بــازار در ایــران
پیوستن درون و بیرون

اصـول طرّاحـی فضاهای فروشگاهی

تجربه‌­ی خرید ــ اهمیّت طرّاحی فضاهای فروشگاهی
مسئله‌­ی طرّاحی در پروژه‌­های تجاری و فروشگاهی بیش از هر موضوع دیگری اهمیّت دارد. در دنیای پر رقابت امروز عامل اصلی موفّقیّت یا شکست یک مجتمع تجاری، شیوه­‌ی طرّاحی آن است، چرا که فروشگاه‌­ها علاوه بر این­که باید با سایر مراکز خرید در جذب مشتری رقابت کنند، باید به خودِ مسئله­‌ی خریدکردن به‌­عنوان یک فعّالیّت اجتماعی پیچیده نیز بپردازند. نویسنده­‌ی کتاب چرا می­‌خریم: علم خرید کردن براین باور است که امروزه خرید به­‌عنوان یک سفر طولانی­‌مدّت و وقت‌­گیر تلقّی نمی‌­شود، بلکه فعّالیتی است که باید در بین فضاهای کاری، در حین مسافرت و فعالیت­‌های خانوادگی و غیره گنجانده شود؛ یا حتّا در ساعت ناهار یا در مسیر منزل یا آخر شب هم ممکن باشد. تجربه­‌ی خوشایند از یک خرید نه‌­تنها سبب جذب مشتری می­‌شود، بلکه به فروشنده این امکان را می­‌دهد که اجناس و خدمات خود را با قیمتی بالاتر از حدّ معمول ارائه نماید؛ مثلاً وقتی قهوه را از یک عمده فروشی می­خریم با وقتی­که از یک سوپر مارکت خرید می­‌کنیم بهای متفاوتی را می‌­پردازیم. همین قیمت در یک کافی­‌شاپ معمولی ده برابر و در فضایی مثل هَریِز بار (Harry’s Bar) در ونیز ایتالیا 100 برابر قیمت خرید از یک سوپر مارکت معمولی تمام می­‌شود، چون در چنین محیطی مشتری در فضای میدان و بازار قرن پانزدهم قرارگرفته و با حسّی متفاوت خرید می­‌کند (یعنی قهوه می­‌خورد)، و قیمت این تجربه را می­‌پردازد و نه یک فنجان قهوه را.

برنامه‌­ریزی طرح
طرّاح معمار باید در اوّلین قدمِ طرّاحی و برنامه‌­ریزی این نکته را به خاطر داشته باشد که یک فروشگاه فارغ از ابعاد و اندازه‌­اش باید در محیط اطراف خود برجسته شده و به‌­چشم بیاید و در کل یک فروشگاه موفّق به یک هویّت شاخص و به‌­یادماندنی احتیاج دارد.
عوامل مؤثّر در برنامه­‌ریزی طرح
ــ پس‌­زمینه و موقعیّت مکانی پروژه (ماهیّت فضاهای مجاور چیست؟)
ــ تیپِ غالب مشتریانی که جذب فروشگاه­ خواهند شد
ــ نیازهای کارفرما و بودجه و مسایل مالی
ــ فاکتورهای معماری (مثل تعداد طبقات زیر یا بالای همکف، تخصیص فضایی و غیره)
ــ شیوه‌­ی گردش و اُلگوی خرید (خرید جزیی، عمده و غیره)
ــ سیرکولاسیون و اُلگوی اصلی حرکت در داخل و خارج فروشگاه (ترافیک غالب پیاده است یا سواره؟)
ــ فرهنگ سازمانی (اگر مجری طرح یک سازمان بزرگ است)
ــ نوع اجناس و کالاهایی که در آن به فروش خواهند رسید
ــ جنبه­‌های اجتماعی (مراکز خرید و یا فروشگاه‌های شخصی می­‌توانند به گره­‌گاه‌های اجتماعی تبدیل شوند، که مردم در آنجا علاوه بر خرید با هم ملاقات می‌­کنند و به تعاملات اجتماعی می­‌پردازند)
ــ نحوه­‌ی ارائه­‌ی خدمات (سرویس کامل، سلف­‌سرویس، ترکیبی)
ــ فضاهای جانبی یا خدمات ویژه
ــ ملاحظات تکنولوژیکی
ــ اصول و قوانین ایمنی و استانداردهای معلولین

جانمایی پلان و تفکیک عملکردهای کلّی در سایت
پس از بررسی موقعیّت سایت، محدودیّت‌ها، دسترسی‌ها، توپوگرافی و شرایط محیط پیرامونی، معمار وارد مرحله‌­ی طرّاحی سایت شده و عملکردهای مورد نظر را با توجّه به مطالعات انجام گرفته در محلّ پروژه جانمایی می­‌کند. عملکردهای پروژه به‌­صورت زیر در سایت پلان دسته‌­بندی می‌­شوند:
1. ساختمان‌ها، (زیربنای ساخته شده): که شامل بخش فروش، بخش‌های خدماتی، تأسیساتی، انبارها و فضاهای جانبی و تفریحی خاصّ ساختمان می‌­باشد.
2. پارکینگ‌ها: که می‌­توانند (با توجّه به موقعیّت و مقیاس طرح) در همکف جانمایی شده و یا به شکل طبقاتی طرّاحی شوند.
3. فضاهای عابرین پیاده: شامل پیاده­‌روها، حیاط‌ها، مسیرهای دسترسی، میادین عمومی و محوّطه‌­سازی و یا فضاهای سرپوشیده­ای چون کریدورهای عمومی، لابی‌ها و حیاط‌های مسقّف.
4. دسترسی‌های سواره و توزیع ترافیک اتومبیل‌ها
5. سیستم حمل‌­ونقل عمومی: خطوط ویژه‌­ی اتوبوس، ترمینال­ و یا ایستگاه‌­های تاکسی.
6. فضاهای واسطه: طرّاحی چشم­‌انداز و فضای سبز، تفکیک‌­کننده‌ی پارکینگ اتومبیل یا بخش خدمات از مسیرهای عمومی، محیط‌­های تفکیک­‌کننده­‌ی پارکینگ‌ها از یکدیگر و یا جداکننده­‌ی پارکینگ‌ها از سایر فضاهای خدماتی.
7. فضاهای ذخیره: که به توسعه­‌ی آتی طرح اختصاص می‌­یابند.
چهار اصل در طرّاحی فروشگاه­‌ها و مراکز خرید
ــ قراردادن فضاهای فروش در حدّاکثر دید و مسیر عبور و مرور
ــ تفکیک انواع مختلف ترافیک سواره از یکدیگر و از ترافیک پیاده
ــ سهولت دسترسی و امکانات خرید برای مشتریان و بازدیدکنندگان
ــ طرّاحی براساس نظم، یکپارچگی و زیبایی

اُلگوهای متداول در طرّاحی پلان کلّی مراکز تجاری

پلان نواری: این فُرم به­‌صورت خطّی یا نواری طرّاحی شده و در آن، ردیفی از فروشگاه‌­ها در کنار هم قرار می­‌گیرند و محوّطه‌­ی پارکینگ در جلوی فروشگاه­‌ها واقع شده و فضاهای خدماتی و سرویس‌­دهنده در پشت فروشگاه‌­ها طرّاحی می­‌شوند. در این نوع مراکز تجاری ورودی‌ها معمولاً در مرکز یا یکی از دو انتهای پلان قرار داده می­‌شوند. این نوع پلان بیشتر مناسب پروژه­‌های کوچک و در مقیاس محلّی است، امّا از آنجا که امکان تغییر و تبدیل فضاهای کاربردی وجود دارد، می­‌تواند برای پروژه­‌های بزرگتر نیز به‌­کار رود.
پلان L شکل: این نوع پلان نیز مانند پلان نواری است با این تفاوت که یک ردیف دیگر از فروشگاه‌­ها با زاویه‌­ی 90 درجه به آن متّصل شده و فرمی L شکل به‌­وجود می‌­آورند. در این نوع چیدمان، پارکینگ‌ها در جلوی فروشگاه‌­ها و خدمات در پشت فضاهای فروش جانمایی می­‌شوند. ورودی‌های این نوع پلان در دو انتهای آن واقع می­‌شوند، امّا می‌­توان آنها را در محلّ تقاطع دو ردیف از فروشگاه‌­ها نیز قرار داد. فُرم L شکل قابلیّت جانمایی در گوشه­‌ها و کُنج‌ها را داشته و علاوه بر مراکز کوچک محلّی برای فروشگاه­‌های بزرگ منطقه‌­ای نیز مناسب است.
پلان U شکل: همان پلان نواری است که ردیفی از فروشگاه­‌ها با زاویه­‌ی 90 درجه به دو انتهای آن متّصل شده­ و فرمی U شکل به وجود آورده‌­اند. در این مورد هم پارکینگ در مقابل فروشگاه­‌ها، و فضاهای خدماتی در پشت مجموعه واقع می­‌شوند. معمولاً در پلان­‌های U شکل نسبت به نمونه­‌های خطّی و L شکل تعداد بیشتری فروشگاه جانمایی می­‌شود، از این­‌رو مناسب مجتمع‌های بزرگتر و منطقه‌­ای است تا فروشگاه‌­های محلّی. این نوع پلان به‌­دلیل ابعاد بزرگترش با سه ورودی طرّاحی می­‌شود. دو ورودی در دو انتهای U و یکی در مرکز است که معمولاً ورودی اصلی است در مرکز پلان واقع می­‌شود.

پلان L شکل: این نوع پلان نیز مانند پلان نواری است با این تفاوت که یک ردیف دیگر از فروشگاه­‌ها با زاویه‌­ی 90 درجه به آن متّصل شده و فرمی L شکل به‌­وجود می­‌آورند. در این نوع چیدمان، پارکینگ‌ها در جلوی فروشگاه‌­ها و خدمات در پشت فضاهای فروش جانمایی می‌­شوند. ورودی‌های این نوع پلان در دو انتهای آن واقع می­‌شوند، امّا می‌­توان آنها را در محلّ تقاطع دو ردیف از فروشگاه‌­ها نیز قرار داد. فُرم L شکل قابلیّت جانمایی در گوشه‌­ها و کُنج‌ها را داشته و علاوه بر مراکز کوچک محلّی برای فروشگاه‌­های بزرگ منطقه‌­ای نیز مناسب است.

پلان خوش‌ه­ای: این پلان یکی از نمونه‌­های اوّلیه‌­ی پلان‌های تجاری است. در این روش فروشگاه‌­ها در فضایی چهارگوش واقع شده و فضاهای پارکینگ در چهار طرف آن قرار می‌گیرند و فضاهای خدماتی در راه‌روها یا مسیرهای سرپوشیده­‌ی میان فضاها و یا در ترکیبی از این دو واقع می‌­شوند. پلان‌های خوشه­‌ای اوّلیه به­‌صورت مراکز تجاری روباز ساخته می­‌شدند. این نوع پلان برای فضاها و مراکز بزرگ نیز مناسب بوده و ورودی‌های آن در فضای مرکزی میان بلوکـ‌ها قرار می­‌گیرند.

پلان T شکل: در این روش امکان طرّاحی سه ورودی در رئوس پلان وجود داشته و پارکینگ‌ها در تمام قسمت‌های پیرامونی جانمایی می­‌شوند. فضاهای خدماتی نیز مثل پلان‌های خوشه‌­ای در راهروها و مسیرهای سرپوشیده­‌ی میان فضاها طرّاحی می­‌شوند. اینگونه مجتمع‌های تجاری می‌­توانند سرپوشیده یا روباز باشند. در پلان­‌های T شکل امکان دید و دسترسی از هریک از ورودی‌ها به ورودی‌های دیگر وجود ندارد و عدّه‌­ای از طرّاحان این مسئله را جزء کاستی‌های این نوع پلان تلقی نموده و بر این باورند که دسترسی و بازدید از کلّ فروشگاه­‌ها به‌­راحتی انجام نمی‌­گیرد؛ امّا عده‌­ای دیگر به­‌عنوان نقطه‌­ای مثبت به این امر می­‌نگرند و معتقدند که در این حالت ورودی هر بخش به‌­صورت مجزّا جلب توجّه نموده و سبب تفکیک عملکردهای مختلف بنا می­‌شود. پلان T شکل نیز ممکن است دو طبقه ساخته شود.
پلان مثلثی: از بسیاری جهات شبیه پلان T شکل است، با این تفاوت که این پلان امکان دید همه جانبه و دسترسی از یک ورودی به ورودی‌های دیگر را فراهم می­‌نماید. ممکن است طرح مثلّثی سبب اتلاف زمین شود، امّا در زمینه‌ایی که منظّم و چهارگوش نیستند، این طرح گزینه‌­ی مناسبی برای طرّاحی محسوب می­‌شود. این پلان نیز سه درب ورودی داشته و گاهی دو طبقه طرّاحی می­‌شود و فضاهای پارکینگ در پیرامون آن جانمایی می­‌شوند.
پلان دَمبِلی: در این مورد دو ردیف از فروشگاه‌­ها در طول پاساژ روبه­‌روی هم واقع می­‌شوند. پلان دمبلی به­‌گونه‌­ای طرّاحی می­‌شود که ترافیک مشتریان را در محور طولی پاساژ هدایت کرده و حدّاکثر رفت­‌و­آمد و جابه‌­جایی را به نفع فروشندگان فراهم می‌­کند.
پلان دمبلی مضاعف: در اصل همان پلان دمبلی است، که در آن یک دمبل به­‌صورت طولی و افقی و دیگری به­‌صورت عمودی در سایت واقع شده‌­اند. در این نوع پلان، مجتمع‌های تجاری توسّط یک حیاط مرکزی به ­هم متّصل شده‌­اند. این گونه فروشگاه‌­ها چهار ورودی دارند و پارکینگ‌ها در چهار طرف فضاهای مرکزی و بخش‌­های U شکل کنار بلوک‌ها جانمایی می­‌شوند. بخش خدمات نیز در مسیرهای سرپوشیده­‌ی میان فضاها و بلوکـ‌هـای اصلی قرار می­‌گیرند.
پلان عمودی: در میان مراکز خرید نوین اُلگوی فروشگاه‌­های بلنــدمرتبه بسیار مورد توجّه است، که در آن پلّه­‌های برقی و آسانسورها مردم را از طبقه‌­ای به طبقه‌­ی دیگر می‌­برند. پلان مجتمع‌های بلندمرتبه اغلب پیرامون یک آتریومِ مرکزی شکل می­‌گیرد و چنین فضاهایی بیشتر در مرکز شهرها و یا نزدیک دیگر تسهیلات و ساختمان‌های پُرازدحام ساخته می­‌شوند.

منتشر شده در : دوشنبه, 9 نوامبر, 2020دسته بندی: مرکز خرید, مقالاتبرچسب‌ها: