ساختمان مجموعه‌ی اداری (دولتی) شهر، اثر کامران دیبا

درنتیجه‌ی تخریب ساختمان‌های دولتی در محدوده‌ی طرح “بازنگری و بازگشت به دوره‌ی صفوی” ضروری بود تا دوایر دولتی در منطقه‌ی جدیدی از اصفهان مستقر شوند. استاندار وقت که با دیبا و افکارش در این کمیته آشنا شده بود، این طرح را به دیبا سپرد. پس از اینکه غلام‌رضا کیانپور پست اداری را ترک کرد و به مقام وزارت اطلاعات و جهانگردی ارتقا یافت، دیبا بسیار تلاش کرد تا شخصی آشنا به مسائل فرهنگی در سمَت استانداری اصفهان انتخاب شود. به یاد دوستی قدیمی با نام اکبر زاد افتاد که از معاونان وزارت فرهنگ و هنر بود و برای انتخاب شدن او، تلاش کرد و هنگامی که از گرفتن سمت جدید برای اکبر زاد مطمئن شد، خبرش را حتی پیش از اعلام رسمی لیست استانداران، اطلاع داد. اما آنطور که دیبا می‌گوید، اکبر زاد بعد از اخذ پست استانداری در سال 1353، عملاً با رفتاری سرد با دیبا برخورد کرد و حتی قرارداد مجموعه‌ی اداری-تجاری را دور انداخت.
این پروژه برای دیبا فرصتی بود تا معماری درون‌گرای سنتی را به‌کار گیرد و در یک برنامه‌ریزی ابتکاری، مجموعه‌ی اداری-تجاری منحصربه‌فردی را در اصفهان بسازد. برنامه‌ی خاص وی عبارت بود از ایجاد یک منطقه‌ی چندمنظوره؛ یعنی ایجاد اختلاط و تعامل در فعالیت‌های همه‌جانبه‌ی شهری در یک منطقه‌ی واحد. دیبا یکی از مخالفان سرسخت استفاده از زمین (Land Use) شهری انحصاری و جدایی‌طلب بود که البته این روش غلط، در آن زمان حتی در کشورهای پیشرفته هم متداول بود. او با دید اجتماعی که داشت، مخالف ایجاد معضلات محلات اداری و مسکونی که موجب جدایی کار از زندگی می‌شد، بود. این پدیده در دهه‌ی 30 و 40 خورشیدی به صورت شدیدی در گسترش شهرهای آمریکا و اروپا مشاهده می‌شد و دیبا یکی از منتقدان این روش شهرسازی بود. برنامه‌ی او اختلاط این مجموعه‌ی اداری با فعالیت‌های تجاری و اداری بخش خصوصی بود که این برنامه‌ریزی، از نظر اقتصادی نیز سودآور بود؛ چنان­که فروش و واگذاری بخش تجاری، موجب برگشت سرمایه در اندک‌زمانی می‌شود و همچنین از نظر اجتماعی هم موجب تعدیل و بهتر شدن فضای خشک و چالش‌انگیز ادارات دولتی می‌شود. این پروژه فرصت تازه‌ای برای مطالعه درباره‌ی معماری بومی فراهم آورد که این نتایج حقایقی را برای کامران دیبا مشخص ساخت: مسترپلان می‌تواند از الگوی خانه‌های شخصی تبعیت کند، به این شکل که تمامی فعالیت‌ها و فاسادها، داخلی باشند؛ فاسادهای خارجی، اِلمان‌هایی موقتی هستند که به سازه الحاق می‌شوند و می‌توان در برنامه‌های آتی توسعه آنها را تغییر داد. روزنه‌ها و گشودگی‌ها همیشه باید داخلی باشند. استفاده‌ی پیوسته و صحیح از متریال و هارمونی در ضمنِ اِعمال تغییرات اندک روی خط آسمانی موجب انسجام و یکپارچگی طرح می‌شود؛ مانند دهکده‌های قدیمی که با کشت‌زارهای هموار و پهناور گندم احاطه شده‌اند و در خلال گذر فصل‌ها، رنگ مزارع از رنگ خاکی به سبز و به زرد تغییر می‌کند. این طرح کاملاً درون‌گرا بوده و در بخش نمای خارجی قابل توسعه می­‌باشد. نماهای اصلی طرح در داخل حیاط‌ها مطرح می‌شوند، در حالی که اطراف آن بیشتر به یک مجتمع روستایی کویری می‌ماند که در میان مزرعه‌ای واقع شده است. ابعاد و مشخصات حیاط‌های داخلی برای ایجاد تنوع عیناً تکرار نشده‌اند (برخلاف میدان امام که نمودی از قدرت و صلابت است). این مجموعه‌ی اداری دارای مقیاس‌های انسانی بوده و فاقد وسعت و ابهتی است که در میدان امام مشهود است؛ افکار اجتماعی دیبا همیشه چنان بوده که وی را از معماری مونومانتال (نمایشی و تندیس‌گرا) به دور نگه داشته است.

معماری معاصر ایران : اداری و دولتی            

_________________________________________    

نام پروژه: ساختمان مجموعه‌ی اداری (دولتی) شهر
موقعیت پروژه: اصفهان
معمار: کامران دیبا