح، رنگ‌آمیزی جزئیات متناسب از طرف دیگر، همگی نشانه‌های یك معماری موفق می‌باشند كه دراین طرح به چشم می‌خورند. استفاده‌ی موفق از مفاهیم فضایی معماری ایرانی در طراحی زیر فضاها در قالب‌های نو نیز بر معماری شاخص این پروژه دلالت دارد. می‌توان ایده‌ی کلی طرح معماری آن را در توده‌ای شفاف از فضاهای داخلی تعریف کرد که در پوششی مشبک قرار گرفته‌اند. این پوشش، ترکیب در هم تنیده‌ی ساختمان را از فضای خارج جدا می‌کند و در ضمن، شکل و شمایلی هندسی به فرم مکعبی و ساده‌ی آن می‌بخشد که خود تأکیدی بر تمایز «معماری معاصر»در برابر «معماری سنتی» ایرانی است. صفحات جلو و عقب‌ نشسته با گشودگی‌های متنوع، فضاهای پر و خالی متناوبی را به چشم می‌کشند که نماهای ساختمان را از سادگی و یکپارچگی محض عاری کرده و بین تصاویر مختلفی که از زوایای دید گوناگون پدید می‌آیند، تعادل بر قرار می‌کنند. اگرچه این گشودگی‌ها و فضاهای باز و بسته‌ی پیرامون، نور و روشنایی مناسبی را در طبقات فوقانی به‌وجود آورده­‌اند، اما به نظر می‌رسد برای تأمین نور طبقاتِ زیرین نیاز به تمهیدات بیشتری بوده است. البته نباید آب‌نمای مرکزی بدون سقفِ آن را که نور طبیعی فوق‌العاده‌ای به داخل فضا هدایت می‌کند، نادیده گرفت. خدماتی که این کتابخانه به مراجعینش ارائه می‌دهد، شامل سه بخش می­‌باشد: 1. خدمات کتابخانه‌ای (سالن کتاب‌­های مرجع مراجعان، مخزن کتاب، مخزن کتاب‌­های نفیس، بخش امانت، نشریات، پیک دانایی و امانت بین کتابخانه‌ای)، 2. خدمات کامپیوتری (سایت‌های استفاده از اینترنت برای مراجعان، سمعی-بصری ، سِرور و امانت CD) 3. خدمات جنبی (اطلاعات و ثبت‌نام، نمایشگاه آثار هنری در گالری‌های 1، 2 و3، سالن اجتماعات و آمفی‌تئاتر). سازمان‌دهی و پلان‌بندی فضاهای کتابخانه در جهت سهولت کاربری و حفظ بهتر کتاب­‌ها و مخازن صورت گرفته است. سالن آمفی تئاتر، گالری، ورودی اصلی، سالن اینترنت، سالن مطالعه، قسمت اداری و بالکن در طبقه‌ی همکف هستند و بالکنِ سالن آمفی‌تئاتر، اتاق بازرسی، اتاق اختصاصی، گالری، سالن مطالعه، سالن اینترنت، قسمت اداری، بالکن، حیاط مرکزی و اتاق‌های ترجمه در طبقه‌ی اول قرار دارند و بالاترین تراز، رستوران، پیشخوان و اتاق هواساز را در خود جای داده است. تعدادی از کاربری‌ها به بخش زیر تراز همکف منتقل شده‌اند: سالن سمعی-بصری، نمایشگاه، بالکن، گالری، سرور مرکزی، آب‌نما، سایت اینترنت و اتاق‌های پیشرفته‌ی پخش فیلم در زیرزمین اول هستند و موتورخانه، اتاق متصدی میکرو فیلم، اتاق نگهبانی، نمایشگاه، غرفه‌ی نمایشگاه، اتاق صحافی کتاب و پارکینگ در زیرزمین دوم. در سومین زیرزمین که به‌عنوان فضای پارکینگ شناخته می‌شود نیز منبع کتاب، منبع کتاب‌­های گران­‌بها، اتاق قرنطینه‌ی کتاب‌­ها، موتورخانه، اتاق برق، اتاق میکروسکوپ، قسمت اداری و پارکینگ تعبیه شده‌اند.
در طبقه‌ی همکف، مراجعان در بدو ورود به ساختمان از طریق دسترسی‌های تعبیه‌شده از خیابان که در قالب رمپ و پله‌هایی از جنس سنگ تیشه‌ای می‌باشند، در طبقه چهارم حضور خواهند یافت. سری پلکانی تقریباً در وسط ساختمان جای گرفته و دور آسانسور مرکزی حلقه زده، طبقات پنج‌گانه‌ی مجموعه را به یکدیگر متصل می‌کند و کاربری‌های مختلفی از قبیل سالن اجتماعات، نمایشگاه، فضاهای تحقیقاتی، فضای مطالعه، مخازن، فضاهای مربوط به استفاده از تجهیزات صوتی-تصویری، فروشگاه، کارگاه علوم و فنون، غرفه‌های نمایشگاهی و غیره در هر یک از آنها استقرار یافته‌اند. مصالح به‌کار رفته در فضاهای داخلی، گچ و خاک و سنگ بوده و در نما نیز از آجر و سنگ گرانیت رنگی (قرمز و نارنجی) استفاده شده است. همچنین برای پوشش کف و پله‌های منتهی به سرسرای ورودی، سنگ گرانیت مشکی به‌کار برده شده است. به طور کلی ترکیب احجام به‌کار رفته (مکعب و مکعب مستطیل) در ساختمان و نوع مصالح تشکیل‌دهنده‌ی آن، نظیر آجر، سنگ گرانیت (در رنگ‌های متنوع)، سنگ تیشه‌ای، شیشه و فلز (برای دست‌اندازها) چهره‌ای امروزی به ساختمان بخشیده است.

منبع: تدوین: خانی‌زاد، شهریار. مترجمین: گلکار، آبتین؛ سیداحمدیان، علیرضا؛ رحیمی، الناز؛ احسانی مؤید، فرزانه. طراحی کتابخانه (در ایران و جهان) (اصول و مبانی طراحی داخلی کتابخانه‌ها از کلاسیک تا معاصر). تهران: نشر هنر معماری قرن،چاپ دوم (ویراست دوم) تابستان ۱۳۹۲. ص.170.

معماری معاصر ایران : فرهنگی، هنری، مذهبی، ورزشی

_____________________________________________             

نام پروژه: كتابخانه‌ی مركزی و مركز اطلاع‌رسانی شهرداری اصفهان
موقعیت پروژه: اصفهان، ایران
معماران: محمدرضا قانعی و علی شیخ‌­الاسلام (شرکت مهندسین مشاور پلشیر)