معماری پایدار و انسان دوستانه در طراحی برج و ساختار های وارکا واتر، آرتور ویتوری
مترجم: رکسانا خانی زاد

هر قطره مهم است، فراتر از معماری
«ما هویتهای فرهنگی فراموش شده و ناشناخته را به جهان نشان میدهیم.» آرتور ویتوری
مسئولیتهای اجتماعی در معماری، یک گرایش یا انتخاب نیست بلکه معنای تام معماری است. یک طراح با هر خطی که میکشد مسئولیت اثرات آن در زندگی افرادی که با طرح او در ارتباط هستند را باید بپذیرد، و با قرار گرفتن این طرح در یک شهر یا منطقهی جغرافیایی، که غیر از این هم نمیتواند باشد، اثر معمار نه تنها بر زندگی یک فرد یا یک خانواده، بلکه بر کل اجتماع تاثیرگذار خواهد بود. بنابراین یک معمار باید تلاش نماید تا با طرح خود مشکلی را حل نماید؛ خلق مسکن مناسب، فضاهای کاری مطلوب، فضای سبز نشاط بخش و … . حال در شرایطی که جهان با مشکلات ناشی از گرمایش زمین، کم شدن ذخایر طبیعی و کاهش بارندگی در برخی از مناطق رو به رو است، چه بهتر که این آثار تاثیرگذار در زندگی اجتماعی از نوع پایدار باشد و طراحان بجای آرزوی به شهرت رسیدن با آثاری که گویی جز برای خودنمایی نیستند، به حل مشکلات بپردازند. آرتور ویتوری یکی از کسانی است که با مشاهدهی مشکل کمبود آب تمیز و بهداشتی در اتیوپی به فکر طرحی برای حل این مشکل به صورت پایدار و کم هزینه و با استفاده از دانش محلی افتاد و به ایدهای رسید تا برج وارکا خلق شود که در تمام مناطق با هر نوع آب و هوایی جوابگو باشد و این تنها مشکلی نبود که او برای حل آن تلاش کرد. در ادامه به برج وارکا و دیگر ساختارهای وارکا واتر میپردازیم.
وارکا واتر (Warka Water Inc) سازمانی غیردولتی و خصوصی در ایالات متحدهی آمریکا است، سازمانی که به دنبال راهحلهایی خلاقانه و پایدار برای مهمترین مشکلاتی است که انسانها تحمل میکنند؛ با ترکیب دانش محلی و ابتکار، طراحی آیندهنگر و سنن کهن.
آرتور ویتوری، معمار، طراح و هنرمندی ایتالیایی و او مدیر وارکا واتر است. بعد از فارغالتحصیلی از دانشکدهی معماری فلورانس، با سانتیاگو کالاتراوا، ژان نوول و آنیش کاپور همکاری داشته است. او همچنین در کنفرانسهای بیشماری دربارهی معماری هوافضا، انتقال تکنولوژی و پایداری سخنرانی کرده و ورکشاپهایی با موضوعاتی مرتبط داشته است.
آرتور ویتوری میگوید: «با دیدن اجتماعات کوچک دور افتاده در فلاتهای مرتفع در منطقهی شمال شرقی اتیوپی، در سال 2012، متوجه ی این واقعیت دراماتیک شدم: کمبود آب شرب. روستاییان در محیط طبیعی زیبایی زندگی میکردند اما اغلب بدون وجود آب، برق و سرویسهای بهداشتی، کودکان و زنان مسافت زیادی را برای آوردن آب طی میکردند، آبی که اکثر اوقات غیر قابل شرب و کثیف بوده و با حیوانات به اشتراک گذاشته میشد. برای کمک به بهبود این موقعیت جدی، یافتن راهحل و کمک به این مردم را ماموریت خود قرار دادم. اینجا بود که ایدهی وارکا واتر بوجود آمد. در ابتدا وارکا واتر یک پروژهی تحقیقاتی بود که توسط دفتر طراحی من توسعه یافت. قبل از آن، با تمرینهای طراحی خود، در چندین پروژه در زمینههای مختلف شرکت کردم؛ فضاهای بیرونی، هوافضا، دریایی و محیطهای دور افتاده ی زمین. با کار در این زمینهها چیزهای زیادی یاد گرفتم. به عنوان مثال، در طراحی یک پایگاه انسانی در مریخ، باید بیشترین بهرهوری از منابع اصلی برای پشتیبانی از وجود انسان را ایجاد نماییم؛ هوا، آب و … این در همه جا صادق است، اما ضمانت این کار در جاهایی که دسترسی به این عناصر راحت نیست، سخت است.»
او در مصاحبهای علت اختصاص دادن حرفهی خود به جمعآوری آب را توضیح داد:«جمعآوری آب از هوا یکی از اصول معمارانهی من است، اصلی که به اساس کار من تبدیل شد. با تمرین «معماری و آینده» ما کانسپت «ساختمانهای فعال» که برای جمعآوری آب از هوا طراحی شدهاند را توسعه دادیم، همچنین انرژی، هوای پاک و تولید کامپوست. من همیشه به پیدا کردن پایدارترین راهحل برای تولید منابع اساسی لازم برای زندگی علاقهمند بودم، حتی در محیطهای دور افتاده و در مناطقی که هیچ دسترسی به زیرساختها نیست. ساختمانهایی که – به جای مصرف منابع و تولید آلودگی- منابعی مانند هوای پاک، آب شرب، غذا، انرژی و… تولید کنند.
در سال های اخیر، علاقهی من به پروژههای اجتماعی و توسعهای افزایش یافته است. من باور دارم هرکس باید در توسعهی جایی که در آن زندگی میکنیم مشارکت کند، بخصوص کمک به مردم آسیبپذیر. فقر شدید، عدم دسترسی به آب سالم، سو تغذیه، کمبود سرویسهای بهداشتی، مسکن ضعیف؛ و فقر همچنان یک واقعیت در جامعهی ثروتمند ما است، مگر میشود از آن چشمپوشی کرد؟
وارکا واتر ماموریت یافته تا زیرساختهایی خلاقانه، زیست محیطی پایدار و زیست تخریبپذیر را طراحی کند و آنها را بسازد. زیرساختهایی که نیازهای ابتدایی جمعیت محرومی را که در مناطق روستایی دور افتاده زندگی میکنند را تامین کند. هدف ما توسعهی پروژههای پایدار واقعی بر اساس مدل طراحی شده ی برج وارکا (که در ادامه به آن پرداخته خواهد شد) است. کار ما بر اساس مطالعات عمیق فرهنگهای محلی است. ابتدا آنها را پیدا کرده و سپس تکنیکهای محلی که از مصالح بومی استفاده میکنند را با فناوریهای پیشرفته ترکیب میکنیم. در طی پروسه ی ساخت، مردم این جوامع، فعالانه در کار ساخت شرکت میکنند. یکی از اهداف این پروژه ایجاد فرصت برای همکاری و تبادل بین معمار، کارگران و اقوام محلی است. همچنین این بومیان از نقطه نظر کارِ دستی در پروژه شرکت داد میشوند، به آنها این فرصت داده میشود تا تکنیکهای ساخت جدید را یاد بگیرند. ساخت بناهای متفاوت در روستا تنها انجام یک کار پایدار از دید مصالح یا تکنیکهای مورد استفاده نیست، بلکه یک کار اجتماعی به نظر میرسد. نشان دادن این که معماری چگونه، بخصوص در حوزه ی توسعهی کشورها، می تواند به ابزاری برای تولد دوباره و همکاری تبدیل شود. به مرور زمان متوجه شدیم جوامع محلی هر چه بیشتر برای حمایت از فعالیتهای ما در این کار شرکت می کردند. چیزی که ما در توسعهی پروژههای شراکتی آموختیم این بود که برای موفقیت ابتکار عمل، جامعه ی محلی باید از ابتدا درگیر و یکپارچه باشد. این اصلا کار سادهای نیست. نمیشود مردم را مجبور کرد تا در اجرای پروژههایی که بر زندگی آنها تاثیر میگذارند سهیم باشند، اما ما در جایی که امکانش باشد این فرصت را به آنها میدهیم. همچنین آنها میتوانند دانش، مهارت و انگیزهی خود را فراتر برند و مشکلات رایجی که در زندگی خود تجربه میکنند را تشخیص دهند و همه با هم برای حل این مشکلات تلاش کنند. در ابتدا متقاعد کردن مردم که جمعآوری آب از هوا، کاری ممکن است سخت بود. کلیشهای در ذهن ما وجود دارد که آب آشامیدنی یا از زمین می آید یا در بطریها موجود است. با وجود یک پروژهی مبتکرانه، توسعهی ابتدایی از نظر تکنیکی و مالی بسیار چالشبرانگیز بود. قسمت مالی پروژه از طریق کمکهای مردمی حمایت میشد. تنها پس از ساخت اولین نمونهی کارکردی، اعتماد مردم کم کم افزایش یافت و علاقه به کار ما نیز بیشتر شد. در حال حاضر بزرگترین مشکل این است که ما در شرایط پیچیده و اغلب ناامیدکننده، عملیات را اجرا میکنیم، در شرایط استرسزا و پرریسک ناشی از شرایط اضطراری بهداشت و تنشهای اجتماعی. برای مثال در کامرون با افراد محلی کار کردیم که از نظر اجتماعی، سلامت و بهداشت در وضعیت اسفناکی هستند. آنجا کودکان در محیطی ناسالم، آلوده و تخریب شده بزرگ میشوند، و در سرپناههایی که با ورقهای زنگزدهی آهن و صفحات پلاستیک و بدون فکر ساخته شده زندگی میکنند، زندگی در این شرایط اصلا ساده نیست. ما با دولت محلی و همچنین با ارگانهای محلی که در محل اجرای پروژه مستقر کرده ایم همکاری میکنیم، این موضوع مهمی است چون مناطقی که پروژه در آنجا اجرا می شود اغلب محیطی پیچیده دارند و فساد، تنشهای اجتماعی و حتی تروریسم کاملاً اثبات شده است. رویای من حمایت از افراد بیشتر و خلق یک ترند جدید زیبایی و پروژههایی پایدار است، پروژههایی که از نظر اجتماعی مورد نیاز و کارا است، تا شرایط زندگی بهتری فراهم نمایم و همچنین نسل جدید طراحان را برای پیروی از این راه ترغیب کنم.
برج وارکا (Warka Tower) اولین پروژهای بود که ما آن را در برخی از این اجتماعات دور افتاده، با همکاری افراد محلی، اجرا کردیم. خیلی زود متوجه شدیم که غیر از مشکل کمبود آب شرب، موضوعات مهم دیگری نیز وجود دارد که باید حل شوند، بنابراین پروژههای دیگری نظیر انرژی خورشیدی وارکا (Warka Solar)، باغهای وارکا (Warka Garden)، بهداشت وارکا (Warka Sanitation)، خــانـه ی وارکــا (Warka House) و کـالــچـــر اَ پــورتــر (Culture a Porter) بوجود آمدند و به خوبی در حال پیشرفت هستند.
اسم پروژه، وارکا، از درخت انجیر وحشی و بسیار بزرگ بومی اتیوپی گرفته شده است. این درخت با فراهم کردن میوه، سایه و محلی برای اجتماع به عنوان بخشی از فرهنگ بومی و اکوسیستم شناخته میشود. برج وارکای ما هم نقشی اساسی برای جوامع محلی پیدا کرده است.
برج وارکا
هوا همیشه مقداری بخار آب دارد، صرف نظر از دما و شرایط رطوبت محیط. این به ما کمک میکند که در هر نقطه از جهان، از هوا، آب بدست آوریم. مناطقی با رطوبت و مه فراوان بهترین جا برای برپایی برج وارکا است. آب ذخیره شده کاملا بستگی به شرایط آب و هوایی دارد و هدف ما جمعآوری روزانه 40 تا 80 لیتر (10 تا 20 گالون) آب شرب برای روستاییان است.
برج وارکا ساختاری عمودی است که برای جمعآوری و ذخیرهی آب شرب از هوا (باران، مه، چگالش) طراحی شده است و برای مردم روستایی، که با چالشهای دسترسی به آب شرب مواجه هستند، منبع آب دیگری فراهم مینماید. سایبان این برج، سایهای فراهم میکند تا جایی باشد برای آموزش و اجتماعات عمومی مردم.
آرتور ویتوری در مصاحبهای گفته است: «این روش یک ابداع جدید نیست بلکه دانشی کهن است که ما آن را گم کرده بودیم، تمدنهای کهن در این زمینه بسیار پیشرفته بودند، و آب رسانی کل شهر با این تکنیک انجام میشد، این دانش گرانبها با بوجود آمدن تکنولوژیهای جایگزین فراموش شد، شواهد وجود این تواناییها هنوز در کشورهای متفاوتی در سراسر جهان مشهود است. من چیزی جدید را ابداع نکردم، من برخی از تکنیکهای گذشته که گذشتگان آن را استفاده و اجرا میکردند را دوباره کشف کردم و آنها را با فناوریهای پیشرفته مانند نرم افزارهای طراحی پارامتریک یکپارچه ساختم. من باور دارم افراد بیشتری به این چالش خواهند پیوست و سرمایهی بیشتری برای این تحقیق خواهیم داشت. جمعآوری آب از هوا یک رویکرد پایدار است و ما این را اجرا خواهیم کرد.
خانه ی وارکا
خانه ی وارکا پناهگاه پایدار جایگزینی است تحت تاثیر خانههای بومی آفریقایی. با بهبود اشکالات نمونهها و حفظ ویژگیهای فرهنگی مهم، خانهای بهتر و مدرن میتوان ساخت. با الهام از سنن محلی کهن، کار با بامبو و دیگر مصالح طبیعی حفظ شد و در کنار آن برای افراد این جوامع روستایی سطح بالاتری از بهداشت و آسایش فراهم گردید.
انرژی خورشیدی وارکا
انرژی خورشیدی وارکا از نور خورشید انرژی الکتریکی بوجود میآورد که ایستگاهی است برای شارژ موبایل، همچنین جایی امن و روشن برای مطالعه، بازی و اجتماع کودکان بعد از غروب آفتاب. این انرژی توسط پنلهای خورشیدی نازک، سبک، منعطف و شفاف تولید میشود. وجود برق در جایی که تا قبل از آن برق نداشته باعث ایجاد تغییرات بزرگی میشود و این تغییرات فقط شامل توانایی انجام فعالیتها بعد از غروب خورشید نیست بلکه امکان استفاده از وسایل الکتریکی مانند موبایل با تمام اثرات آن در سبک زندگی نیز بوجود میآید.
باغ وارکا
باغچههای مدولار میتوانند مواد غذایی مورد نیاز یک تا سه خانواده را با مصرف بخشی از آب ذخیره شده در برج تامین کنند. باغ وارکا یک سیستم آبیاری گرانشی یکپارچه را به نمایش میگذارد که با توجه به بهرهوری و دقت طراحی شده است. این باغچهها جز تامین نیاز خانوادهها میتوانند به درآمدزایی نیز کمک کنند و به بازارهای محلی فروخته شوند. پس آب منبع درآمدی برای روستاییان محسوب میشود. ابعاد باغچهها مستقیما به مقدار آب در دسترس بستگی دارد. هرچه طریقهی آبیاری بهینهتر باشد، در مصرف آب بهتر صرفهجویی میشود.
بهداشت وارکا (کانسپت)
بهداشت و سیستم فاضلاب هنوز هم یکی از نگرانیهای کشورهای پیشرفته است. بهداشت وارکا برای کمک به این نیاز فراگیر و به عنوان ابزاری برای آموزش بهداشت طراحی شده است. بهداشت وارکا سرویسهای بهداشتی کمپوست هستند بدون نیاز به آب برای شستوشو و انرژی، این کمپوستها به عنوان کود برای باغ وارکا استفاده میشوند.
کالچـر اَ پورتر
وارکا واتر با همکاری کالچر اَ پورتر(culture a porter) تصمیم دارد تا به اقتصاد محلی جوامع دور افتاده که برج وارکا در آنجا ساخته شده است با ترویج صنایع دستی محلی ساخته شده با مصالح شناخته نشده در بازار بین المللی که کمک کند.
در مقیاس جهانی
بعد از برپایی اولین برج وارکا در اتپوپی در اوایل سال 2015، متوجه شدیم که متاسفانه مشکلات مشابه در جوامع دیگر در مناطق متفاوت جغرافیایی وجود دارد. در حال حاضر ما اولین قدمها را برای کمک به این جوامع در مناطقی مانند هائیتی، توگو، کلمبیا، برزیل، هند، سامبا و کامرون برداشتهایم.
پـروژههای وارکـا واتـر
دورز(Dorze)، اتـیـوپی

روستا در جنوب اتیوپی واقع شده است. کلبههای بلند این روستا که شبیه کندوهای بزرگ عسل هستند، بسیار معروف است. با اینکه کلبهها شکننده به نظر میرسند، اما میتوانند تا 60 سال عمر کنند. آنها حتی قابل جابجایی هستند. شغل مردمان دورز کشاورزی است و برای مایحتاج روزانهی خود بز، گاو و مرغ نگهداری میکنند. همچنین آنها به بافندگی مشهور هستند و یکی از پارچههای نازک آنها که برای لباسهای زنانه استفاده میشود تقاضای گستردهای در سطح کشور دارد.
رفت و آمد برای آوردن آب، روزانه نیم ساعت یا بیشتر طول میکشد و بیشتر اوقات، بسته به تعداد افراد خانواده و نیازهای خانه یک بار در روز کافی نیست. این کار توسط زنان و گاهی نیز کودکان انجام میشود، جز مسئلهی سلامت آب، مشکلات جسمی ناشی از این رفت و آمد، در صف ایستادن و برگرداندن آب نیز وجود دارد، صرفهجویی در وقت صرف شده برای جمع آوری آب میتواند فعالیت اقتصادی زنان را به شدت افزایش دهد.
برج وارکا، ورژن 3.2 در مارچ 2015 با موفقیت برپا گردید، این اولین برجی بود که برای جوامع روستایی ساخته شد. این برج تاثیرات مهمی بر پیشرفت دیگر پروژهها داشت و تجربیات زیادی برای ما به جا گذاشت.
کامـرون
این پروژه یک روستای یکپارچه است که تنها با استفاده از مصالح بومی و طبیعی و تکنیکهای ساخت محلی و کهن ساخته شده است. ما از زمین، آب، سنگ، چوب و فیبر طبیعی استفاده میکنیم. روستای وارکا تلاش دارد با استفاده از مداخلات توسعهی چند بخشی کم هزینه، پایدار، مبتنی بر جامعه، با تأثیر زیاد و متناسب با نیازهای خاص روستا، چشم انداز توسعهی همه جانبهی انسانی را متحول کند.
آرتور دربارهی هدف و چالش پروژه میگوید: «ایجاد دسترسی به آب شرب، سرویسهای بهداشتی و بهداشت بالاترین حد از اولویت های توسعهی ما را نشان می دهد. چالش امروز ما تضمین دسترسیها و در عین حال حفظ حقوق جوامع آسیب دیده و برآورده کردن همه ی نیازهای ما به طور پایدار است. به این دلیل است که ما در حال توسعهی روستای وارکا هستیم. زمانی که این پروژه به اتمام رسد [احتمالا در سال 2020] میتواند پذیرای 100 نفر باشد، از نژاد محلی و سایر اقوام محلی نیازمند کامرون، تا در جایی مناسب زندگی کنند. این روستا به یک مرکز فرهنگی بدل خواهد شد با فضاهایی باکیفیت، یک نمونه از چگونگی کار با جوامع محلی، استفاده از تکنیکها و مصالحی که به هویت فرهنگی مکان احترام می گذارند، همچنین نشان دادن این که ما چگونه می توانیم در هماهنگی با طبیعت زندگی کنیم. یک رویکرد بلندپروازانه با ارزش سمبلیک بالا؛ ضروری برای بالا بردن آگاهی عموم از دلیلی که از آن دفاع میکنیم : ناپدید شدن فرهنگ مردمان اقوام محلی. این مهم است که اهمیت ایدههای خوب را نشان دهیم، اعتقاد به دنبال کردن و تصمیم به عملی کردن این ایده ها. این پروژه شامل 7 خانه ی وارکا با الهام از خانههای محلی منطقه، دو برج وارکا برای جمعآوری آب قابل شرب از هوا، سرویسهای بهداشتی وارکا، یک پاویون و یک باغ مدولار وارکا برای تهیهی غذای ساکنین است.