مجموعه‌ی دانشگاهی شهید چمران (جندی شاپور)
پردیس این دانشگاه در زمینی عریان در کنار رود کارون قرار داشت. طرح‌هایی که توسط معماران و مسئولان دانشگاه ارائه شده بود، هرکدام یک ساز می‌نواختند و رویکردهایی گاهاً متناقض داشتند. اولین کاری که به کامران دیبا ارجاع شد، خوابگاه استادان بود که در چند فاز توسط وی اجرا شد. ساختمان بعدی، سالن‌های کوچک سرپوشیده‌ی ورزشی بود که بعداً در جلوی ژیمنازیوم (سالن ورزشی بزرگ سرپوشیده) ساخته می‌شود و نمای این مجموعه را تا حدی از دید پنهان می‌کند. جانب غربی زمین، برای ایجاد ناهارخوری، به شرکت داض محول شد. برنامه‌ی دیبا این بود که ضلع غربی اراضی دانشگاه به فعالیت‌های ورزشی و تسهیلات پشتیبان غیرآکادمیک اختصاص یابد، اما خود دانشگاه هیچ طرح جامع یا مسیر خاصی را در ذهن نداشت.
عدم وجود یک برنامه‌ی جامع و کلی، طراح را بر آن داشت تا یک طرح شامل چند مجموعه در فاصله‌های مختلف در این قطعه زمین بزرگ جاسازی کند تا [مانند راه یک سفر و ایستـگاه‌های تماشایی بین آن] یک محور پیاده (پیاده‌راهی) در نظر گرفته و تمام فعالیت‌ها و ساختمان‌ها را در طول مسیر آن بگنجاند. به لطف معماری، فضایی با مقیاس‌های گوناگون و برای علایق مختلف در طول یک پیادهراه خلق شد که گاه گذرگاه‌های مختلفی، بعضاً سرپوشیده، به این مجموعه تنوع ویژه‌ای می‌بخشند. در این سایت، یک آبراه باریک وجود داشت که وقفه‌ای در چشم‌انداز ایجاد می‌کرد. دیبا در ابتدا این را یک محدودیت تلقی کرد، اما اندکی بعد، این نیز به خدمت طرح پلان درآمد، به طوری که حالا قسمتی از راه پیاده درجوار این نهر واقع شده است.
ساختمان شماره‌ی 1، مشرف به خیابان و محل اجتماع دانشجویان بوده و به همراه دو برج ضمیمه، به صورت دروازه‌ی ورودی پیادهراه به کامپوس طراحی شد. این بنا نقطه‌ی آغازین مسیر پیاده‌روست که افراد را از میان راهی باریک به حیاط مرکزی و حوضچه‌ای فرح‌بخش هدایت می‌کند. در آنجا یک قهوه‌خانه و مغازه‌های کوچک و بزرگ در اطراف حوضچه‌ی آب در نظر گرفته شد.
در ادامه پس از حیاط، فضایی گسترده و با طراوت، پوشیده از درخت، گل‌ها و چمن‌زار قرار دارد و چند قدم آن‌طرف‌تر، یک در، ورود افراد به مسجد کوچک دانشگاه را (ایستگاهی دیگر که ساختمان شماره‌ی 2 نامیده می‌شود) خوش‌آمد می‌گوید. این حیاط به صورت نمادین، رابطه‌ی رفت‌وآمد روزانه با مسجد را تثبیت می‌کند و صرفاً تنها راه عبوری است که دیبا در نظر داشته است.
به قصد ورود به مسجد به‌تدریج از راه کم‌نوری گذر می‌کنید. حیاط مرکزی مسجد نمایان می‌شود؛ در وسط این حیاط حوضی کوچک و آب برای وضو گرفتن و آشامیدن فراهم است. زیر سایه‌ی راهروهای مسقف محل خوبی برای نشستن، دمی استراحت کردن و لذت بردن از فضاست. برج کاشی‌های آبی‌رنگ که مشخصه‌ی ورودی به داخل مسجد است، قدرت و رنگ را در محیطی آجری تشدید می‌کند. در مسیر عبوری از میان حیاط مرکزی مسجد، تغییر جهتی اعمال شده، اما افرادی که وارد می‌شوند چنان مجذوب فضا می‌شوند که آن را احساس نمی‌کنند. در این ساختار از گوشه‌های تیز اجتناب شده تا یک مکان تسکین‌بخش و لطیف فراهم آید، ضمن آنکه به لحاظ ساختاری از باقی سازه‌ها هم متمایز می‌شود. پس از عبور از حیاط به سرسرای مدور کوچک و روبازی می‌رسید که قابی برای آسمان ساخته و در پیگیری مسیر، دو انتخاب پیش رو قرار می‌دهد: یکی ادامه‌ی راه است و دیگری به جنوب (محدوده‌ی آکادمیک) منتهی می‌شود. به محض خروج از فضای روحانی مسجد، با محیطی شگفت‌انگیز و تعجب‌آور روبه‌رو خواهید شد که به دور از انتظار شماست؛ همچنان که مسیر شرقی-غربی را پی می‌گیرید و از محدوده‌ی مذهبی دور می‌شوید، به منطقه‌ای مرتفع می‌رسید که همان آبراه باغ کشاورزی‌ست (سازه‌ی شماره‌ی 3). این منطقه به‌منظور ایجاد فضایی فرح‌بخش با انواع گل‌ها، درخت‌ها و چمن‌زار پوشیده شده و نهری همیشه روان هم در آن جریان دارد. سطح مرتفع پیادهراه موضع خوبی برای تماشای بازی‌های تنیس، والیبال، بسکتبال و حتی فوتبال فراهم کرده است. تمام این رویدادها در طول پیادهراه چیده شده‌اند، به قصد آنکه رابطه‌ی بصری و تعامل دل‌انگیزی بین عابرین و بازیکن‌هایی که با لباس‌های ورزشی رنگی به دوندگی و بازی در زمین مشغولند، ایجاد کند. گذاشتن فضای مربوط به فعالیت‌های ورزشی، درست پس از فضای مذهبی همان چیزی‌ست که مایه‌ی تعجب بیننده‌ی تازه‌وارد می‌شود. در اینجا کاملاً احساس می‌کنید که هر ساختمان عامل ایجاد یک فضا و تجربه‌ای مشخص با محتوا، مفهوم و احساس‌های کاملاً متفاوت از دیگری است. در ادامه به چهارراهی می‌رسید که به زمین‌های بازی اصلیِ شمالی و جنوبی ارتباط می‌یابد و جلوتر از آن، ساختمان مجتمع ورزشی است که سعی شده تا فضاهایی گسترده و سرپوشیده از راهروها و راه‌های زیرزمینی (جنوبی، شرقی و غربی) را در خود جای بدهد. این ساختمان در نقطه‌ی پایانی پیادهراه قرار دارد که قرار بوده تا در تداوم مسیر خود به سمت شرق، به باغ گیاه‌شناسی برسد. در طول این پیادهراه شرقی-غربی سه گریز پیاده‌رو به سمت جنوب منشعب شده بود که دانشجویان را از طریق زمین‌های ورزشی به سمت جنوب محوطه‌ی دانشگاه هدایت می‌کرد. متأسفانه در سا‌ل‌های اخیر با مسدود شدن درِ مسجد و تغییر مسیر رفت‌وآمد دانشجویان، پیادهراه بدون دلایل منطقی قطع و مفهوم طراحی دیبا که همانا اهمیت به عابر پیاده بود، زیر پا گذاشته شده است. دیبا در این‌باره می‌گوید:
جامعه‌ی ما مبتلا به پدیده‌ی “اتومبیل‌زدگی” شده و زندگی انسانی و پیاده‌رو قربانی خیابان‌های ماشین‌رو، بلوارها و اتوبان‌ها شده‌اند در حالی که قریب به بیست سال است که در تمام کشورها برای تردد افراد در شهرها اهمیت زیادی قائل شده‌اند. حتی در شهر پاریس که یکی از مهم‌ترین شهرهای جهان است، فضاهای ماشین‌رو را کم کرده و به پیاده‌روها افزوده‌اند. در پیاده‌روها درخت کاشته‌اند و نیمکت گذاشته‌اند و برای کافه‌ها و رستوران‌ها، فضای بیرونی قائل شده‌اند، زیرا ملاک تصمیم‌گیری در مدیریت شهری، انسانی کردن محیط زیست است، نه افزودن به امکانات حمل‌ونقل خصوصی. پاریس که یکی از پر ازدحام‌ترین و زیباترین شهرهاست، سه آکس شرقی-غربی دارد؛ یکی از آنها که اتوبانی مشرف به رودخانه است، در روزهای تعطیل و تابستان‌ها به‌کلی بسته می‌شود. در آنجا درخت‌های موقت می‌کارند یا در تابستان‌ها آن را تبدیل به پلاژ می‌کنند. در کشور ما حتی در دانشگاهی که باید نمونه و پایه‌گذار فرهنگ شهرنشینی و زندگی مطلوب باشد، اگر نظری به نقشه‌های موجود بیندازیم، میبینیم که تمام مسیرهای تردد دانشجویان به صورت پیاده‌روهای کنار خیابان طراحی شده‌اند. این نوع تخریب و بی‌توجهی به عابر پیاده و الصاق او به خیابان‌های ماشین‌رو، عابر را در درجه‌ی دوم اهمیت (نسبت به خودرو) قرار می‌دهد. طرح جامع این دانشگاه هم بی‌شباهت به یک جنگل معماری برای تردد اتومبیل‌ها نیست. حتی چند ایده‌ی پیشرفته که ما توانستیم حدود نیم قرن پیش پایه‌گذاری کنیم، مورد تضییع واقع شد. در ابتدا وقتی ما این پروژه را شرح دادیم، گویی در حال روایت داستانی ادبی و شاعرانه بودیم؛ یعنی روایتی از یک زندگی دلپذیر. حال آنکه اکنون در حال تخریب این زندگی هستیم. چرا؟ آن هم در دانشگاهی که خودش دپارتمان معماری دارد.
در ادامه به شرح بخش‌های مختلف این دانشگاه خواهیم پرداخت.
معماری معاصر ایران: آموزشی و تحقیقاتی
_______________________________________________
نام پروژه : مجموعه‌ی دانشگاهی شهید چمران (جندی شاپور)
موقعیت پروژه: اهواز
سال ساخت: 1357-1347خورشیدی
مدارک فنی
مطالب مرتبط
