کلیسای صلیب مقدس (آرارات)

اثر رُستُم وُسکانیان

Church of the Holy Cross (Ararat)

Architect: rostom Voskanian

وسکانیان در مصاحبه‌ای در دوران حضور در آمریکا، اذعان داشته که از همان ابتدای ساخت مجموعه‌ی ورزشی آرارات، مقرر بود یک بنای یادبود هم به پاس تدفین‌شدگان در سایت اجرا گردد. اما ظاهراً به دلیل محدودیت بودجه این امر محقق نشده است. بنای کلیسای کنونی، در واقع، همان بنای یادمان است. در سفرهای سال 1983 بود که وی نامه‌ی پیشنهاد ساخت کلیسا را دریافت نمود. از قرار معلوم، هیئت مدیره‌ی آرارات برای ساخت بنا عجله داشتند، بنابراین آن را در جنوب استادیوم فوتبال بنا نمودند. این بنا پس از انقلاب اسلامی و در میانه‌ی دوران دفاع مقدس به پایان رسید. همچنین بین مقام اسقفی و مدیران آرارات، بر سر ساخت این بنا نزاعی مطرح بوده است. مدیران و رُستُم بر ساخت یادمانی به یاد در خاک خفتگان سایت آرارات توافق کرده بودند؛ اما مقام اسقفی به ساخت کلیسا یا عبادتگاه اعتقاد داشت. نهایتاً کار تا آنجا بالا گرفت که این بنا بر روی کاغذ تحت عنوان یادمان شهدای ارمنی جنگ ایران و عراق مطرح گردید.

بنایی که از سال 1985 تا 1987 رُستُم را برای طرح و ساخت خود درگیر نمود. به دلیل اینکه آخرین اثر رُستُم در خاک ایران است، آن را باید صورت حقیقی اندیشه‌های او، حداقل در باب معماری، دانست. مشخصاً این عبادتگاه کوچک بتنی به دلیل فرم و نوآوری پلاستیک خود برای پذیرش به عنوان یک بنای مذهبی در بین اقلیتی تیزبین در ایران دچار سختی‌هایی بوده است. جدا از این موضوع، در منابعی، بودجه‌ی ساخت بنا را به دربار پهلوی (یا بنیاد پهلوی) ارجاع می‌دهند؛ اما ساخت بنا مصادف است با انقلاب اسلامی و دوران دفاع مقدس. از این جهت، رازآلودگی و عدم شفافیت علمی پیرامون این بنا نیز همچون بسیاری از آثار دیگر آن دوران وجود دارد. وضعیتی که ریشه در عدم علاقه‌ی ما ایرانیان به تاریخ‌نگاری، در عین وابستگی و اهمیت‌بخشی شدید به مقوله‌ی تاریخ و مسائل آن دارد.

تقدیس کلیسا مجموعه توسط آرتاک مانوکیان

تقدیس این عبادتگاه کوچک در نهایت، توسط اسقف اعظم، آرتاک مانوکیان (Artak Manoukian) در تاریخ سوم مهر 1366 (مصادف با 25 سپتامبر 1987) انجام شد و تصویری از این برنامه‌ی رسمی به همراه لوح حکاکی شده بر سردر کلیسا، به عنوان سند تاریخی در دست است.

معماری کلیسا

مساحت بنا مجموعاً 50 مترمربع است و ظرفیت 40 نفر را دارا می‌باشد. بنا در داخل با 16 نورگیر طبیعی تغذیه میگردد که به آن علیرغم ظاهر بتنی و نسبتاً خشنش، روحیه‌ای معنوی میبخشد. این عبادتگاه، علاوه بر فرم و مصالح، در جزئیات اجرایی نیز بسیار پیشرو است. لازم به ذکر است که ساخت عبادتگاه‌های بتنی در بین معماران معاصر ایران چندان غریب نیست. از نمازخانه‌ی موزه‌ی فرش اثر کامران دیبا تا اثر گمنام غلامرضا پاسبان حضرت در پارک فردوسی، این علاقه همیشه وجود داشته است. در اثر رُستُم، بازی‌های سایه و نیم‌سایه در نماسازی بنا، همخوانی فرم، سازه، کاربری و پلان متقارن بنا، آن را به شدت به معمای یادمانی نزدیک میکند. رُستُم وسکانیان که به تغییر در سیستم آموزشی اعتقاد داشت، در این بنا به تغییر تعبیر ما از بناهای مذهبی (کلیسا و عبادتگاه‌ها) اقدام نموده است. در نهایت آنکه، او را به لحاظ ارزش آثار معماری باید همردیف افرادی چون وارطان هوانسیان، پل آبکار، گابریل گورکیان و آوتیس اوهانجانیان دانست. او به دلیل ساخت بناهای عمومی فرهنگی و خاطره‌ساز برای اقلیت ارامنه به عنوان یک «قدرت فرهنگی» شناخته می‌شود.

تشکر و قدردانی

در نهایت لازم است از همکاری جناب آقای سوان زاروکیان، همچنین مدیریت محترم مجموعه ی ورزشی ـ   فرهنگی آرارات و تمامی دوستان و دست اندر کارانی که ما را جهت نگارش این نوشتار یاری نموده اند، کمال سپاس و قدردانی را به جا آوریم.
یاد و خاطر رُستُم وسکانیان گرامی …

مدارک فنی