معماری برای کودکان/ بندهایی از حقوق کودک در سازمان جهانی یونیسف
بنیاد کودکان سازمان ملل تحت عنوان UNICEF که مخفف United Nations International Children’s Emergency Fund میباشد، بخشی از کمیتهی توسعهی سازمان ملل و نهادی برنامهریزیشده با اهداف بشردوستانه برای حمایت از کودکان و کمک به والدین آنها میباشد که مقر اصلی آن در شهر نیویورک سیتی آمریکا واقع شده است. سازمان یونیسف در تاریخ 11 دسامبر 1946 توسط مجمع عمومی سازمان ملل و در ابتدا به منظور تهیهی فوری غذا و تجهیزات درمانی برای کودکان آسیبدیده در طی جنگ جهانی دوم تأسیس شد و در سال 1953 به عضویت دائمی سازمان ملل درآمد. امروزه این سازمان در سطح بینالمللی با آرمان به رسمیت شناختن حقوق هر کودک و یاری او برای ساخت دنیایی بهتر و انسانهایی با روحیه و جسم سالمتر همچنان به فعالیت خود ادامه میدهد. این سازمان باور دارد که تحقق اهداف در گرو شناخته شدن، عمومیت یافتن و رعایت ضوابط حقوق کودک در تمام سطوح و زمینههای سیاسی، اجتماعی، اقتصاد، بهداشت، فرهنگ، آموزش و غیره است. ضوابطی که در چندین بند به جهانیان اعلام شده است. کشورهای عضو، موظف به رعایت کامل تکتک این بندها و قوانین و آشناسازی جامعهی خود با فرهنگ احترام به حقوق کودکان هستند. با آنکه کشور ما نیز عضو این سازمان بشردوست جهانی است، اما از شواهد امر پیداست آنطور که توانمندیهایی وجود دارد و شایستهی کودکان ماست، تلاش و دلسوزی چندانی در این زمینه انجام نمیشود و فعالیتها عموماً در جهت رفع تکلیف، باقی میمانند. همچنان کودکان کار در گوشه و کنار شهرها دیده میشوند و عدم رعایت حداقل ضوابط ایمنی (مثلاً در مدارس) موجب خسارتهای جبرانناپذیر به جسم و روح کودکان هموطنمان میشود. وضعیت نشریات مختص کودکان تنها چند سالیست که روی خوش به خود دیده و مورد توجه عدهای، هرچند اندک، واقع شده است، اما همچنان در تمامی بخشها، جای کار فراوان وجود دارد و کودکان قربانی رفتارهای ناشایست والدین خود، بیتوجهی مربیان و مسئولان، تغذیهی نامناسب و محرومیتها و محدودیتها میشوند.
در ادامه تعداد بیست مورد ابتدایی از قوانین حقوق کودک تهیهشده توسط سازمان یونیسف آورده شده است. ویژگی تکتک این بندها، داشتن بیانی کلی و قابلیت عمومیت یافتن آنها در بسیاری زمینههای اجتماعی و محیطی است. امیدواریم که از این پس معماران عزیز نیز بخشی از توجه و معیارهای طراحی خود را، بهخصوص هنگامی که با محوریت طراحی برای کودکان میباشد، به این مضامین اختصاص دهند:
ماده ی 1- تعریف کودک: بر اساس پیمان نامهی حاضر، کودک کسی است که سن او کمتر از 18 سال باشد، مگر اینکه سن قانونی بر اساس قانون ملیِ قابل اعمال، کمتر تعیین شود.
ماده ی 2- منع تبعیض: کودکان با هر رنگ، نژاد، مذهب و عقیدهای مشمول پیمان جهانی حقوق کودک هستند و همهی کشورهای عضو موظفند کودکان سرزمین را در برابر هرگونه تبعیض حمایت کنند.
ماده ی 3- منافع کودک: هر اقدام تأثیرگذار بر کودکان باید در جهت تأمین منافع عالی آنها بوده و والدین یا سرپرستان کودک ملزم به توجه بر تصمیماتی که میگیرند و تأثیری که بر کودکان خواهد گذاشت، هستند. علاوه بر والدین، قانونگذاری، تأمین بودجه و اجرای سیاستها نیز باید مطابق با بیشترین نفع برای کودکان تحقق پذیرد.
ماده ی 4- تحقق حقوق کودک: کشورهای عضو، مسئول و ملزم به اجرای کلیهی ضوابط قانونی، اجرایی و سایر اقدامات مقتضی برای تحقق حقوق کودک که در پیماننامهی حاضر به رسمیت شناخته شده است، میباشند.
ماده ی 5- آگاهی دولت: دولت موظف است با احترام به حقوق، حریم و مسئولیتهای خانواده، به رشد کودکان در مسیری که به آگاهی و بهرهمندی صحیح از حقوق خود منتهی میشود، کمک کند.
ماده ی 6- بقا و پیشرفت: کودکان حق زنده ماندن دارند و بر گردن دولتهاست تا بقا و پیشرفت سالم آنها را تضمین نمایند.
ماده ی 7- نام و ملیت: هر کودک حق ثبت نام شدن قانونی و شناسایی بر طبق نام ثبتشده توسط دولت را دارد. کودکان محق به داشتن هویت ملی و نیز (تا حد ممکن) شناختن والدین خود و زندگی کردن تحت تکلف و مراقبت آنها هستند.
ماده ی 8- هویت کودک: کشورهای عضو پیمان جهانی حقوق کودک بر طبق قانون، ملزم به تضمین حفظ معیارهای تعیین هویت، از جمله ملیت و داشتن نام و پیوندهای خانوادگی برای کودکان میباشند.
ماده ی 9- جدایی از والدین: کودک حق دارد که با والدین رسمی خود زندگی کند و دولت موظف به قبول نام، ملیت و نسبتهای خانوادگی هر کودک است.
ماده ی 10- پیوستن به خانواده: خانوادههایی که والدین آنها در کشورهایی جدا از یکدیگر زندگی میکنند باید دارای اجازهی رفتوآمد آزاد میان کشورهای محل سکونت والدین و کودکان بوده و بهراحتی با یکدیگر در ارتباط باشند.
ماده ی 11- منع انتقال غیرقانونی کودک (ربودن کودکان): دولتها موظف به نظارت بر عدم جابهجا شدن اجباری کـودکان بـه طـور غیرقانونی بـه مکـانی دیـگر و یـا خارج از مرزهای وطن خود است.
مـاده ی 12- آزادی عـقیدهی کـودک: بـه هـنگـام تصمیمگیریهای والدین برای کودکان، آنها نیز حق ابراز رأی، ترجیحات و عقیدهی خود را دارند و باید به آنها توجه شود.
ماده ی 13- آزادی بیان کودک: کودکان حق دریافت و تسهیم دانستهها را دارند؛ تا به آن حد که این اطلاعات آسیبی به خود یا اطرافیان آنها وارد نسازد.
ماده ی 14- آزادی اندیشه و مذهب: کودکان حق دارند هرطور مایلند فکر کنند و آنچه را دوست دارند باور داشته باشند، تا به آن حد که به حریم و حقوق سایرین تجاوز یا توهین نکنند و والدین نیز حق هدایت و راهنمایی آنها را دارند.
ماده ی 15- آزادی اجتماعی: کشورهای عضو، حقوق کودک را در مورد آزادی اجتماعات و شرکت در مجامع مسالمتآمیز به رسمیت میشناسند.
ماده ی 16- حفظ حریم کودک: کودکان محق به داشتن حریم خود هستند که شامل حریم شخصی، نام و هویت، خانواده و خانهی آنها نیز میشود و قانون در این زمینه ملزم به جلوگیری از تجاوز اغیار به این حریمها میباشد.
ماده ی 17- دسترسی به اطلاعات مناسب (رسانههای انبوه): کودکان حق دستیابی به اطلاعات مفید دربارهی سلامت و زندگی بهتر خود از طریق کتاب، روزنامه، مجلات، رادیو، تلویزیون و اینترنت را دارند. دولت باید رسانهها را تشویق به عرضهی اطلاعاتی مفید در این زمینه با دسترسی آسان و قابل فهم برای کودکان نموده و از انتشار محتوای مضر و خطرناک جلوگیری کند.
ماده ی 18- مسئولیت والدین: هر دو والد به یک اندازه در تربیت و رشد کودک نقش و مسئولیت داشته و پیوسته باید منافع آنها را مد نظر قرار دهند. دولت باید یاریگر والدین در این زمینه باشد و در صورت تشخیص عدم صلاحیت والدین، خود بخشی یا تمام مسئولیت کودک را عهدهدار شود.
ماده ی 19- منع بدرفتاری با کودک: کودکان باید در مورد بدرفتاری یا آسیب دیدن، ذهنی، روحی و یا فیزیکی، مصون و تحت حمایت بوده و دولت مانع از ابراز خشونت، سوءاستفاده یا نادیده گرفته شدن آنها گردد.
ماده ی 20- کودکان بیسرپرست: کودکانی که والدین آنها قادر به پذیرفتن وظایف سرپرستی آنها نیستند، همچنان دارای حق مراقبت ویژه هستند و باید توسط افراد بالغ و دلسوزی که به حقوق کودکان واقف بوده، زبان، مذهب و فرهنگ آنها را محترم شمرده و مفاد این قانون را پذیرفتهاند، مورد حمایت و سرپرستی قرار گیرند.