تالار وحدت (رودکی سابق)، اثر یوگینا آفتاندلیانس

یوگینا آفتاندلیانس در سال 1292 خورشیدی در تهران متولد شد و در دوران پهلوی اول، تحصیلات خود را در فرانسه و در دانشکده‌ی هنرهای زیبای پاریس به اتمام رساند. او پس از بازگشت از فرانسه در اوایل دهه‌ی 1320 به استخدام اداره‌ی ساختمان دانشگاه تهران در آمده و همچنین به‌عنوان یکی از اساتید صاحب آتلیه (آتلیه آفتاندلیانس) در دانشکده‌ی هنرهای زیبای تهران به فعالیت پرداخت و در انتهای دهه‌ی 1340 از آن دانشگاه بازنشسته شد. وی یکی از همکاران طراحی در ساخت بناهای اولیه‌ی دانشکده‌ی هنرهای زیبای دانشگاه تهران نیز بوده است.
رزومه‌ی کاری آفتاندلیانس شامل پروژه‌هایی در مقیاس‌های متفاوت خصوصی و عمومی است که از شاخص‌ترین آنها می‌توان به ساختمان تالار وحدت (رودکی سابق)، دبیرستان نوربخش، شماری از کاخ‌های سلطنتی در تهران و مازندران، موزه‌ی کلیسای وانک در اصفهان، بناهای اولیه در فرودگاه مهرآباد، سینما فلسطین (گلدن‌سیتی سابق) و کلیسای سرکیس مقدس (تقاطع خیابان ویلا و کریم‌خان زند) اشاره کرد.
آفتاندلیانس در 84 سالگی در گذشت.
تالار وحدت یکی از مجهزترین و بزرگ‌ترین تالارهای اپرا، موسیقی و تئاتر ایران است که توسط یوگینا آفتاندلیانس براساس نمونه‌­ی اپرا هالِ وین طی مدت 10 سال ساخته و به نام شاعر و نوازنده­ی بزرگ ایرانی، ابو عبدالله رودکی در سال 1346 افتتاح شد. ساخت تالار وحـدت در خیابان استـاد شهـریار (دکتر ارفع سابق) در سال 1336 آغـاز و پس از 10 سال با بهترین طراحی داخلی و تجهیزات بی­‌نظیر مکانیکی و الکتریکی نور و صدا، بهره­‌برداری و در آبان‌ماه 1346 افتتاح شد. ساختمان رودکی متشکل از دو سالن اجرا به نام‌­های تالار رودکی و سالن کوچک است که بعد از انقلاب اسلامی ایران، تالار بزرگ‌تر را هم‌زمان با هفته‌­ی وحدت و جشن میلاد پیامبر گرامی اسلام به تالار وحدت و تالار کوچک‌تر را به تالار رودکی تغییر نام دادند. پس از انقلاب اسلامی در این دو تالار بیشتر، برنامه‌­های موسیقی و نمایش اجرا می‌­شود. زیربنای تالار وحدت بالغ بر 15,000 متر مربع است و مساحت کل ساختمان در 7 طبقه و زیرزمین‌­ها به 21,000 متر مربع می‌­رسد. این تالار شامل یک سالن همکف و 3 طبقه بالکن به صورت نعل اسبی است که در مجموع گنجایش 740 تماشاگر را داشته و دارای دو زیرزمین (محل استقرار الکتروموتورهای صحنه و ماگنت نور و پاورهای مربوطه)، تالار کنسرت (شامل صحنه و سالن تماشاگران در طبقه­‌ی همکف)، ساختمان اداری است.

تالار اصلی وحدت

سالن­‌های اصلی شامل طبقه‌­ی همکف و سه طبقه بالکن دارای 20 کابین مخصوص در دو ضلع غربی و شرقی، جایگاه ویژه در بالکن اول و یک جایگاه ویژه در بالکن دوم واقع است که مجموعاً گنجایش 740 تماشاگر را دارد.
نمای بیرونی بالکن­‌ها به شکل نیم‌دایره می‌­باشد که از داخل به سبک کنگره­‌های هخامنشی گچبری شده است. در طبقه­‌ی همکف، چهار درِ ورودی از هر سمتِ سالن، امکان ورود و خروج میهمانان را فراهم می­‌کند. این تالار شامل سه ردیف بالکن مخصوص تماشاچی است که جلوی هریک به طور نیم‌­دایره و به سبک ایرانی گچبری شده است. 63 چراغ دیواری کریستال در سه ردیف که هر ردیف در بدنه‌­ی یکی از طبقات جای دارد، همراه با لوستر بزرگ سقف، روشنایی تالار را فراهم می­‌کنند. درهای ورودی تالار در انحنای شرقی و غربی آن قرار دارد و در هر سو 4 در وجود دارد. جایگاه ارکستر در تالار وحدت به شکل نیم‌دایره طراحی شده که تحدب آن به طرف تماشاچیان است. این جایگاه در جنوب تالار و جلوی صحنه قرار گرفته و در مواقع لزوم، به هنگامی که ارکستر نباید دیده شود، کف آن تا 5/2 متر پایین می­‌رود. طراحی و تزئینات داخل سالن شامل سقف محدب لانه‌­زنبوری زیبایی است که در وسط، لوستر مدور بسیار بزرگی از کریستال با قطر 7 متر دارد و نور غیرمستقیم را تأمین می­‌کند. این لوستر در ارتفاع 19 متری و در مرکز سقف، زیبایی خاصی به سالن می‌­دهد.

طبـقات تالار وحـدت

در طبـقه‌­ی اول تالار، جایگاهی قرار دارد که دارای در و راهروی مخصوصی است و به تالار استراحت ختم می­‌شود. تالار استراحت در قسمت شرقی بنا شده و راهرو و پلکان جداگانه‌ای آن را با خارج مرتبط می‌­سازد. پله از مرمر سیاه با نرده­‌های برنزی است و دیوارها به سبک تخت جمشید گچبری و آینه‌­کاری شده‌اند. تالار استراحت به ابعاد 5/7×10 متر است و دیوارهایش با پارچه‌­ی زری به رنگ سفید با نقش­ه‌ای ایرانی پوشیده شده است. چلچراغ بسیار زیبایی سقف را زینت می­‌دهد. دیوار جنوبی، پوششی سرامیکی دارد و سقف تالار، گچ‌بری و آینه­‌کاری شده است و 11 چلچراغ بزرگ نیز روشنایی تالار انتظار را تأمین می­‌کنند. در طرفین جایگاه، دو ردیف لژ مخصوص تماشا قرار دارد که گنجایش 162 تماشاچی را دارد. دو ردیف لژ طبقه­‌ی سومِ بالکن، مجموعاً گنجایش 43 و جایگاه ویژه نیز ظرفیت 40 تماشاگر را دارد.
طبقات پشت صحنه: ساختمانی 7 طبقه در پشت صحنه وجود دارد که در طبقه­‌ی سوم آن تالار رودکی به گنجایش 200 نفر جهت تمرینات ارکستر سمفونیک و اجرای موسیقی قرار دارد. سایر طبقات نیز مربوط به اتاق­‌های مخصوص هنرمندان، دفاتر کار و قسمت­‌های ضروری تالار است. زیرزمین در دو طبقه، شامل اتاق استراحت اعضای ارکستر، مرکز تهویه‌­ی مطبوع، شوفاژ، ترانسفورماتور، دستگاه­‌های تقویت­‌کننده­‌ی مغناطیسی جهت تنظیم نور پروژکتورها، تلفن‌خانه، موتورخانه‌­ی صحنه، انبار و سایر محل­ه‌ای مورد نیاز است. طبقه­‌ی همکف تالار شامل درهای ورودی، سالن انتظار، رختکن، سرویس‌­های بهداشتی، پلکان، آسانسورها، گیشه­‌های بلیط، کابین کنترل نور و صدا، تالار تماشاچیان، جایگاه ارکستر و صحنه است. درهای ورودی به تعداد 10 عدد در ضلع شمالی تالار به طرف خیابان شهریار قرار دارد. این درها تمام‌شیشه­ای و دوبل می‌باشند. نمای خارجی تالار وحدت با سنگ تراورتن و سنگ­‌های الوان پوشیده شده است. دیوار جنوبی سالن انتظارِ طبقه­‌ی همکف که به شکل یک نیم‌دایره به عرض 17 متر و ارتفاع 40/2 متر است، به طرز بسیار زیبا و هنرمندانه‌­ای با نقش­ه‌ای بدیع ایرانی سرامیک شده است. با ارتفاع سقفی معادل سالن انتظار، طبقه­‌ی همکف 75/5 متر، گچبری و آینه‌­کاری‌­شده و 8 شاخه لوستر کریستال، روشنایی تالار را تأمین می‌­کنند. سه گیشه‌­ی فروش بلیط نیز در ضلع جنوب‌شرقی این تالار و رو­به‌­روی درهای ورودی قرار دارند. مجموعه­‌ی تالار وحدت با داشتن چنین مختصاتی که به‌اختصار به آن اشاره شد، در زمره­‌ی 10 مجموعه‌­ی برتر در سطح جهان قرار دارد و در خاورمیانه کم‌نظیر است. سالن‌­های جانبی تالار وحدت جهت برگزاری نمایشگاه‌­های هنری و اجراهای ویژه‌ی هنری ظرفیتی قابل ‌توجه دارند. مجموعه‌­ی تالار وحدت از ابتدای تأسیس تاکنون همواره شاهد اجرای شاخص­‌ترین برنامه‌­های ملی و بین‌­المللی هنری و حضور مشاهیر هنر ایران و جهان در عرصه­‌های گوناگون موسیقی و نمایش بوده است. از سوی دیگر، مجموعه­‌ی تالار وحدت تا به امروز بارها به‌عنوان حرف‌ه­ای و رسمی­‌ترین تالار کشور به منظور برپایی برنامه‌­ها، افتتاحیه‌­ها و اختتامیه‌­های گوناگون در کشور مورد استفاده قرار گرفته است.

طراحی و تجهیزات صحنه­‌ی تالار وحدت

آوانسن: آوانسن یا صحنه‌­ی پیش‌­آمده با ارتفاع استاندارد 80 سانتیمتر و قوس اصلی به شعاع 15 متر و دهانه‌­ی ورودی رینه‌­ها و شکاف­‌های نورپردازی چپ و راست 30/14 متر ساخته شده است.
عمق آوانسن در مرکز قوس تا ابتدای سن اصلی 30/5 متر و بر روی آن سن ارکستر (با 12 متر طول، 3متر عمق در کناره‌­ها و 4 متر عمق در مرکز قوس) قرار دارد. سن جایگاه استقرار ارکسترهای بزرگ جهت اجرای اپرا، موسیقی و نمایش‌­های موزیکال است که تا ارتفاع 30/2 متر به عمق زمین منتقل می‌­شود. این ویژگی سبب می­‌شود تا در صورت ضرورت، ارکستر و سازمان نوازندگان در حین اجرای برنامه‌­ها دیده نشوند. سن ارکستر به وسیله‌­ی سیستم­‌های مکانیکی و الکتریکی کنترل می­‌شود.
صحنه­‌ی اصلی: سن اصلی تالار وحدت با عرض 12 متر و بیشتر از 10 متر عمق، دارای سه سیستم سن متحرک است که با نام‌­های پودیوم یک و دو و سه شناخته می­‌شوند. پودیوم 1 و 2 با ابعاد مساوی 4×12 متر و پودیوم 3 به ابعاد 30/2×12 متر هستند و در مجموع سطحی به اندازه­‌ی 120 متر مربع را شکل می‌­دهند. هر سه پودیوم می­­‌توانند به اندازه‌­ی 65/1 متر به عمق زمین و 60/4 متر به سمت بالا حرکت کنند و پودیوم 1 و 2 می­‌توانند تا 30 درجه سطح شیب­‌دار بسازند. استفاده از این ویژگی (سطح شیب­دار)، تنها یک بار و به صورت دستی پیش از آغاز مونتاژ صحنه می­‌تواند اتفاق بیفتد که در این­صورت امکان اجرای هیچ یک از عملیات ماشینی وجود نخواهد داشت. پودیوم 1 و 2 هریک 48 متر مربع مساحت دارند و همچنین یک آسانسور تک­‌محوری (غیب‌کُن) می­‌تواند یک بازیگر و یا یک شی‌ء را با وزن حداکثر 150 کیلوگرم به عمق صحنه فرو ببرد و یا سوژه‌­ی مورد نظر را از زیر صحنه آشکار کند.
صحنه‌­ی گردان: سیستم صحنه‌­ی گردان (پشت سن اصلی) 12 متر عرض و 30/10 متر عمق قرار دارد که سن گردان با قطر 10 متر در مرکز این سن می‌باشد. سن گردان می‌­تواند با سرعت‌­های متفاوت به چپ و راست بچرخد و صحنه‌ی آن می­‌تواند در مکان‌­های اصلی خود (در پشت صحنه­‌ی اصلی) و یا به جای سن اصلی قرار گیرد. همچنین این صحنه می‌­تواند هم‌زمان با حرکت به­ جای صحنه‌­ی اصلی، حول محور خود بچرخد و یا اینکه تا ابتدای پودیوم 2 یا ابتدای پودیوم 1 به جلو نیز رانده شود.
اطراف سن گردان نیز به اندازه‌­ی 2 متر جایگاه شال­‌بندیِ والان­های عمودی و اختفای رفت‌­وآمدهای بازیگران و سایر عوامل است. در سمت راستِ صحنه­‌ی اصلی و صحنه­‌ی گردان، 4 در و سمت چپ آن‌ها 3 در قرار دارد که سمت راستی به اتاق‌­های چهر‌ه‌­پردازی و تعویض لباس‌­ها و سمت چپی به اتا‌ق‌­های فنی مرتبط است. در صورت نیاز می‌­توان سن متحرک زیر صحنه‌ی گردان را بالا آورد تا فضای زیر صحنه پایین‌­تر از کف سن نباشد. در قطر صحنه‌ی گردان می‌توان از دکورهای دوطرفه (دورو) استفاده کرد. هم‌زمان با اجرای تئاتر یا هر برنامه‌­ی دیگر، چرخش صحنه یا تغییر دکور میسر است.
بهترین استفاده از صحنه­‌ی گردان، مونتاژ دکورهای عظیم بر روی آن صحنه و تعویض آن با دکورهای عظیم و مونتاژشده‌­ی دیگر برروی واگن­‌های چپ است که می­‌تواند در زمانی کمتر از دو دقیقه اتفاق بیفتد.
سن جانبی: در سمت چپ از نگاه تماشاگران دو سیستم واگن جانبی به صورت ریلی غلتان و به ابعاد 4 متر عرض، 12 متر طول و 33 سانتیمتر ارتفاع وجود دارد. واگن­‌ها می‌­توانند دکورهای بزرگی با وزن بیش از دو تن را تحمل کنند و به داخل صحنه­‌ی اصلی و به جای پودیوم 1 به پودیوم 2 منتقل کنند که در صورت جایگزینی با صحنه­‌ی اصلی و انتقال به ارتفاع 33 سانتیمتری همکف، هم‌سطح سن اصلی خواهند شد. واگن‌های سن جانبی قادر هستند جداگانه یا با هم و با هر اندازه‌ی طولی وارد صحنه­‌ی اصلی شوند. اسکلت اصلی واگن‌­ها، فلزی و رویه‌­ی آن چوبی است.
کارگاه مونتاژ و تعمیرات
در کنار سن­‌های جانبی، کارگاه مونتاژ و تعمیرات قرار دارد که از طریق درِ آهنی کشویی به ابعا 5×4 متر و به صورت ریلی با فضای بیرونی جهت تخلیه و بارگیری دکورها ارتباط می­‌یابد. دستگاه­‌های برش عمودی و افقی، سیستم‌­های چندکاره و نیز محل استقرار حداقل چند دکور نمایش در این قسمت تعبیه شده است. همچنین سکوها و پودِس‌­هایی با ابعاد متفاوت، ارتفاع‌­های 16، 33، 60، 80، 120 سانتیمتر و به رنگ سیاه مات و نیز پلکان متحرک با ارتفاع 16 سانتیمتر و اندازه‌­های متفاوت ساخته شده است. این سازه در مونتاژ و ایجاد اختلاف سطوح دکورها بسیار کارآمد خواهد بود.
سیستم­‌های بالابرنده در ماشین‌­آلات: تالار وحدت دارای دو پرده­‌ی اصلی نمایش با فاصله­‌ی 5/1 متری از هم است که در قاب‌­های جانبی صحنه کاملاً پنهان می­‌شوند. در این تالار دو سیستم پرده­‌ی آهنی اصلی، سالن تماشاگران را از دهانه­‌ی صحنه (پورتال) و تمام صحنه جدا می­‌کند و در صورت آتش‌­سوزی، مانع نفوذ آتش از دو بخش جداشده می­‌شود. پرده‌­های آهنی از لایه‌­های مختلف آکوستیک و ایزوله تشکیل شده و اجازه­‌ی عبور هر نوع فرکانس صوتی را از دو سوی پرده­‌ی آهنی سلب می­‌کند. در تعویض دکورهای سنگین امکان نفوذ صوت از پشت­‌صحنه به تماشاگران وجود دارد. روی پرده‌­ی آهنی نقش سیمرغ و زال نقاشی شده، اندازه­‌ی پرده‌­ی آهنی 13×10 متر می‌باشد و به وسیله­‌ی الکتروموتورهای قوی و وزنه‌­ی تعادلی حرکت می‌­کند.
پرده­‌ی آهنی دوم در سمت چپ از نگاه تماشاگران در بین واگن­‌های جانبی، کارگاه دکور و صحنه­‌ی اصلی تعبیه شده است. این پرده نیز تمامی کارایی پرده­‌ی آهنی اصلی را دارد. دو سیستم بالابرنده‌­ی برقی در سمت چپ و دو سیستم در سمت راستِ صحنه­‌ی اصلی و در راستای بالابرنده‌­های جانبیِ پرده‌­های پانورامای سفید یا سیاه و یا دکورهای جانبی قرار دارند که با نام‌­های پانورامای 1 و 2 چپ و پانورامای 1 و 2 راست شناخته می‌شوند. سیستم‌­های بالابرنده در تالار وحدت جهت بالا بردن و اختفای دکورهای هوایی ساخته شده­‌اند. بخشی از سیستم­‌های بالابرنده­، برقی و برخی دستیِ تعادلی هستند. سیستم­ مکانیکی بالابرنده­‌های تالار وحدت دارای 10 دستگاه بالابرنده‌­ی برقی است که از ابتدای پودیوم 1 تا انتهای پودیوم 3 با فاصله‌­ای حدود 80 سانتیمتر قرار دارند و هریک می‌­توانند دکوری به وزن 150 کیلوگرم را جا­به‌­جا کنند. در فواصل بین این سیستم­‌ها دو بالابرنده‌­ی دستی تعادلی قرار دارند که به وسیله­‌ی طناب­‌های تعادلی در سمت راست صحنه‌­ی اصلی از نگاه تماشاگران هدایت می‌­شوند. دو سیستم پانورامای برقی (سیکلوراما) در انتهای صحنه­‌ی اصلی قرار دارند که تقریباً به صورت قوس در انتهای ساپورت­‌ها، به جهت نمایش کروی آسمان شکل گرفته­‌اند. سیستم بالابرنده­‌های مکانیکی توسط قرقره‌­ها و بکسل­‌های پنج‌گانه و و لوله‌­های ساپورت به سقف و سازه‌­ی فلزی کروی صحنه با ارتفاع تقریبی 27 متر متصل و هدایت می‌­شوند.
این سیستم می‌تواند دکورهایی با ارتفاع 15 متر را در سقف صحنه پنهان کند. یک سیستم پل نوری نیز در مرکز صحنه‌­ی اصلی وجود دارد و هالوژن­‌ها نورپردازی تخت پرده­‌ی سیکلوراما را از رو­به‌­رو فراهم می­‌کنند. می­‌توان پروژکتورهای نورپردازی را بر روی سیستم­‌های بالابرنده‌­ی برقی نیز نصب کرد. تعدادی سیستم بالابرنده‌­ی تعادلی نیز روی سن گردان وجود دارد.
این سیستم­‌ها به علت محدودیت سقف بالای سن گردان نمی­‌توانند دکورها یا پرده­‌ها را پنهان کنند. روی سن­‌های جانبی (واگن­‌ها) نیز چند سیستم بالابرنده وجود دارد. در سمت چپ صحنه و در انتهای صحنه­‌ی اصلی، آسانسور جهت دسترسی به سیستم­‌های نورپردازی گالری­‌ها و نیز هدایت سرویس الکتروموتورهای ماشینی وجود دارد.
سیستم مکانیکی تالار وحدت در زمان خود، یکی از بهترین و مجهزترین سیستم­‌ها در قاره­‌ی آسیا بود.

معماری معاصر ایران : فرهنگی، هنری، مذهبی، ورزشی

___________________________________________

نام پروژه: تالار وحدت (رودکی سابق)
موقعیت پروژه: تهران، ایران
اثر: یوگینا آفتاندلیانس
سال ساخت: 1967 م (1346-1336 ھ.ش)