دفتر اداری دو شرکت هارمونی و چوبشار اثر گروه طراحی و معماری داخلی هارمونی
معماری پایدار در بازسازی مهمان‌سرای ذوب آهن و تبدیل آن به دفتر اداری دو شرکت هارمونی و چوبشار
بنای قدیمی و کاربری آن
در آبان ماه 1316 (اوایل نوامبر 1937م) قراردادی بین دولت ایران و کنسرسیوم دماگ-کروپ از آلمان نازی برای احداث یک واحد فولادسازی به ظرفیت حدود 100 هزار تن فولاد در سال (معادل 300 تن در روز) در کرج امضا شد و تأسیسات آن بین سال‌های 1318 تا 1319 خورشیدی (1939 تا 1940 م) بنا شد.
محل فعلی اولین کارخانه‌ی ذوب آهن ایران که در دوره‌ی پهلوی اول احداث شد، در کرج، بلوار ذوب آهن، منطقه‌ی شیخ آباد، ضلع جنوبی میدان استاندارد قرار دارد، در حالی که اصل کارخانه در تاریخ 3 مرداد 1386 با شماره‌ی ثبت 19171 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
ساختمان این پروژه که با عنوان «مهمان‌سرای کارخانه‌ی ذوب آهن» شناخته می‌شود، محل اسکان مهندسین آلمانی بود. این بنا و سایر قسمت‌های کارخانه پیش از جنگ جهانی دوم و در سال 1318 (1939 م) احداث شد. اسکلت و بنای اصلی پروژه توسط آلمان‌ها و در دوره‌ی پهلوی اول به اجرا رسید ولی بعدها و پس از توقف احداث کارخانه مدتی به فراموشی سپرده شد. سالها بعد بنا تحت بازسازی بسیار مختصری قرار گرفت، روی دیوارهای آجری آن مجدداً با گچ پوشیده شد و به اسکان کارمندان شاغل در ذوب آهن اختصاص یافت.
در سال 1391 مجموعه‌ی شرکتهای هارمونی و چوبشار تصمیم به تبدیل این بنا به دفتر اداری جدید شرکتهای خود گرفته و عملیات بازسازی را از سر گرفتند.
چالش‌های طراحی
1. حفظ ساختمان به‌جامانده از سال 1318 و ایجاد فضاهای اداری امروزی در آن
2. تعهد گروه طراحی در قبال پایبندی به بافت شاخص منطقه
3. بازیافت و استفاده‌ی مجدد از مواد و مصالح بناهای موجود؛ از جمله استفاده از آجرهای به‌جامانده از تخریب ساختمان مجاور و ساندویچ پنل‌های موجود از ساخت سوله‌ی مجاور بنا
4. تعهد گروه معماری به کارفرما برای استفاده‌ی مجدد از تمامی مبلمان اداری مربوط به دفاتر قبلی چوبشار و هارمونی
5. ایجاد فضای اداری متناسب با نیازهای امروزی دو شرکت به شکلی جداگانه و با هویت‌های سازمانی کاملاً مجزا
6. ایجاد فضاهای نوین اداری بر اساس فرهنگ رفتاری جدید
کانسپت‌های طراحی
یکی از چالش‌های پیش رو در بازسازی بنا بازگرداندن هویت از دست‌رفته‌ی آن بود، به گونه‌ای که با اتمسفر اداری جدید نیز هماهنگ باشد؛ بازسازی غیراصولی اعمال‌شده در سال‌های قبل، هویت آن را مبهم ساخته و تشخیص بنا از یک ساختمان معمولی و جدید ولی فرسوده را ناممکن می‌نمود. در اینجا به باطن بنای تاریخی توجه شد، نه ظاهر آن، و امکان ایجاد چیدمان‌های مدرن در عین داشتن فضایی با حس کاملاً اصیل ممکن گشت.
در نزدیکی پروژه ساختمان مشابه‌ی به‌تازگی تخریب شده بود و آجرهای قدیمی ولی سالم بسیاری از این جریان به جا مانده بود؛ مصالحی متعلق به زمان جنگ جهانی دوم و بسیار شبیه به آجرهای پوششی ساختمان پروژه. آجرهای قدیمی به‌عنوان مصالح جدید برای بخش‌های الحاقی به کار رفتند که این اقدام موجب بازیافت، صرفه‌جویی در زمان، انرژی و مصالح و هزینه‌ی حمل‌ونقل مصالح به سایت پروژه و نیز کمک به محیط زیست شد. رنگ و بافت زیبا و منحصربه‌فرد آجرها هویت و روح مفقود ساختمان را به آن بازگرداند و در ضمن، موجب پیوستگی آن با محیط گشت؛ آجرهایی با رنگ‌های متفاوت و قدمتی بیش از 70 سال که شاهد رویدادها و تاریخ منطقه بوده‌اند.
مراحل بازسازی
متأسفانه با وجود پیشینه‌ی غنی و قابل توجه ساختمان، نگهداری مناسبی از آن به عمل نیامده و برای مدت طولانی به دست فراموشی سپرده شده بود و حتا بازسازی جزئی بعدی نیز به طور غیراصولی روی آن اجرا شد که در پی این سهل‌انگاری، جداره‌های باارزش قدیمی با گچ پوشانده شدند تا برای اسکان کارمندان شاغل ذوب آهن مناسب باشد. در اثر چنین تغییراتی هویت اصلی ساختمان از بین رفت، چنان‌که ساختمان قدیمی، دیگر تفاوتی با یک بنای مخروبه نداشت. با این وجود تصمیم به حفظ کامل بنای قدیمی گرفته شد و تغییرات معماری جدید با الحاق فضاهای جدید صورت گرفت نه با تخریب بنای قدیمی.
ساختمان قدیمی شامل طبقه‌ی همکف و بخش زیرزمین بود که طبقه‌ی همکف دو تراس جداگانه و مرتبط با فضای اصلی داشت. زیرزمین، کم‌نور و غیرقابل استفاده تشخیص داده شد و برای جایگذاری تأسیسات و به‌عنوان انبار لحاظ شد. از آنجا که طبقه‌ی همکف برای نیازهای کارفرما کافی نبود، دو تراس همکف به ساختمان اصلی الحاق و طبقه‌ای دیگر به بنا افزوده شد. باکس پلکان از خارج به ساختمان الحاق شد تا ارتباط میان دو طبقه را برقرار کند. فضای شرکتهای هارمونی و چوبشار به طور کامل از یکدیگر جدا و هریک دارای مسیرهای دسترسی مجزا از بیرون شدند؛ شرکت هارمونی در طبقه‌ی همکف و شرکت چوبشار در قسمت جداگانه‌ای از ضلع جنوبی طبقه‌ی همکف جای گرفت.
سازه و تأسیسات
سازه‌ی اولیه‌ی بنا توسط آلمان‌ها اجرا شده که تلفیقی از دیوار باربر، فوندانسیون، دیوارهای بتنی و بخش‌هایی به صورت طاق ضربی بود. طی محاسبات مشخص شد که با وجود قدمت طولانی بنا، سازه‌ی اصلی سالم و قابل استفاده بوده و حتا از استانداردهای زمان خود برای ساختمان مسکونی یک‌طبقه نیز فراتر است. به این ترتیب قسمت‌های طاق ضربی بازسازی و تقویت شدند و اتصالات بنا مورد بازبینی قرار گرفتند. طبقه‌ی دوم نیز با سازه‌ای سبک به طبقه‌ی اول الحاق شد تا اسکلت اصلی، تحمل بار آن را داشته باشد.
تأسیسات قبلی بنا مربوط به سال 1318 و بسیار ابتدایی بود. سیستم گرمایشی، بخاری نفتی بود و سیستم سرمایشی هم وجود نداشت. تأسیسات جدید در قالب احداث موتورخانه‌ی مرکزی در زیرزمین و کانال‌کشی برای کولر آبی لحاظ شد و به این ترتیب از شوفاژ (حرارت مرکزی) برای گرمایش و از کولر آبی و در قسمت‌هایی که امکان کانال‌کشی وجود نداشت، از اسپیلت برای سرمایش استفاده شد.
معماری بازیافتی
از جمله کانسپت‌هایی که در جریان کار همواره مورد توجه بوده، استفاده‌ی مجدد از امکانات موجود و بازیافت مصالح و وسایل در دسترس می‌باشد. استفاده از آجرهای قدیمی موجود در سایت چنان‌که پیش‌تر توضیح داده شد برای ساخت بدنه‌ی اصلی و جداکننده‌های داخلی قسمت‌های الحاقی، علاوه بر کاربرد هویت‌بخش خود، مسائل مرتبط به بازیافت و استفاده‌ی مجدد از مصالح معماری را نیز مورد توجه قرار میداد.
برای پوشاندن دیواره‌های خارجی و سقف جدید و همچنین پوشاندن باکس پلکان هم از ساندویچ پنل‌های موجود در سایت استفاده شد که اینها نیز از احداث سوله‌ی مجاور به‌جامانده و بی‌استفاده رها شده بودند.
با درخواست کارفرما مبنی بر استفاده از مبلمان و اثاثیه‌ی موجود در انبار شرکتهای هارمونی و چوبشار، تمامی این وسایل وارد روند بازیافت شدند. از آنجا که دکوراسیون دفتر قبلی شرکت هارمونی به رنگ‌های تیره بود و روکش مبلمان و صندلی‌ها فرسوده شده و با دکوراسیون جدید هماهنگ نبود، تمامی مبلمان، میزها و اثاثیه از مشکی به رنگ سفید در آمده و همه‌ی روکش‌ها با پارچه‌ها و چرم‌های رنگین جایگزین شدند تا مجدداً مورد استفاده قرار بگیرند. در مجموع حدود 95% از قسمت‌های الحاقی و جدید ساختمان از مواد بازیافتی ساخته شده و تنها سرامیک کف برخی از قسمت‌ها، درها و پنجره‌های جدید مشمول مصالح بازیافتی نیستند که از این نظر می‌توان این را یک “ساختمان سبز” نامید.
طراحی در تعامل با کاربران
هرکدام از ما تا زمان بازنشستگی بیش از 68,000 ساعت زمان را در دفتر کار خود سپری می‌کنیم. این کثرت ساعت‌های کاری گویای اهمیت نیازها و خواسته‌های کارمندان از محیط کار است؛ محیطی که اگر فاقد معیارهای استاندارد و مطلوب باشد، گذر زمان را دشوار ساخته و بازده کاربران (کارمندان و مراجعین) را کاهش می‌دهد. به همین دلیل معماری فضا در تعامل مستقیم با کارمندان دو شرکت که استفاده‌کنندگان نهایی و اصلی بنا هستند صورت گرفت.
در ابتدا طی مصاحبه با کاربران، نیازها تعریف شد و بعد، با بررسی فرم‌های جابه‌جایی میان واحدها و دیاگرام‌های ارتباط سازمانی، میزان تعاملات واحدها با یکدیگر مشخص شد. سپس با مشاهده‌ی رفتار سازمانی و مقایسه آن با دیاگرام‌های استخراج‌شده، میزان تعاملات میان واحدها با یک معیار عددی بین 1 تا 5 تعیین و به نمودار انتقال یافت. نمودار حاصله هم با نمودار دیگری مبنی بر میزان تعاملات پرتعداد هرکدام از واحدها و درصد وزنی سطح‌بندی تعاملات آنها مورد مقایسه قرار گرفت تا در نهایت، بهترین ارتباطات ممکن میان واحدها از طریق محاسبات روی نمودارها به دست آید. در پایان، این ارتباط‌های فضایی به دو قطب اصلی تعاملی تقسیم شد: یک قطب در طبقه‌ی همکف و دیگری در طبقه‌ی دوم استقرار یافت. قسمت شرکت چوبشار در طبقه‌ی همکف واقع شد و با یک درِ جداگانه به خارج ساختمان ارتباط پیدا کرد.
پس از جانمایی فضاها بر اساس نیازهای کارکنان، هریک از افراد در طراحی داخلی انتخاب رنگ واحدها و تابلوهای متعلق به دفتر خود مشارکت یافتند. برای قسمت شرکت چوبشار، رنگ سبز که رنگ سازمانی این شرکت بوده انتخاب شد و قسمت هارمونی با لوگوی این شرکت، رنگ قرمز و تابلوهای مورد علاقه‌ی کارکنان تزئین شد. در این طراحی هر کارمند به‌عنوان فردی با سلایق و علایق متفاوت و منحصربه‌فرد در نظر گرفته شد که قادر بوده تا حد زیادی تعیین‌کننده‌ی فضای کاری مطلوب خود باشد.
بازنگری محیط اداری
در روند طراحی و بازسازی پروژه، تلاش بر آن بود تا دفتر اداری هر دو شرکت -تا حد امکان و با وجود محدودیت‌ها- با روندهای مدرن هماهنگ شود و با ایجاد بعضی از فضاهای جدید که قبلاً کمتر در محیط‌های اداری داخلی تجربه شده، حرکتی به سمت فرهنگ‌سازی محیط‌های اداری زنده آغاز شود. ثمره‌ی این تحولات، تغییر محیط کار از فضای سرد و بی‌روح به فضای کاری زنده و بانشاط بوده است. سپری کردن ساعات طولانی در محیط کار سبب پیدایش فضاهای چندمنظوره و انعطاف‌پذیر شده است. در محیط کاری پروژه جدید هم خلق فضاهایی مناسب برای ارتباط و تعامل کارکنان با یکدیگر مد نظر بود، به طوری که حتا پیش‌بینی طراحی و ساخت پارک‌هایی برای تعاملات بین افراد در نظر گرفته شد. در طراحی این پروژه مبلمان اداری از انواع گوناگون انتخاب شد تا هر فرد در طول روز بتواند بارها جای خود را تغییر داده و با سایر همکاران خود در ارتباط باشد. استفاده از لپ‌تاپ‌ها -علاوه بر کامپیوترها- نیز در راستای همین هدف و گاه رفتن به گوش‌های دنج و کار در محیطی آرام بود. همچنین ایده‌های رایج و قدیمی محیط کار مانند “کنترل، نظارت و استانداردسازی” کنار گذاشته و “فضای کاری سیال و منعطف” جایگزین آن شد.
ارزش‌های مورد توجه در فضای کاری جدید عبارت بودند از: تنوع، قابلیت جابه‌جایی، تبدیل و تحول و تعامل اجتماعی؛ و در این راستا تغییراتی در فضای واحدها اعمال شد: میزهای متداول اداری به سمت دیوارها و عموماً به پنجره‌ها منتقل شد تا فضای میانی واحدها برای میزهای چندنفره و فضاهای تعامل باز شود. حالا هر کارمند در طول روز میتواند به میل خود روی هرکدام از میزهای روبه‌دیوار و معمولی، میزهای تعاملی در وسط، میزهای تک‌نفره‌ی سالن‌ها یا مجموعه‌ی مبلمان (پارک) مستقر شود. همچنین میزهای وسط میتواند برای جلسات داخلی واحدها مورد استفاده قرار بگیرند. در طبقه‌ی همکف به دلیل مشخص بودن طرح فضا از قبل، شاهد اجزای کوچک‌تری هستیم ولی در تراس بزرگ الحاقی و طبقه‌ی اول، تمرکز بر ایجاد فضاهایی باز، شفاف و سیال بوده است.
از تنه‌ی درختان به‌عنوان جداکننده‌های فضا استفاده شده تا علاوه بر حفظ ارتباط بصری و شفافیت فضا، جلوه‌ای از حضور طبیعت در محیط کار نیز باشد. همچنین پاسیوها و گیاهان و درخچه‌های طبیعی در فضای داخلی تعبیه شد که حضور و رشد آنها جلوه‌ای از زندگی در محیط کار را نشان می‌دهد.
فضاهای اداری پروژه بر اساس تأمین راحتی و علاقه به محیط کار و افزایش تعلق خاطر و وفاداری کارکنان به محیط کار شکل گرفت تا در ارتقای بهره‌وری و رضایت افراد مفید و مؤثر باشد زیرا به هر حال این روح حاکم بر فضای اداری است که اتحاد و هم‌بستگی کارمندان را به دنبال دارد، و موجب شکل‌گیری هویت سازمانی برای هر دو شرکت خواهد بود.
کتاب سال معماری معاصر ایران، 1398
____________________________
عملکرد: اداری، طراحی داخلی
_________________________________________
نام پروژه: معماری پایدار در بازسازی مهمان‌سرای ذوب آهن و تبدیل آن به دفتر اداری دو شرکت هارمونی و چوبشار
طراحی: گروه طراحی و معماری داخلی هارمونی
موقعیت پروژه: کرج، 1392
مدیر طراحی: مرتضی رحیمی فاراب
تیم طراحی: آوا رحیمی‌فاراب، سهراب گلستانی،گیلدا ابویی، علی رشیدی
سرپرست تیم اجرایی: کوروش حاجیلو
سرپرست تیم اجرایی داخلی: بهرام علیمرادیان
کارفرما: شرکت مبلمان، طراحی و معماری داخلی هارمونی
شبکه و IT: عباس نظر
عکس: سهراب گلستانی
نقاشی روی دیوار خارجی: سیدعلی سیدعلیخانی
تاریخ شروع و اتمام پروژه: 1392-1391
زیربنا: 260 مترمربع
مکان: کرج، بلوار ذوب آهن، منطقه‌ی شیخ آباد، ضلع جنوبی میدان استاندارد
سایت: www.harmony.ir
ایمیل: Harmony.ir@gmail.com
ایمیل: Choobshar@yahoo.com
مطالب مرتبط
