فرهنگسرا، باغ و دفتر مخصوص نیاوران اثر کامران دیبا
باغ قدیمی نیاوران در سال 1348 به منظور احداث ساختمان اداری در مجاورت کاخ نیاوران خریداری شد و طرح ساختمان در سال 1349 به کامران دیبا واگذار می‌شود. پس از انجام مطالعات اولیه و بازدیدهای متعدد از محل، وی برنامه‌ی جدیدی را به کارفرما پیشنهاد می‌کند. هدف این برنامه، گسترش این مجموعه به صورت دو واحد مستقل از هم بود؛ یکی ساختمان اداری و دیگری، یک مجتمع فرهنگی.
نباید فراموش کرد که دیبا یک برنامه‌ریز (planner) قابل و متبحر است و همانطوری که در پارک شفق با برنامه‌ریزی خود، جنبش ساخت فرهنگسرا را در کشور پایه‌گذاری کرد، همینطور هم از برنامه‌ی یک ساختمان اداری، دست به خلق یک فرهنگسرای کامل دیگری می‌زند که عملکردش تا به امروز در کشور برپا و پویاست (بیهوده نبود که شرکت وی “مؤسسه‌ی شهرسازی و تهیه‌ی طرح‌های اجتماعی” نام داشت). فراموش نکنیم که دیبا در زمان خلق این آثار کلیدی در ایران، شخصیتی سؤال‌برانگیز و اهمیتش برای هم‌دوره‌ای‌هایش مبهم بوده است. ارزش‌گذاری روی آثار وی مربوط به ماندگاری آنها و شناسایی و گرامی‌داشت آن آثار بعد از انقلاب میباشد.
این مجموعه به صورت سه واحد مستقل طراحی شده که عبارتند از: فرهنگسرا در بخش جنوبی، باغ قدیمی در بخش میانی و ساختمان اداری دفتر مخصوص در بخش شمالی. این مجموعه در تاریخ سی‌ام تیرماه 1384 با شماره‌ی 12279 توسط سازمان میراث فرهنگی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. در ادامه به معرفی بخش‌های مختلف این مجموعه خواهیم پرداخت.
فرهنگسرای نیاوران
ساختمان فرهنگسرای نیاوران در بخش جنوب‌غربی مجموعه واقع شده و ترکیبی از اجزای مختلف است که به گرد حیاط مربع‌شکلی انتظام یافته‌اند و حجمی نعلی‌شکل دارد. حجم کلی بنا با ارتفاعی حدود دو طبقه دیده می‌شود و تمامی اجزای مجموعه دارای ارتفاع تقریباً یکسانی هستند. ضخامت حجم ساختمان در همه جا یکسان نیست؛ به این دلیل حجم را نیمه‌منظم و گوناگون می‌یابیم. در حقیقت ساختمان فرهنگسرا از کنار هم نشستن احجام کامل و منفرد به وجود آمده است. این احجام در یکدیگر حل نشده‌اند تا کل واحدی را بسازند، بلکه در کنار هم نشسته‌اند؛ در بعضی مواقع گویی احجام با هم برخورد کرده‌اند و مجموعه‌ای را فراهم ساخته‌اند. تفاوت طراحی نما در آنها نیز به تنوع و استقلال آنها از یکدیگر کمک می‌کند. این پدیده‌ی مفهومی بی‌شباهت به فرم قرارگیری ساختمان‌های مجتمع فرهنگسرای شفق نیست. این گوناگونی و تنوع، فرهنگسرا را نه به شکل یک بنا، بلکه به صورت مجموعه‌ای از ساختمان‌ها و حیاط درآورده است.
دروازه‌ی اصلی حیاط که در واقع پیش‌ورودی به سالن‌های فرهنگسرا میباشد، توأم با آبریز، قسمت بیرونی و داخلی را به شکلی نمادین از هم جدا می‌کند. دسترسی به ساختمان‌های اصلی از طریق پله‌ها صورت می‌گیرد. سکوها و شمشادها در دو طرف پله‌ها، مخاطب را به سمت ساختمان اصلی هدایت میکنند. حیاط مرکزی فرهنگسرا، در واقع یک سالن ورودی روباز و محل تجمع است که می‌تواند برای رستوران فرهنگسرا به‌عنوان محل غذاخوری در هوای آزاد هم باشد. این حیاط از باغچه‌ها و درختان و بستر آب و البته کف‌سازی نسبتاً وسیعی از موزاییک‌های بتنی برخوردار است. درختها در ترتیبی نامعین، پراکنده‌اند و حضورشان، اتفاقی یا همچون بقایای یک باغ قدیمی به نظر می‌رسد. دیبا همواره از اتفاقات و حتی ضایعات طبیعی زمین بهره می‌برد و یکی از عواملی که گاه با معماری وی تعامل مستقیم پیدا می‌کند، حفظ درختانی است که می‌شد آنها را مزاحم قلمداد کرد، اما دیبا از وجود آنها استفاده کرده و از خشکی طرح کاسته. بستر آب به صورت حوضی باریک و کشیده در مدخل ورود به حیاط قرار داده شده است. سازماندهی فضا و ارتباط فضاهای مختلف با عملکردهای متفاوت اداری، خدماتی، نمایشی و غیره در فرهنگسرای نیاوران بسیار سنجیده صورت گرفته است.
جهت توجه فضاهای بسته‌ی فرهنگسرا به حیاط میانی هم با یکدیگر متفاوت است.
از میان آنها سالن غذاخوری و فروشگاه توجهی جدی بـه حیاط دارند. در حالی که نگارخانه، تالار نمایش و رستوران رابطه‌ی مستقیمی به حیاط داشته و کتابخانه نیم‌نگاهی به آن دارد. اختلاف سطح‌های داخل ساختمان سبب می‌شود که اشخاص برای حرکت در فضاهای بسته مرتب از پله‌ها و سطوح شیبدار استفاده کنند. در این مجموعه، منحصراً بین گالری و رستوران رابطه‌ی مستقیمی برقرار است.
نگارخانه یکی از فضاهای اصلی مجموعه است که با راهرویی منحنی و شیبی ملایم افراد را به خود میخواند. بعد از یک پیچ کامل، به سالن اصلی وارد می‌شویم که محل نمایش آثار و اشیای هنری است و در سه نیم‌طبقه با ترکیبی عالی و نورپردازی طبیعی و مصنوعی مناسب شکل گرفته است. نورگیرهای سقفی که در دیگر آثار دیبا نیز دیده می‌شوند، راهنمای مسیر میباشد. در ادامه، فضاهای نگارخانه با یک فضای فرعی به یک رستوران متصل می‌شود، رستوران در هماهنگی کامل با فضاهای نگارخانه طراحی شده است. در فضای این فرهنگسرا، ساختمانی نیز به‌عنوان دفتر مخصوص بنا شده است.
معماری معاصر ایران : فرهنگی، هنری، مذهبی، ورزشی
___________________________________________
نام پروژه : فرهنگسرا، باغ و دفتر مخصوص نیاوران
معمار: کامران دیبا
موقعیت پروژه: تهران
سال ساخت: 1357-1349خورشیدی
مطالب مرتبط
